Άγγελος Τριανταφύλλου: Ευαγγελισμός για την Ελλάδα θα σήμαινε κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν έχουμε ραντεβού στον Ευαγγελισμό – την περιοχή της πόλης – αλλά, από την άλλη, έχουμε. Γιατί τα νέα είναι καλά για τον Άγγελο Τριανταφύλλου. Γιατί είναι η πρώτη φορά που συνθέτει τον «Ευαγγελισμό», ένα έργο μουσικού θεάτρου το οποίο συν-σκηνοθετεί και μάλιστα σε ανάθεση του Εθνικού Θεάτρου. Γιατί αυτό το έργο ολοκληρώνει μια πολύ προσωπική δημιουργική τριλογία – που ξεκίνησε με τη «Μέσα χώρα» της ΕΛΣ και συνεχίστηκε με τη σύνθεση της Τελετής Έναρξης στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ελευσίνας 2023 Eleusis. Γιατί παραδέχεται πως το βλέμμα του έχει ωριμάσει. Γιατί είναι σε θέση να αναγνωρίζει όλα όσα τον έχουν φέρει έως εδώ: Ως έναν από τους πιο διακεκριμένους συνθέτες της ελληνικής παραστατικής σκηνής – και όχι μόνο.

Αυτά είναι τα καλά νέα που, έχουν τρόπον τινά, κυκλοφορήσει για τον Άγγελο Τριανταφύλλου. Τα λιγότερα γνωστά, όμως, αφορούν τον άνθρωπο που σου αποκαλύπτεται: Κάποιον με μεγάλη ευαισθησία, καλοσύνη που δεν κλονίζεται εύκολα, έναν άνθρωπο που διψά για το κοινό συμφέρον και την κοινωνική δικαιοσύνη, έναν σιωπηλό μαχητή του καλού που σε συγκινεί με τα λόγια του, όσο και με τη μουσική του.

Πώς κοιτάζεις τη διαδρομή που έχεις διανύσει στη μουσική σύνθεση την τελευταία 15ετία;

Δεν είναι εύκολο να αποτιμήσω κάτι το οποίο είναι τόσο ζωντανό, είναι η καθημερινότητα μου, τα όνειρα, οι σκέψεις, ο τρόπος που θα ξυπνήσω το πρωί και θα κοιμηθώ το βράδυ. Δεν είναι δουλειά, είναι κάτι που ρέει. Αν, πάντως, πρέπει να πω κάτι γι’ αυτή την 15ετία είναι η τυχαιότητα. Νομίζω πως όλα στη ζωή είναι τυχαία και πως όλη η διαδρομή μου στη μουσική έχει συμβεί τυχαία και με μεγάλη αναίδεια. Ξεκίνησα ως ένας άνθρωπος που αγαπούσε πάρα πολύ τη μουσική, ως ένας καλούτσικος μουσικός – όχι ο καλύτερος – κι ένας άνθρωπος που στο επίπεδο της ακαδημαϊκής μόρφωσης ήταν ελλιπής. Από παιδί σιχαινόμουν τα Ωδεία. Ό,τι έκανα, το έκανα αρχικά μόνος μου και αργότερα με κάποιους φωτισμένους δασκάλους, κοντά στους οποίους μαθήτευσα.

Πίστεψα πως μπορούσα να γράψω για μεγαλύτερα σύνολα, να δημιουργήσω μεγαλύτερης πνοής έργα, να κάνω αυτά τα οποία ονειρευόμουν και σταδιακά, εφαρμόζοντας τα, τα γνώριζα. Πιστεύω, λοιπόν, πως με καθόρισε η αναίδεια σε συνδυασμό με την τύχη. Δεν ξέρω αν είχα στόχο στη ζωή μου να γράψω όπερες, μιούζικαλ, να γράψω κύκλους τραγουδιών και έργα μελοποιημένης ποίησης. Ήθελα, ωστόσο, να δημιουργήσω νησίδες ζωής που να εκφράζονται με τη μουσική, παλλόμενες, ισχυρές, που να σημαίνουν κάτι για μένα – κι όχι κάποια αυστηρά, ακαδημαϊκά έργα.

Νομίζω πως όλη η διαδρομή μου στη μουσική έχει συμβεί τυχαία και με μεγάλη αναίδεια

Μιλάς για νησίδες ζωής που σημαίνει πως τα έργα σου είναι βιωμένα. Που συναντάς την έμπνευση;

Υπήρξαν κάποιοι δημιουργικοί σταθμοί έως τώρα: Η «Επικίνδυνη ηλικία», ποιήματα για το θάνατο της νεότητας. Μετά ήρθε η «Μέσα χώρα», η όπερα που αφορούσε το γήρας, την Τρίτη ηλικία και τον θάνατο. Τώρα φτάνουμε στον «Ευαγγελισμό», ένα έργο που μιλάει για την αξία της ζωής και του θανάτου. Αν συμπεριλάβω την «Οπερέτα» και τους «Όρνιθες» που αντλούν από την ίδια οικογένεια, ο πυρήνας είναι κοινός: Ο βασικότερος προβληματισμός μου παραμένει η ζωή και ο θάνατος. Είναι ένα θεμελιακό υπαρξιακό ζήτημα για όλους και – πως αλλιώς – για μένα. Πολύ περισσότερο από τον έρωτα. Με βασανίζει το ερώτημα ποιος είναι ο κύκλος της ζωής, πως η ζωή φωτίζεται από την αγάπη και το πνεύμα, τι είναι ο θάνατος.

Μου φαίνεται παράξενο πως ένας νέος δημιουργός – που άρχισε να καταξιώνεται ακόμα νεότερος – δεν βάζει τον έρωτα μέσα στις θεματικές έμπνευσης του.

Ο έρωτας είναι μια υπέροχη κατάσταση. Θα ήμουν αχάριστος αν ισχυριζόμουν ότι δεν έχει παίξει βασικό ρόλο στη ζωή μου. Αλλά η αγάπη είναι πιο ουσιώδης από τον έρωτα· είναι συστατικό της ίδιας της ζωής – ενώ ο έρωτας όχι. Η σχέση του έρωτα και της αγάπης είναι η σχέση του παρατατικού και του αόριστου. Η αγάπη διατρέχει τη ζωή, ενώ ο έρωτας είναι κάποια μικρά φλας της. Άρα πως να εστιάσω στα φλας μέσα από ένα έργο; Εγώ, τουλάχιστον, δεν μπορώ. Στα έργα μου επιδιώκω μια κάθαρση που πρωτίστως τη χρειάζομαι εγώ. Για να καθαρθώ χρειάζομαι μια ζωή, η οποία διέπεται από συνεχείς αξίες.

Μήπως γιατί σε έχουν επηρεάσει και οι αποχαιρετισμοί; Και δεν εννοώ μόνο τις οριστικές απώλειες.

Ο θάνατος είναι ένα σοκαριστικό συμβάν. Από την άλλη, αποχαιρετισμούς κάνουμε κάθε μέρα. Αποχαιρετάμε τα νιάτα μας, τις σχέσεις με τους γύρω μας – κι αυτό μπορεί να έχει τεράστιους θανάτους μέσα – αποχαιρετάς τους γονείς σου, ακόμα κι αν ζουν καθώς η κοινή σας ζωή αλλάζει διαρκώς. Αλλά οι συχνές, καθημερινές απώλειες, πιστεύω πως μας κάνουν πιο όμορφους γιατί αναθεωρούν τον στιλπνό καμβά τον οποίο θέλουμε να παρουσιάζουμε και δημιουργούν προεξοχές που μας κάνουν πιο ζωντανούς και πιο ενδιαφέροντες.

Ο βασικότερος προβληματισμός μου παραμένει η ζωή και ο θάνατος. Είναι ένα θεμελιακό υπαρξιακό ζήτημα για όλους και – πως αλλιώς – για μένα. Πολύ περισσότερο από τον έρωτα

Πάντως, μετά τη «Μέσα χώρα» είναι η δεύτερη φορά που συνθέτεις ένα μουσικό έργο το οποίο διαπραγματεύεται το θάνατο. Είναι τυχαίο;

Όλα ξεκίνησαν από την ανάθεση του Εθνικού Θεάτρου για να κάνουμε ένα έργο με το Γιάννη Αστερή. Στην αρχή η ιδέα μας περιστρεφόταν γύρω από μια αλληγορία για τον Καπιταλισμό η οποία θα εξελισσόταν σε ένα mall. Αλλά, η ίδια η προσωπική μας ζωή – όπως κύλησε από την ανάθεση μέχρι τη στιγμή που ξεκινήσαμε να γράφουμε – μας ανάγκασε να στραφούμε σε κάτι άλλο. Η έννοια της απώλειας ξαναήρθε στη ζωή μας. Εν τω μεταξύ, ο Γιάννης Αστερής ως γιατρός – ψυχίατρος που έχει την πρακτική του σε ένα γενικό νοσοκομείο ξέρει πολύ καλά τη διαδρομή του ασθενή, του συγγενή, του νοσηλευτή, του γιατρού μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Τότε νιώσαμε ότι βρήκαμε την ιδέα μας και στην, αμέσως, επόμενη συνάντηση καταλήξαμε στο εύρημα του έργου: Να αιχμαλωτίσουμε το θάνατο, να βάλουμε το Χάρο σε καταστολή ώστε να έχουμε ένα νοσοκομείο χωρίς θανάτους. Να δούμε τι θα συμβεί σ’ ένα νοσοκομείο όπου κανείς δεν κινδυνεύει να πεθάνει. Πώς είναι μόνο να ζεις; Στο τέλος όμως, απελευθερώνουμε το θάνατο. Γιατί τα καλά νέα είναι πως η ζωή είναι πολύ σοφή και ο κύκλος ζωής και θανάτου – όχι με έναν πρακτικό αλλά με έναν συμπαντικό τρόπο – είναι σπουδαίος. Μόνο όταν επανέρχεται ο θάνατος ως νομοτέλεια, υμνούμε τη ζωή ως απόλυτη πράξη αγάπης και το θάνατο ως τη συνέχεια της.

Εκτός από την πραγματική απώλεια που σας ταρακούνησε γερά, ήρθε κι ένα συμβάν που επιβεβαίωσε την κατεύθυνση σας.

Ήταν ένα μικρό σημάδι. Ξεκινούσαμε πρόβες για τον «Ευαγγελισμό» στα τέλη Αυγούστου. Δυο μέρες πριν, ένιωσα ένα τρομακτικό κοιλιακό πόνο, υπέφερα κι άρχισα να ψάχνω τα εφημερεύοντα νοσοκομεία. Εκείνο το βράδυ μόνο ο Ευαγγελισμός εφημέρευε. Κι έτσι μπήκα στα επείγοντα του Ευαγγελισμού και άρχισα να βλέπω τη ροή της Ά Παθολογικής κλινικής, να βλέπω όλο το νοσοκομείο από μέσα. Το φοβερό είναι πως ένας κομβικός ρόλος στο έργο, ο πιο περίεργος ήρωας του «Ευαγγελισμού» λέγεται Λυμπερόπουλος. Ήταν ρόλος ήδη γραμμένος, πριν μπω στο νοσοκομείο. Ε, λοιπόν, ο γιατρός που μου έδωσε το παραπεμπτικό για να κάνω υπέρηχο κοιλίας ονομαζόταν Λυμπερόπουλος!

Μετά την πρώτη γνωριμία με το Νίκο Καραθάνο είχα αποκομίσει τη χειρότερη εντύπωση

Πιστεύεις στις συμπτώσεις της ζωής;

Μπορεί να ακουστεί κλισέ, αλλά θα χρησιμοποιήσω τη φράση του Ελύτη που λέει πως «είναι μερικές συμπτώσεις που θα έπρεπε να ντρέπονται». Αυτή είναι σίγουρα μια τέτοια. Πάντως, ναι, πιστεύω στις συμπτώσεις· χωρίς αυτές δεν θα είχε ενδιαφέρον η ζωή.

Στάθηκε κάτι άλλο καθοριστικό στη δημιουργική σου πορεία – στον άξονα της σύμπτωσης ενδεχομένως;

Ένα πρακτικό γεγονός: Είχα δημιουργήσει την πρώτη μου όπερα δωματίου, τη «Μήδεια», ένα έργο για εννέα ηθοποιούς που ανέβηκε στο θέατρο Πόρτα, στις μουσικές Τρίτες που διοργάνωνε το θέατρο σε επιμέλεια του Κορνήλιου Σελαμσή. Ανέβηκε μόνο για μια Τρίτη. Και ήταν η ημέρα που ήρθε στο θέατρο ο Γιώργος Κουμεντάκης – μάλιστα χωρίς να τον έχω καλέσει. Ήρθε από σύμπτωση. Κάτι που καθόρισε πολύ τη συνέχεια, αφού η «Μέσα χώρα» ήταν ένας πολύ μεγάλος σταθμός για μένα – τόσο μουσικά, όσο και για τον τρόπο που άρχισα να αντιλαμβάνομαι τη δημιουργία στο πλαίσιο ενός μεγάλου έργου.

Που τοποθετείς την πολύχρονη συνεργασία με το Νίκο Καραθάνο;

Κι αυτή σύμπτωση και μάλιστα αστεία. Ξεκινάει πολλά χρόνια πριν, το 2004 όταν εγώ δεν είχα μπει ούτε στη δραματική σχολή κι ακόμα προσπαθούσα να καταλάβω αν τελικά θα σπουδάσω θέατρο. Έκανα, τότε, σεμινάρια στο Θέατρο των Αλλαγών με δάσκαλο το Δημήτρη Μαυρίκιο, στα οποία συμμετείχε ο Νίκος Καραθάνος. Η φίλη με την οποία φοιτούσαμε μου πρότεινε να συναντήσουμε το Νίκο σε ένα μπαράκι που σύχναζε. Μολονότι, σιχαίνομαι τις βραδινές εξόδους, τελικά την ακολούθησα και στη συζήτηση με το Νίκο αρχίσαμε να σχολιάζουμε μια ταινία που είχα πρόσφατα παρακολουθήσει: Την «Επιστροφή» του Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους μου άρεσε. «Τι βλακείες είναι αυτές που λες; Αυτά τα γράφουν στις κριτικές. Από εκεί τα κόπιαρες;» μου είπε. Όταν πια φύγαμε από το μπαρ ήμουν πεπεισμένος πως πρόκειται για απαράδεκτο άνθρωπο. Είχα αποκομίσει τη χειρότερη εντύπωση. Μετά από τρία χρόνια, τον ξανασυναντώ στη γιορτή του Λευτέρη Παυλόπουλου, όπου ξαναμιλήσαμε χωρίς να θυμάται καν εκείνο το ανεκδιήγητο συμβάν. Εκεί, τότε, είδα τον άνθρωπο που σήμερα ξέρω: Ένα θαυμάσιο νου και μια υπέροχη ψυχή. Να, δύο ακόμα συμπτώσεις που θα έπρεπε να ντρέπονται και οι οποίες μας οδήγησαν έκτοτε σε οκτώ συνεργασίες. Άλλωστε και οι παραστάσεις είναι μεγάλες συμπτώσεις ως άθροισμα πολλών μικρότερων συμπτώσεων.

Ναι, θα ήθελα να επιχειρήσω μια καθαρή σκηνοθεσία. Δεν ξέρω πως θα το κάνω, αλλά νιώθω πως με αφορά πάρα πολύ

Η συνεργασία με τους σκηνοθέτες σε έχει βάλει σε μια σκέψη να λειτουργείς και πιο ολιστικά; Να τώρα, στον «Ευαγγελισμό» συνθέτεις τη μουσική μα και συν-σκηνοθετείς.

Πάντα έτσι το αντιμετώπιζα, απλώς τώρα είναι η πρώτη φορά που το υλοποιώ άμεσα και σε τέτοια έκταση. Η μουσική που γράφω για τις παραστάσεις αισθάνομαι ότι είναι ένα έργο μουσικής δραματουργίας και έρχεται σε απευθείας διάλογο με τη σκηνική δραματουργία οπότε μαζί οικοδομούν μια σκηνοθεσία. Στο Τμήμα Σκηνοθεσίας της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου αυτό ακριβώς διδάσκω: Τη μουσική δραματουργία. Πως να χρησιμοποιούν οι σκηνοθέτες τη μουσική μιας παράστασης. Η μουσική που γράφω μπορεί να είναι μέτρια αν την ακούς μόνος στο σπίτι. Αν όμως την συνθέσεις με τη σκηνική δράση, τότε αποκτά μια ολόκληρη διάσταση.

Έχεις αγωνία για την πρώτη σου σκηνοθεσία;

Φοβάμαι και είμαι σε μόνιμο πανικό. Φοβάμαι και για τη σκηνοθεσία και για τη μουσική. Άλλωστε, όσο μεγαλώνουμε φοβόμαστε παραπάνω. Αν παρατηρήσεις όσο περνούν τα χρόνια οι άνθρωποι περπατούν όλο και πιο προσεκτικά, όχι μόνο γιατί η ενέργεια τους είναι πιο χαμηλά ή έχουν πόνους στις αρθρώσεις αλλά γιατί προσέχουν, γιατί ανησυχούν ότι μπορεί να πέσουν. Έτσι κι εγώ· μεγαλώνοντας νιώθω πως χάνεται η άγνοια κινδύνου κι έχω επίγνωση του. Αυτή τη στιγμή, λοιπόν, δημιουργώντας έχω απόλυτη επίγνωση κινδύνου. Παρόλα αυτά, δεν θα μπορούσα να μην συν-σκηνοθετήσω αυτήν την παράσταση γιατί η μουσική της δραματουργία είναι τόσο ισχυρή που καθορίζει τη σκηνοθεσία.

Αυτό ανοίγει το δρόμο και σε μια καθαρή σκηνοθεσία με την υπογραφή σου;

Έχω σκηνοθετήσει μουσικές παραστάσεις. Φυσικά δεν είναι το ίδιο. Παρόλα αυτά, περιείχαν και θεατρικά στοιχεία, την οργάνωση του υλικού, την διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού. Και αμέσως μετά με την εικαστική αντίληψη και την αίσθηση της εικόνας.

Τα πήγες καλά σε αυτό το πεδίο;

Στην αρχή είχα την εντύπωση πως τα πήγαινα χάλια· στη συνέχεια άρχισα να βελτιώνομαι και πιο πρόσφατα να αισθάνομαι καλά. Είναι μια δουλειά που μαθαίνεις – χωρίς να σημαίνει πως ο καθένας τα μπορεί όλα. Η σκηνοθεσία του θεάτρου είναι μια πολύ σπουδαία δουλειά και την εκτιμώ απεριόριστα. Και τώρα που τη δοκιμάζω πολύ περισσότερο από πριν, γιατί διαπιστώνω τις πολλές απαιτήσεις και την τεράστια κούραση σε τομείς που δεν φαντάζεσαι. Οπότε, η απάντηση μου για μια καθαρή σκηνοθεσία είναι πως ναι, θα ήθελα το επιχειρήσω. Δεν ξέρω πως θα το κάνω, αλλά νιώθω πως με αφορά πάρα πολύ. Ακόμα και μέσα στους μήνες της πρόβας αναγνωρίζω πως εξελίσσεται η ίδια μου η σκηνοθετική γλώσσα. Και είμαι σίγουρος πως αν ακολουθήσουν κι άλλες παραστάσεις αυτό δεν θα πάψει. Αυτή τη στιγμή, ζω στην τόλμη να βρούμε όλοι μαζί μια γλώσσα και θα δούμε που θα μας πάει. Είμαι αισιόδοξος.

Είναι στιγμές, παρατηρώντας το πως χτίζεται ο κόσμος μας μέσα από τον επιθετικό εταιρικό καπιταλισμό που σκέφτομαι πως δεν θα ήταν περίεργο η Ελλάδα να ζήσει τέτοιες ανισότητες

Θα έλεγες, επίσης, πως έχεις δημιουργήσει ένα μουσικό ύφος;

Νομίζω πως ναι, έχω αρχίσει να διαμορφώνω ένα πιο προσωπικό ύφος. Κάτι άλλαξε, από την εποχή του «Μέσα Χώρα» και μετά. Άρχισε να γίνεται πιο ορατό στην σύνθεση για την έναρξη της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ελευσίνας και τώρα στον «Ευαγγελισμό». Όλα αυτά λειτουργούν σε μια συνέχεια. Φυσικά, όταν εργάζεσαι σε μια όπερα στη Λυρική Σκηνή, ακουμπάς πιο πολύ από την κλασική μουσική. Όταν επισκέπτεσαι την Ελευσίνα, ακουμπάς σε ένα πιο πειραματικό χώρο (που είναι και ο πιο προσωπικός μου χώρος), όταν επισκέπτεσαι το Rex κλείνεις το μάτι στη τζαζ και στο προσωπικό ύφος που έχεις δημιουργήσει.

Αναφέρθηκες στην Ελευσίνα και εντόπισα μια ακόμα σύμπτωση: Η δημιουργική χρονιά σου ξεκίνησε με μια τελετή κατάδυσης στα Ελευσίνια Μυστήρια και, κάπως έτσι κλείνει, με τον «Ευαγγελισμό».

Αλήθεια, είναι αυτό· δεν το είχα σκεφτεί. Και ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας είναι ένας άλλος πολύ γενναιόδωρος άνθρωπος στη ζωή μου. Κι αν πρέπει να θυμηθώ κι άλλους ανθρώπους και γεγονότα που με έχουν μετατοπίσει μέχρι σήμερα, δεν θα μπορούσα να ξεχάσω κάποια ταξίδια. Τη Νέα Υόρκη και τη Χιλή με τους «Όρνιθες» , το workshop που προηγήθηκε στη Βραζιλία με τα παιδιά από τις φαβέλες όπου μείναμε ένα μήνα μαζί τους και πρόσφατα η Ιαπωνία. Μια σειρά ταξιδιών που με έχουν βάλει σε διαδικασία αναθεώρησης.

Αν μπορούσα να δημιουργήσω μια ουτοπία, θα ήταν στο χρόνο που μας αναλογεί να φανταστώ για όλους υγιή, ευτυχισμένα, απόλεμα και πλουσιοπάροχα χρόνια. Είναι μια ακραία ουτοπία όμως

Προς ποια κατεύθυνση;

Στην Ιαπωνία διαπίστωσα πόσο αισχρά Δυτικός παραμένω και θα παραμείνω για πάντα. Την ώρα που βλέπεις έναν πολιτισμό τον οποίο θαυμάζεις, καταλαβαίνεις ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση να σε μυήσουν στον τρόπο σκέψης τους. Αντίθετα, στη Λατινική Αμερική αισθάνθηκα τρομερές συγγένειες και με τους Βραζιλιάνους, τους Χιλιανούς, τους Αργεντίνους. Εκεί, όμως, αναγνωρίζεις την ανισότητα σε τόσο οξύ βαθμό που σε πληγώνει βαθιά. Ο κίνδυνος και ο θάνατος είναι στην ημερήσια διάταξη τους. Στην πιο μεγάλη φαβέλα του Ρίο, τη Νόβα Ολάντια μας είχαν πει ότι αν ακούστε ήχο ελικοπτέρου πρέπει να κρυφτείτε. Γίνεται πόλεμος μεταξύ ναρκοσυμμοριών και η αστυνομία μην έχοντας άλλο τρόπο να επέμβει έρχεται με το ελικόπτερο και πυροβολεί αδιακρίτως ό,τι κινείται στη φαβέλα. Θυμάμαι επίσης, καθώς πλησιάζαμε σε μιαν άλλη φαβέλα, επιβαίνοντας σε ένα ταξί εγώ, να παθαίνουμε λάστιχο και το ταξί να μην σταματάει. Τον ρωτήσαμε γιατί συνέχισε και μας απάντησε πως «αν σταματήσω εδώ θα είμαι σαν ελάφι δίπλα σε αγέλη λιονταριών». Ο κίνδυνος είναι ακραίος, ο θάνατος είναι η καθημερινότητα τους και όσα από τα παιδιά της Βραζιλίας συμμετείχαν στην τελευταία εκδοχή των «Ορνίθων», όλοι είχαν χάσει συγγενείς και συμμαθητές τους. Από την άλλη, υποκλίνεσαι στον τρόπο που καταφέρνουν μέσα στον πόνο να είναι ζωντανοί, γενναιόδωροι, ανοιχτόμυαλοι και φιλικοί. Είναι στιγμές, παρατηρώντας το πως χτίζεται ο κόσμος μας μέσα από τον επιθετικό εταιρικό καπιταλισμό που σκέφτομαι πως δεν θα ήταν περίεργο η Ελλάδα να ζήσει τέτοιες ανισότητες.

Τι θα σήμαινε για σένα η έννοια ευαγγελισμός για την Ελλάδα ή τον κόσμο;

Να αποκατασταθεί η κοινωνική δικαιοσύνη. Αλλά αισθάνομαι πως αυτό είναι ένα παγκόσμιο θέμα. Ζούμε σε έναν υπερσυντηρητικό κόσμο – σε όλες του τις εκφάνσεις – έχουμε μια επαναφορά της ματσίλας, του φασισμού, του λαϊκισμού και οι φωνές που προσπάθησαν να μας εξοικειώσουν με την πολιτική ορθότητα ατύχησαν. Ειδικά, η ελληνική κοινωνική έχει χάσει εντελώς τον προσανατολισμό της, έχει χάσει το κέντρο της, κινείται μόνο από τα άκρα – άρα δεν έχει να πάει πουθενά. Ζούμε σε ένα κόσμο που μας δημιουργεί φόβο σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, υγιειονομικά, οικονομικά, πολιτικά , γεωπολιτικά.

Να παριστάνω πως δεν συμβαίνει η ανεξέλεγκτη τουριστικοποίηση των πιο όμορφων μας τόπων; Η ανοικοδόμηση τους με πνίγει. Να μην αναρωτηθώ αν η Ελλάδα πωλείται μαζί με τους κατοίκους της ή χωρίς;

Οι προσωπικοί σου φόβοι, αν θέλεις να τους μοιραστείς, ποιοι είναι;

Ο συντηρητισμός σε κοινωνικό επίπεδο μου έχει γίνει, ομολογώ, και προσωπικός φόβος. Δεν μπορώ να ταυτιστώ με μια συλλογική φωνή, γιατί τότε μόνο θα μπορούσα κι εγώ να φωνάξω: Να βγάλω από μέσα μου όσα με πιέζουν. Οι συλλογικές φωνές – και δεν αναφέρομαι μόνο σε κόμματα – δεν με εκφράζουν. Θεωρώ ότι με αυτή την έλλειψη προσανατολισμού, η απόγνωση είναι μοιραία και αναπόφευκτη. Αν δεν αναρωτιόμαστε για τον τρόπο που ζούμε, η ζωή θα μοιάζει με τρένο που μας έχει καβαλήσει και μας πάει, σε μια τροχιά που δεν ξέρουμε που οδηγεί. Πρέπει τουλάχιστον να δυσπιστούμε. Κι αυτός ο φόβος μου διαρκώς ενισχύεται· αρκεί να παρακολουθείς τα social media, όπου η πολιτική και η κοινωνική ζωή γίνεται αντικείμενο των like αναδεικνύοντας σοβαρά ζητήματα σε ό,τι πιο μικροπρεπές. Κι αυτή την ίδια ώρα μας δίνεται μια ψευδαίσθηση Δημοκρατίας. Όλα είναι τόσο ανόητα, εφήμερα και γι’ αυτό επικίνδυνα.

Ο «Ευαγγελισμός» ως δραματουργική ιδέα πραγματώνει την πιο τρελή ανθρώπινη φαντασίωση: Ακυρώνει το θάνατο. Αν τοποθετούσες τον εαυτό σου στο κέντρο μιας άλλης υπαρξιακής φαντασίωσης ποια θα ήταν αυτή;

Σίγουρα δεν θα ήθελα να παρατείνω το προσδόκιμο ζωής μου. Είμαι πολύ βέβαιος γι’ αυτό. Αν, πάλι, μπορούσα να δημιουργήσω μια ουτοπία, θα ήταν στο χρόνο που μας αναλογεί να φανταστώ για όλους υγιή, ευτυχισμένα, απόλεμα και πλουσιοπάροχα χρόνια. Χωρίς την καταστροφή του γήρατος, χωρίς την ασθένεια, ειρηνικά, χωρίς πολιτικά και οικονομικά παιχνίδια. Θα μπορούσα να φανταστώ τη ζωή σαν ένα πυρήνα όπου θα αγαπάς, θα ερωτεύεσαι, θα έρχεσαι σε επαφή με τη φύση σε όλες τις εκφάνσεις, θα δημιουργείς κι όλα αυτά ακέραια, χωρίς να τα βάλει και να τα απειλεί τίποτα. Είναι μια ακραία ουτοπία όμως.

Έχοντας πάψει να πιστεύω στις συλλογικότητες άρχισα να πιστεύω στην προσωπική επανάσταση, στα μικρά βήματα κάποιων από εμάς. Δεν έχω δώσει απαντήσεις, αλλά νομίζω ότι ακόμα σ’ αυτό περπατάω

Ποια είναι τα καταφύγια σου σε αυτό το πλαίσιο; Χωρίς τι ή ποιους δεν μπορείς να φανταστείς τη ζωή σου;

Οι αγαπημένοι μου άνθρωποι, η οικογένεια μου και οι στενοί μου φίλοι είναι ό,τι πιο σημαντικό έχω. Είναι οι άνθρωποι που μπορώ να μοιραστώ τη σκέψη μου, οι άνθρωποι που όταν λέω καλημέρα αντιλαμβάνονται 80 πράγματα περισσότερα για το πως νιώθω. Είναι η γλώσσα που αναπτύσσω με τους δικούς μου ανθρώπους κι αυτό το ονομάζω αγάπη, αυτή είναι η κινητήριος δύναμη μου. Από εκεί και πέρα, με τρέφει η επαφή μου με τη φύση, με ηρεμεί. Φυσικά, όσο ακόμα η φύση υπάρχει όπως την γνωρίζουμε, γιατί η οικολογική καταστροφή μας περικυκλώνει και ουδείς ασχολείται. Δεν υπάρχει Πολιτική Προστασία για κανέναν από εμάς. Υπάρχει η Πολιτική Μη Προστασία.

Εδώ και ώρα αποκαλύπτεις έναν πολιτικό, μαχητικό εαυτό.

Μα πως αλλιώς; Να παριστάνω πως δεν συμβαίνει η ανεξέλεγκτη τουριστικοποίηση των πιο όμορφων μας τόπων; Η ανοικοδόμηση τους με πνίγει. Να μην αναρωτηθώ αν η Ελλάδα πωλείται μαζί με τους κατοίκους της ή χωρίς; Γιατί εδώ και χρόνια νιώθω σαν να κατοικώ σε playground αναψυχής και οι Έλληνες παρεμπιπτόντως κάνουμε τα επαγγέλματα για να λειτουργήσει αυτό το playground.

Έκανα την προηγούμενη παρατήρηση, κυρίως γιατί έχεις δηλώσει πως δεν είσαι εξωστρεφής.

Συναναστρέφομαι τους ανθρώπους σε κοινωνικό πλαίσιο, συνομιλώ μαζί τους αλλά είμαι πολύ εσωστρεφής – πλέον στα όρια του μισανθρωπισμού πια. Δεν αισθάνομαι καλά με τις μεγάλες συγκεντρώσεις, βγαίνω σπάνια και το κυριότερο είμαι δύσπιστος για την καλή πλευρά της φύσης του ανθρώπου.

Προσπαθώ να αναρωτιέμαι για τα πάντα, να μην έχω καμία σιγουριά γι’ αυτό που κάνω, καμιά πεποίθηση ότι είμαι καλός ή κακός σε κάτι. Προσπαθώ να τα αμφισβητώ όλα, κάθε μέρα

Ήσουν έτσι από παιδί;

Μα, δεν είναι θέμα χαρακτήρα. Αν ανοίξουμε τα μάτια μας όλοι δύσπιστοι πρέπει να νιώσουμε.

Έχεις πει, ωστόσο, πως μεγάλωσες μεγαλώσει με ελευθερία επιλογών.

Ήμουν τυχερός γιατί με μεγάλωσαν γονείς ανοιχτόμυαλοι, μορφωμένοι, που με έβαζαν σαν προτεραιότητα. Με τις όποιες δυσκολίες, μεγάλωσα σε ένα υπέροχο περιβάλλον. Επίσης, σ’ ένα αρκετά φιλότεχνο περιβάλλον, οι γονείς μου εκτιμούσαν επί της ουσίας τη μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, ρίζωσαν αυτά τα πράγματα μέσα μου. Οι ίδιοι με έγραψαν στο Ωδείο ρωτώντας με «κιθάρα ή πιάνο»; Εκείνοι έβαλαν την τέχνη στη ζωή μου, η μητέρα μου με πήγαινε συνέχεια στο θέατρο, ο πατέρας μου άκουγε πάντα κλασική μουσική. Στην εφηβεία μου, βέβαια, οι ελευθερίες μου δεν ήταν οι ίδιες: Ήθελαν πολύ να μπω στο Πολυτεχνείο, να πάρω πτυχίο – αλλά εγώ τους την έσκασα. Θυμάμαι να με σπρώχνει μια εσωτερική δύναμη που βγαίνει εκτός των «πρέπει».

Σου έλειψε κάτι στην πορεία προς την ενηλικίωση;

Σε προσωπικό επίπεδο, θα ήθελα να έχω έναν αδερφό ή μια αδερφή. Κι επίσης, καθώς ανδρώθηκα στα 90s, που ήταν μια εξαιρετικά κούφια εποχή, συνειδητοποιούσα ότι μου έλειπε η στοχοθεσία. Δεν ήξερα ποιοι ήταν οι στόχοι μου κι αυτό είχε παρασύρει τους πάντες: Ζούσαμε σε έναν βάλτο αδιαφορίας. Και παρότι ήμουν πολύ νέος, κάτι μου έφταιγε. Πήγαινα, βλέπεις και σε ένα ιδιωτικό σχολείο, οι συμμαθητές μου ήταν εξαιρετικά εύπορα παιδιά – σε αντίθεση με μένα – και γι’ αυτό ήταν εξαιρετικά απροβλημάτιστα παιδιά, χωρίς προβλήματα και προβληματισμούς. Αναγνώριζα πως αυτό δεν μου ταίριαζε, έψαχνα να βρω τον εαυτό μου σε διαδηλώσεις, σε παρατάξεις, ήθελα αρχίσω να μάχομαι για κάτι. Μετά κατάλαβα ότι κι αυτά ήταν το ίδιο ελλειμματικά σε όραμα και αλήθεια. Όταν, λοιπόν, έσκασε η κρίση το 2009 κάπως σαν να επαληθεύτηκαν όλα μου τα ερωτηματικά. Και παρότι η κρίση μας κατέστρεψε όλους, συμπεριλαμβανομένης και της οικογένειας μου, ήξερα πως δεν είχα άδικο όταν αισθανόμουν πως ο στόχος λείπει από όλους μας. Κι έτσι, έχοντας πάψει να πιστεύω στις συλλογικότητες άρχισα να πιστεύω στην προσωπική επανάσταση, στα μικρά βήματα κάποιων από εμάς. Δεν έχω δώσει απαντήσεις, αλλά νομίζω ότι ακόμα σ’ αυτό περπατάω.

Μέσα σε όλα μου τα λάθη και τις τεράστιες ανθρώπινες αδυναμίες που φέρω, θέλω να με κινεί ο δρόμος της αγάπης

Παραμένεις πάντα ένας άνθρωπος που αναρωτιέται;

Πρόσφατα είχα μια κουβέντα ακριβώς γι’ αυτό το θέμα με έναν συνεργάτη στη διάρκεια της πρόβας. Νομίζω πως κάθε πρωί που ξυπνάω, έχω να αντιμετωπίσω πολλές αμφιβολίες, πολλές αβεβαιότητες. Προσπαθώ να αναρωτιέμαι για τα πάντα, να μην έχω καμία σιγουριά γι’ αυτό που κάνω, καμιά πεποίθηση ότι είμαι καλός ή κακός σε κάτι, καμιά προδιαγεγραμμένη άποψη. Προσπαθώ να τα αμφισβητώ όλα, κάθε μέρα. Ακούω κι ενώνω τη φωνή μου με τις φωνές των άλλων κι αφήνομαι για να δω που θα με βγάλει αυτό. Δυστυχώς, είμαστε πολύ κουρασμένοι από τους ανθρώπους με ακλόνητες βεβαιότητες, βλέπε τους πολιτικούς. Παρακολουθώ πολιτικές ομιλίες και το μόνο που θέλω να ρωτήσω είναι «μα, είστε τόσο σίγουροι; Είστε τόσο σίγουροι πως αν κάνετε όλα αυτά που υπόσχεστε – που δεν τα κάνετε, αλλά λέμε τώρα – θα ζούμε σε μια χώρα με ευμάρεια και κοινωνική δικαιοσύνη»; Θα ήμασταν, πιστεύω, πολύ καλύτεροι άνθρωποι αν αμφισβητούσαμε έστω κάποια πράγματα.

Υπάρχει κάτι για το οποίο είσαι σίγουρος για σένα;

Πως μέσα σε όλα μου τα λάθη και τις τεράστιες ανθρώπινες αδυναμίες που φέρω, θέλω να με κινεί ο δρόμος της αγάπης, σε όλες μου τις εκφάνσεις: Από τον τρόπο που θα μιλήσω σε έναν άγνωστο ή σε ένα συνεργάτη, στον τρόπο που θα φτιάξω μια παράσταση – κι ας μην είναι καλή, δεν πειράζει. Το πιστεύω βαθιά. Με συγκινεί η αλήθεια της αγάπης.

Αν, στα βαθιά σου γεράματα, σου δινόταν μια μέρα παραπάνω από την προδιαγεγραμμένη σου ζωή, τι φαντάζεσαι πως θα έκανες;

Δεν ξέρω που θα βρίσκομαι στα βαθιά μου γεράματα, δεν ξέρω τι θα έχω πράξει και τι ανάγκες θα έχω να διοχετεύσω σε εκείνη τη μια και μοναδική μέρα. Αλλά αν τώρα, ερχόταν κάποιος και μου έλεγε «έχεις άλλη μια μέρα ζωής και τέλος» θα έπαιρνα όλους τους δικούς μου ανθρώπους, αυτούς τους 5-6 και θα πηγαίναμε σε έναν από τους δύο τόπους στον κόσμο που επιθυμώ πολύ, αλλά δεν έχω καταφέρει να επισκεφθώ – Νέα Ζηλανδία και Γαλλική Πολυνησία. Εκεί θα ήθελα να ζήσω κοντά τους μια υπέροχη μέρα με πολλή, πολλή αγάπη και να φύγω.

Αγαπάς την ζωή σου τώρα, παρά την ανεξέλεγκτη τοξικότητα;

Eίναι αφόρητη η τοξικότητα. Παρόλα αυτά ναι, αγαπώ πάρα πολύ τη ζωή μου.