Juanita McNeely: “Έφυγε” η πρωτοπόρα φεμινίστρια εικαστικός που απεικόνισε στον καμβά την έκτρωσή της

Η Juanita McNeely, η πρωτοποριακή φεμινίστρια καλλιτέχνιδα, το ενδιαφέρον για το έργο της οποίας αναζωπυρώθηκε τα τελευταία χρόνια, έφυγε από τη ζωή στις 18 Οκτωβρίου στη Νέα Υόρκη. Ήταν 87 ετών.

«Για περισσότερες από έξι δεκαετίες, η McNeely, μέσα από το έργο της, ασχολήθηκε με θέματα σωματικής αυτονομίας, απελευθέρωσης, πόνου και ανθεκτικότητας», ανέφερε σε ανακοίνωσή της η Γκαλερί James Fuentes της Νέας Υόρκης που την εκπροσωπούσε από το 2020. «Η McNeely χρησιμοποίησε την τέχνη της για να μιλήσει για την ακραία σωματικότητα και την κίνηση της ανθρώπινης φιγούρας, αντλώντας έμπνευση από τις προσωπικές της παρατηρήσεις και εμπειρίες σχετικά με τον σεξισμό, την έκτρωση και την αναπηρία». 

Το 1967, έξι χρόνια πριν από την ψήφιση της απόφασης Roe v. Wade που επέτρεπε την άμβλωση, η Juanita McNeely μετακόμισε στη Νέα Υόρκη. Στο πρώτο έτος του Κολεγίου, διαγνώστηκε με καρκίνο και της έδιναν ελάχιστους μήνες ζωής, ωστόσο, τελικά, επέζησε. Με την άφιξή της στη Νέα Υόρκη, αρρώστησε ξανά ενώ, επίσης, έμεινε έγκυος. Επειδή η άμβλωση θεωρούταν παράνομη εκείνη την εποχή, σχεδόν κανένας γιατρός δεν θα την χειρουργούσε για να αφαιρέσει τον όγκο.

«Τίποτα δεν με βοηθούσε και τίποτα δεν θα έβαζε τέλος στη δυστυχία μου, επειδή ο νόμος έλεγε ότι δεν μπορείς να κάνεις έκτρωση», δήλωσε η McNeely σε μια βιντεοσκοπημένη συνέντευξη της το 2023 στο Μουσείο Whitney, περισσότερα από 50 χρόνια αργότερα και μήνες μετά την ανατροπή του Roe v. Wade από το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών με την απόφαση του Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization (2022).

Όπως αφηγείται η καλλιτέχνης και ιστορικός τέχνης Sharyn M. Finnegan σε ένα δοκίμιο του 2011 για το «Women’s Art Journal», η McNeely χρειάστηκε να ταξιδέψει σε δύο διαφορετικά νοσοκομεία, σε δύο πολιτείες, με «πολυάριθμες συναντήσεις μεταξύ (όλων των ανδρών) γιατρών που προσπαθούσαν να αποφασίσουν τι πορεία θα ακολουθήσουν. Παραλίγο να πεθάνει κατά τη διάρκεια της διαδικασίας πριν υποβληθεί στις απαραίτητες επεμβάσεις. (Ένας γιατρός υπέθεσε ότι θα προτιμούσε να σώσει το παιδί από το να ζήσει.) Η εμπειρία αυτή αύξησε την ευαισθητοποίησή της για το πόσο μεγάλο έλεγχο είχαν οι άνδρες πάνω στις ζωές των γυναικών και τροφοδότησε τον φεμινισμό της». 

«Is It Real? Yes, It Is!» | Φωτο: www.artnet.com

Αυτή η οδυνηρή εμπειρία είχε ως αποτέλεσμα τον πίνακα του 1969 «Is It Real? Yes, It Is!» τον οποίο το Whitney απέκτησε το 2022 και αμέσως τον τοποθέτησε στις αίθουσες της μόνιμης συλλογής του. Οι φιγούρες απεικονίζονται σε άβολες γωνίες, κάποιες παραμορφωμένες και πολλές με εμφανή πόνο, με άκρα και αρθρώσεις που φαίνονται σπασμένες ή κατακρεουργημένες. Με το συνολικό έργο να είναι μνημειώδους κλίμακας.

Για μια μονογραφία του 2022 που εκδόθηκε από την James Fuentes Press, η καλλιτέχνης Joan Semmel, φίλη της McNeely από τη δεκαετία του 1970, έγραψε: «Η Juanita οδήγησε τον θεατή στον κόσμο μιας φαντασίας που είχε ταξιδέψει στα άκρα των συναισθημάτων και κατάφερε να εξάγει από αυτά ένα δυναμικό και συγκινητικό πανόραμα ζωής και τέχνης, πάντα “αντιστασιακό” και εκπληκτικά ανθεκτικό, όμορφο, πλούσιο και ζωντανό». 

Ο κεντρικός καμβάς δείχνει τη McNeely από ψηλά, με τα πόδια της σε αναβολείς, ενώ ένα χέρι, που κρατάει μια ιατρική συσκευή, τρυπώνει μέσα από μια σχισμή σε μια μπλε ιατρική κουρτίνα- πίσω υπάρχουν ακτινογραφίες της λεκάνης της. Στο κάτω δεξί πάνελ η προοπτική αντιστρέφεται: Ο θεατής είναι τώρα η McNeely και κοιτάζει τους τρεις μασκοφόρους γιατρούς που πρόκειται να την εγχειρίσουν. Ένα πάνελ δείχνει μια φιγούρα που είναι μισή άνθρωπος, μισή σκελετός: Αυτή είναι η McNeely στην πόρτα του θανάτου. Όπως συμβαίνει με πολλά από τα έργα της, αυτές οι σκηνές ζωγραφίστηκαν συχνά από μνήμης, και υπάρχει μια κινηματογραφική ποιότητα σε αυτή την αφηγηματική ζωγραφική.

«Ήμουν ένα καρτούν. Δεν ήμουν πια πραγματικός άνθρωπος. Είχα γίνει κάτι, αλλά όχι πραγματικός άνθρωπος», δήλωσε η McNeely για τον τρόπο που αποφάσισε να μεταφράσει την εμπειρία της στον καμβά. «Σχεδόν η πραγματικότητα μετατράπηκε σε καρτούν για να μπορεί να είναι τόσο φρικτή. Αυτό προσπαθούσα να πετύχω ούτως ή άλλως». 

Από πολλές απόψεις, δεδομένης της εποχής, θα φαινόταν αδιανόητο ότι οτιδήποτε από όσα απεικόνισε η McNeely συνέβησαν στην πραγματικότητα. Και αυτός ακριβώς ήταν ο σκοπός της με την επιλογή του καυστικού τίτλου του έργου. Είναι μια πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες πριν από το 1973, την οποία η McNeely ευχόταν να μην είχε χρειαστεί να ζωγραφίσει ποτέ: «Εύχομαι να μην είχα αναγκαστεί ποτέ να κάνω τις εικόνες τόσο βαθιά προσωπικές για μένα». Τα λόγια της έχουν αποκτήσει νέα αξία 50 χρόνια μετά.

«Νομίζω ότι ο τίτλος αφορά επίσης την πολύ ριψοκίνδυνη απόφασή της να ασχοληθεί με το θέμα της έκτρωσης», λέει στο ίδιο βίντεο η επιμελήτρια του Whitney Jane Panetta, η οποία βοήθησε το μουσείο να αποκτήσει το έργο. «Είναι ακόμα ένα θέμα ταμπού με πολλούς τρόπους, αλλά σίγουρα το 1969 το να κάνεις μια τόσο γραφική απεικόνιση της έκτρωσης ήταν πραγματικά ανήκουστο».

Η Juanita McNeely γεννήθηκε το 1936 στο Σεντ Λούις του Μιζούρι. Μεγαλώνοντας πάντα οραματιζόταν τον εαυτό της να φοιτά σε κάποια σχολή καλών τεχνών. Έτσι, στα 15 της χρόνια, κέρδισε μια υποτροφία τέχνης χάρη σε μια ελαιογραφία. Μεταμόρφωσε το υπόγειο της οικογένειάς της σε στούντιο και τελικά ξεκίνησε το πρόγραμμα BFA στη Σχολή Καλών Τεχνών του St. Louis στο Πανεπιστήμιο της Washington.

Μεταξύ των καθηγητών της ήταν ο Γερμανός καλλιτέχνης Werner Drewes, ο οποίος είχε σπουδάσει στο Bauhaus. Επιρροή στην εξέλιξή της ως ζωγράφου άσκησαν επίσης τα έργα που είδε από τον Γκογκέν, τον Ματίς και τον Μαξ Μπέκμαν στο Μουσείο Τέχνης του Σεντ Λούις.

Αλλά αυτή η περίοδος σημαδεύτηκε επίσης από διάφορες ασθένειες. Ως έφηβη νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο για υπερβολική αιμορραγία, με αποτέλεσμα να χάσει ένα χρόνο από το λύκειο. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια του πρώτου της έτους στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, διαγνώστηκε με καρκίνο και της δόθηκαν τρεις έως έξι μήνες ζωής. Όταν οι γιατροί της είπαν να αφοσιωθεί τους τελευταίους μήνες της σε αυτό που αγαπούσε, η McNeely επέλεξε την τέχνη.

Όπως δήλωσε η McNeely σε συνέντευξή της το 2006, «Αυτό ήταν το γεγονός που με διαμόρφωσε ως κάποια που μίλησε για ζητήματα που δεν είναι απαραίτητα ευχάριστα, στον καμβά, ζητήματα που ίσως οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται άβολα ακόμα και όταν τα κοιτάζουν, πόσο μάλλον όταν μιλάνε γι’ αυτά».

Вижте тази публикация в Instagram.

Публикация, споделена от Rubell Museum DC (@rubellmuseumdc)

Πέρασε ένα χρόνο στο Μεξικό και στη συνέχεια μετακόμισε στο Ιλινόις για ένα πρόγραμμα MFA, παρά το γεγονός ότι ένας άντρας καθηγητής της είπε ότι δεν θα τα κατάφερνε ως καλλιτέχνιδα «επειδή είσαι πολύ αδύνατη και δεν μοιάζεις με καλό γαμήσι». Όσο ήταν εκεί, η McNeely συμμετείχε επίσης σε ένα happening το 1964 με τον Allan Kaprow, ο οποίος την ενθάρρυνε να μετακομίσει στη Νέα Υόρκη. Μετά από ενάμιση χρόνο στο Σικάγο, όπου δίδασκε στο Ινστιτούτο Τέχνης, κατέληξε σε μια γκαρσονιέρα στο East Village.

Ένα πρώιμο έργο αμέσως μετά την άφιξή της στη Νέα Υόρκη ήταν το «Woman’s Psyche» (1968). Τέσσερις πίνακες στους οποίους διάφορες γυναίκες εμφανίζονται σε διάφορες μορφές αυτού που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως αγωνία και πόνος – συχνά αιμορραγούν. Σε κάθε σκηνή τις περιβάλλουν ζώα, συχνά σαν να έχουν μόλις επιτεθεί στις γυναίκες αυτές. Το έργο αποκτήθηκε πρόσφατα από το Μουσείο Rubell και εκτέθηκε στην εναρκτήρια έκθεση του παραρτήματος της Ουάσινγκτον.

«Η Juanita ήταν μια καλλιτέχνης που χρησιμοποίησε τη ζωγραφική για να εμβαθύνει στις πιο μύχιες πτυχές της ζωής της και επέδειξε τεράστιο θάρρος μπροστά σε συντριπτικές αντιξοότητες», ανέφερε σε δήλωσή της η συλλέκτρια Mera Rubell.

Όπως συμβαίνει με πολλά από τα πιο δυνατά έργα της McNeely, αυτός ο πίνακας ασχολείται με τις βιωμένες εμπειρίες των γυναικών, ειπωμένες από τη γυναικεία οπτική γωνία: Τις δυσκολίες του τοκετού και της γέννας, τη μηνιαία έμμηνο ρύση και όλα όσα τη συνοδεύουν, ακόμη και την ωμή σεξουαλικότητα.

Moving Through, 1975

Στις αρχές της νέας δεκαετίας, η McNeely ήταν μεταξύ των πρώτων καλλιτεχνών που μετακόμισαν στο Westbeth Artists Housing project, και άρχισε επίσης να εκθέτει στον συνεταιρισμό καλλιτεχνών Prince Street Gallery στο SoHo, ο οποίος διοργάνωσε έξι ατομικές εκθέσεις με έργα της μεταξύ 1970 και 1978. Η McNeely επεδίωξε επίσης να εκπροσωπηθεί σε γκαλερί εκείνη την εποχή, αλλά όπως οι περισσότερες γυναίκες της γενιάς της, διαπίστωσε ότι ο εμπορικός κόσμος της τέχνης δεν ήταν ανοιχτός σε αυτήν, απλώς και μόνο επειδή ήταν γυναίκα. Ένας διευθυντής της διάσημης γκαλερί Knoedler & Co. βρήκε το έργο της δυνατό, αλλά, όταν έμαθε ότι η McNeely ήταν η καλλιτέχνης, αρνήθηκε να το παρουσιάσει.

Περίπου εκείνη την εποχή, η McNeely ενσωματώθηκε στο φεμινιστικό κίνημα της τέχνης, κάνοντας φιλίες με καλλιτέχνιδες όπως η Joan Semmel και η Marjorie Kramer και η φεμινίστρια ιστορικός τέχνης Pat Mainardi. Η McNeely συμμετείχε σε συναντήσεις φεμινιστικών ομάδων όπως οι Redstockings και οι W.A.R. (Women Artists in Revolution). Έγινε μέλος της ομάδας Fight Censorship Group, η οποία ιδρύθηκε από την καλλιτέχνιδα Anita Steckel ως απάντηση στην απόρριψη του έργου γυναικών καλλιτεχνών που απορρίφθηκε επειδή θεωρούνταν πολύ ερωτικό ή υπερβολικά σεξουαλικό- άλλες καλλιτέχνιδες που έγιναν μέλη είναι οι Semmel, Hannah Wilke, Louise Bourgeois, Judith Bernstein, Martha Edelheit, Eunice Golden και άλλες.

Russian Woman, 1984

Παρά την επιτυχία της κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, η τέχνη της Juanita McNeely φάνηκε να χάνει την εύνοια του καλλιτεχνικού κόσμου της Νέας Υόρκης. Το βιογραφικό της καταγράφει μόνο μια χούφτα ομαδικών εκθέσεων στις δεκαετίες του 1980 και του ’90 και ακόμη λιγότερες ατομικές εκθέσεις κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Το 1982, μετακόμισε στη Γαλλία για έξι μήνες κατά τη διάρκεια μιας εκπαιδευτικής άδειας. Αυτό το ταξίδι είχε επίσης ως αποτέλεσμα ένα τραγικό ατύχημα που κατέστρεψε τη σπονδυλική στήλη της McNeely, γεγονός που τελικά την ανάγκασε να χρησιμοποιεί αναπηρικό καροτσάκι.

Για μια δεκαετία, μεταξύ 1996 και 2006, δεν είχε παρουσιάσει κάποια ατομική έκθεση, μέχρι που ο ατρόμητος έμπορος τέχνης Mitchell Algus διοργάνωσε μια ατομική έκθεση της McNeely- θα διοργάνωνε άλλες δύο, το 2016 και το 2018. Το 2014, αποτέλεσε το αντικείμενο της πρώτης -και μέχρι σήμερα μοναδικής- μεγάλης θεσμικής έρευνας, με τίτλο “Indomitable Spirit”, στο Κέντρο Έρευνας Γυναικείων Σπουδών του Πανεπιστημίου Brandeis στη Μασαχουσέτη.

Στον συνοδευτικό κατάλογο, η επιμελήτρια της έκθεσης Susan Metrican γράφει: «Ανενδοίαστη στο όραμά της για τη γυναίκα, που είναι τόσο αισθησιακό όσο και μακάβριο, η McNeely απεικονίζει τις μνημειώδεις μορφές της με μια σπλαχνική επιδεξιότητα. … Το Indomitable Spirit ενσαρκώνει όλη την ενέργεια, το θάρρος και την ευθύτητα που χρειάστηκε για να αμφισβητήσει τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος βλέπει τις γυναίκες και τους ρόλους τους στην κοινωνία». 

Με το αστέρι της να αναδύεται ξανά την τελευταία δεκαετία, η Juanita McNeely άρχισε να συνεργάζεται με τον έμπορο τέχνης James Fuentes από τη Νέα Υόρκη, ο οποίος έχει διοργανώσει τρεις προσωπικές εκθέσεις και δύο διαδικτυακές παρουσιάσεις του έργου της από το 2020.

Μέσα σε όλα αυτά, η McNeely δεν παραμέρισε ποτέ την αφοσίωσή της να ζωγραφίζει τον κόσμο όπως τον έβλεπε – τον κόσμο όπως τον βλέπουν πολλές γυναίκες – γεμάτο από μια σειρά εμπειριών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για τις οποίες η ευγενική κοινωνία θα προτιμούσε να μη μιλάει. Όπως είπε κάποτε: «Πολλές φορές, οι δυνάμεις της ζωής είναι πιο ισχυρές από εμάς, κι όμως μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε αν έχουμε ένα σταθερό έδαφος που είναι δικό μας, που το έχουμε θέσει για τον εαυτό μας».

Πηγή: