Σαμουήλ Ακίνολα: Η περιπέτεια του να είσαι Έλληνας, μαύρος, ηθοποιός

Τα μεσάνυχτα της 4ης Ιουλίου του 2004, η πλατεία Ομονοίας βουλιάζει από χιλιάδες φιλάθλους που πανηγυρίζουν έξαλλα την κατάκτηση του Euro από την Ελλάδα. Μαζί τους και ο 16χρονος Σαμουήλ Ακίνολα. Η Ελλάδα, η χώρα που γεννήθηκε, η πατρίδα του δηλαδή, είναι πρωταθλήτρια Ευρώπης. Με τη μόνη διαφορά πως ο Σαμουήλ είναι μαύρος. Η γιορτή για τον Σαμουήλ μετατρέπεται σε πόνο· κυριολεκτικά. Πέφτει θύμα άγριου ξυλοδαρμού από «καθαρόαιμους» Έλληνες που διαφωνούν με την ιδέα πως ένας μαύρος έφηβος έχει δικαίωμα να αισθάνεται Έλληνας, να ταυτίζεται με τη χαρά της χώρας του και να την εκφράζει δημόσια.

Σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια, ο Σαμουήλ Ακίνολα αφηγείται αυτό το επεισόδιο – και πολλά ακόμα από την περιπέτεια του να ζεις στην Ελλάδα· κι ας έχει γεννηθεί εδώ, κι ας έχει ελληνική παιδεία. Την αφηγείται μέσα στο νέο θεατρικό έργο της ομάδας ΝΑΜΑ «Στέλιος Κασόνγκο» (σε συν-σκηνοθεσία Ελένης Σκότη και Γιώργου Χατζηνικολάου) που κάνει πρεμιέρα στο θέατρο Επί Κολωνώ την προσεχή Παρασκευή 3 Νοεμβρίου. Το κάνει – και πάλι – δημόσια. Όμως, δεν φοβάται το ίδιο.

Ο Σαμουήλ Ακίνολα σε σκηνή της παράστασης “Στέλιος Κασόνγκο” που κάνει πρεμιέρα την Παρασκευή 3 Νοεμβρίου.

Η συνεργασία με την ομάδα ΝΑΜΑ – αφού έχει παρακολουθήσει σεμινάρια της Ελένης Σκότη – ξεκινάει στην καρδιά της καραντίνας με την ιδέα να πρωταγωνιστήσει σ’ ένα αμερικανικό αντιρατσιστικό έργο. Η σκέψη, όμως, να γραφτεί μια νέα ελληνική δραματουργία για τα παιδιά δεύτερης γενιάς (τότε με την συμβολή ενός ακόμα μαύρου Έλληνα ηθοποιού, του Στέφανου Μουαγκέ) δεν αργεί να πέσει στο τραπέζι. Ο Σαμουήλ γίνεται αντικείμενο έρευνας και επαναλαμβανόμενων συνεντεύξεων, δηλαδή, «η ομάδα αρχίζει να αναγνωρίζει το θέμα του έργου σε μένα», όπως λέει. Ο «Στέλιος Κασόνγκο» ολοκληρώνεται πριν από μερικούς μήνες, με τον Σαμουήλ να το πρωτοδιαβάζει νιώθοντας διπλά εκτεθειμένος: «Αφενός ως ηθοποιός της παράστασης, και αφετέρου ως ο άνθρωπος που αφηγείται, μέσα σε μια μυθοπλασία, πραγματικά κομμάτια της ζωής του. Στην αρχή, αναρωτιόμουν αν είχα πάρει τη σωστή απόφαση. Στην πορεία συνειδητοποίησα πόσο λυτρωτικά λειτούργησε το να ξανακοιτάξω τις προκλήσεις της ζωής μου, να φέρω στην επιφάνεια τις πληγές μου, να μιλήσω για την οικογένεια μου, τη μητέρα μου, να θυμηθώ ποιος ήμουν ως παιδί και ποιος είμαι σήμερα», ομολογεί ο 35χρονος ηθοποιός.

Εγγονός του προέδρου των Αφρικανών φοιτητών Ελλάδας και συνάμα του πρώτου μαύρου ιερέα που ήρθε στην Ελλάδα στη δεκαετία του ’60 «ο οποίος διδάχθηκε τα ελληνικά στην καθαρεύουσα», με τους γονείς του να κατάγονται από την Κένυα και τη Νιγηρία, μεγάλωσε στα ορεινά του Βύρωνα, μια περιοχή που αποκαλεί «ιδιαίτερη πατρίδα του». Εκεί ζει μέχρι σήμερα. «Η καρδιά μου χτυπάει στους πρόποδες του Υμηττού, στο Βύρωνα και στην Καισαριανή. Εκεί που έμαθα να αγαπάω την ελληνική φύση, να τρέχω και να παίζω στο βουνό, να γιορτάζω το Πάσχα, να μαθαίνω την ιστορία του ρεμπέτικου και να χορεύω ζεϊμπέκικο. Εκεί δεν βίωσα ποτέ ρατσισμό, γιατί η περιοχή κατοικούνταν από Μικρασιάτες πρόσφυγες που ήξεραν τι σημαίνει μετανάστης και δεν μας έβαλαν ποτέ στο περιθώριο. Αντίθετα, με έκαναν να πιστέψω πως εδώ είναι ο τόπος μου» εξηγεί.

“Η καρδιά μου χτυπάει στους πρόποδες του Υμηττού, στο Βύρωνα και στην Καισαριανή. Εκεί δεν βίωσα ποτέ ρατσισμό, γιατί η περιοχή κατοικούνταν από Μικρασιάτες πρόσφυγες που ήξεραν τι σημαίνει μετανάστης και δεν μας έβαλαν ποτέ στο περιθώριο. Αντίθετα, με έκαναν να πιστέψω πως εδώ είναι ο τόπος μου” λέει. @stagedoorimages

Η ζεστασιά και η οικειότητα που του προσέφερε η γειτονιά του άρχιζε να ραγίζει βγαίνοντας στη «μεγάλη πόλη». Παιδί χωρισμένων γονιών, ξεκίνησε να δουλεύει από τα δέκα του χρόνια – «σ’ ένα ανθοπωλείο» τονίζει – για να βοηθήσει τη μητέρα του στο μεγάλωμα των τεσσάρων μικρότερων αδερφών του. Για διαστήματα, η ανάγκη της επιβίωσης έμπαινε μπροστά και το σχολείο έμενε πίσω. Και το πρόσωπο του ρατσισμού άρχισε να γιγαντώνεται στα έκπληκτα μάτια του αγοριού. Ενός αγοριού που έμαθε να τον σπρώχνουν στο λεωφορείο για να τον απομακρύνουν από δίπλα τους, να φτύνουν όταν διέσχιζε το ίδιο πεζοδρόμιο με λευκούς, να συνταξιδεύει στα πλοία των ελληνικών οικογενειών που τον χλεύαζαν αποκαλώντας τον «τέρας του Λόχνες», να υπόκειται διαρκώς σε αστυνομικούς ελέγχους, αλλά εκείνος να έχει μόνο μια ληξιαρχική πράξη γέννησης από το «Έλενα» να επιδείξει· και ως, εκ τούτου, να καταλήγει στο κρατητήριο.

Μέσα στα χρόνια, πληγώθηκα πολύ στην γνώση ότι μιλούσα την ίδια γλώσσα με τόσους ανθρώπους γύρω μου, μα κανείς δεν με άκουγε. Στεκόταν μόνο στο γεγονός πως ήμουν μαύρος

Ο Σαμουήλ Ακίνολα είναι ένα από τα χιλιάδες παιδιά δεύτερης γενιάς αυτής της χώρας που πέρασαν το μαρτύριο της ανιθαγένειας – δηλαδή καμιά από τις χώρες που συνδέονται δεν τους αναγνωρίζει και πουθενά δεν ανήκουν. «Θυμάμαι τους αστυνομικούς να εκπλήσσονται με το πως ήταν δυνατόν να μιλώ τόσο καλά ελληνικά, ενώ ήμουν μαύρος. Μέσα στα χρόνια, πληγώθηκα πολύ στην γνώση ότι μιλούσα την ίδια γλώσσα με τόσους ανθρώπους γύρω μου, μα κανείς δεν με άκουγε. Στεκόταν μόνο στο γεγονός πως ήμουν μαύρος».

Παρόλα αυτά, αποδείχθηκε πως η γλώσσα, οι λέξεις θα ήταν εκείνες που θα τον ‘έσωζαν’. Μαθητής του Νυχτερινού σχολείου Παγκρατίου – που ακόμα και σήμερα ξεχειλίζει από αγάπη για τους καθηγητές του – βρέθηκε ν’ ανακαλύπτει «πως τα βιβλία έχουν αξία. Πήρα στα χέρια μου την Οδύσσεια του Ομήρου και ένιωσα το κεφάλι μου να εκρήγνυται. Ξαφνικά, καταλάβαινα τι σημαίνει έπος. Δεν ήθελα – όπως και κανείς από τους συμμαθητές μου – να χάνω ούτε ένα μάθημα. Είχα ανάγκη να μάθω, γιατί ήθελα να απαντήσω στο τι θα κάνω στη ζωή μου. Διάβαζα, διάβαζα ασταμάτητα και τότε ένιωσα πως είχε αρχίσει να διαμορφώνεται αλλιώς η προσωπικότητα και η συνείδηση μου, ήθελα να σπουδάσω», ομολογεί.

Άγης Εμαννουήλ και Τζίνη Παπαδοπούλου σε πλάνο της παράστασης.

Την ίδια περίοδο που παρακολουθούσε κάποια σεμινάρια Ψυχολογίας – καθώς η ιδέα να γίνει ψυχολόγος τον έλκυε – βρέθηκε, από σύμπτωση, να καλύπτει το ρόλο ενός μαύρου ηθοποιού στο «Κλουβί με τις τρελές» που ανέβαζε η θεατρική ομάδα Παλαιού Ψυχικού και ο σκηνοθέτης Χρήστος Σούπος. Δεν κρύβει πως δυσκολεύτηκε να εγκλιματιστεί· μα και πάλι δεν έκανε πίσω. Σύντομα, βρέθηκε να συμμετέχει σε επαγγελματικούς θιάσους («Ο κουλοχέρης του Σποκέϊν» σε σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη, «Δυτική αποβάθρα» σε σκηνοθεσία του Λουντοβίκ Λαγκάρντ για το Εθνικό Θέατρο, «Τάβλι» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Λάλου) αλλά και σε τηλεοπτικές σειρές όπως το «Έτερος Εγώ» σε σκηνοθεσία του Σωτήρη Τσαφούλια. «Στην αρχή έλεγα πως απασχολούμαι στο θέατρο, δεν παραδεχόμουν πως είμαι ηθοποιός. Όμως, κάποια στιγμή ο Δημήτρης Λάλος με παρότρυνε να μην ‘αποποιούμαι την ευθύνη μου, να την αρθρώνω’. Ναι, είμαι ηθοποιός γιατί, κάπως, με έσπρωξε η τύχη και η ζωή» λέει τώρα.

Την τελευταία πενταετία, η ζήτηση για Έλληνες μαύρους ηθοποιούς είναι αυξημένη – ακολουθώντας πιθανώς μια πιο ανεκτική τάση στην ελληνική πραγματικότητα – και ο Σαμουήλ δηλώνει τυχερός πως πλέον καταφέρνει και βιοπορίζεται από την τέχνη του. Φυσικά, τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Για περισσότερο από μια δεκαετία έκανε δεύτερες δουλειές για να εξασφαλίζει τα απαραίτητα, ενώ συχνά βρισκόταν στην δυσάρεστη έκπληξη παραγωγοί ή και σκηνοθέτες να αναιρούν την πρόσληψη του, φοβούμενοι να εντάξουν μαύρους ήρωες στην ελληνική μυθοπλασία, με το επιχείρημα πως «η κοινωνία δεν ήταν έτοιμη».

Αυτές οι κοινωνικές αντιστάσεις, η πραγματικότητα πως «ζούμε ανάμεσα σας και πρέπει να μας δείτε» ήταν κάτι για το οποίο ο Σαμουήλ Ακινόλα δούλεψε πολύ για να το καταπολεμήσει – και δούλεψε αθόρυβα. Σε συνεργασία με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις αλλά και στο πλαίσιο εκπαιδευτικών προγραμμάτων (μεταξύ άλλων και του Εθνικού Θεάτρου) ταξίδεψε και ταξιδεύει σε σχολεία σε όλη την Ελλάδα για να μιλήσει σε παιδιά της Πρωτοβάθμιας για τον φυλετικό ρατσισμό. «Θυμάμαι ένα πρόσφατο περιστατικό όπου ένα παιδί, αντικρίζοντας με στην τάξη, μου είπε ευθέως ‘δεν μου αρέσουν οι μαύροι’. Παρόλα αυτά, έμεινε να με ακούσει και στην πορεία εξήγησε το γιατί: Ένας μαύρος είχε ληστέψει τη μητέρα του. Μέσα από το διάλογο, δηλαδή, κατάφερε να εξωτερικεύσει εκείνο που τον μπλόκαρε και να μετακινηθεί την ίδια στιγμή».

Με τον καιρό, βέβαια, ο Σαμουήλ Ακίνολα δεν διαπίστωνε την αλλαγή μόνο στους άλλους, αλλά πρωτίστως στον εαυτό του. «Κάποια στιγμή, ένιωσα έναν απίστευτο κορεσμό στην ρατσιστική τοξικότητα και αποφάσισα πως θα αντιμετωπίζω τη ζωή πιο ποιητικά. Δικαιολόγησα ακόμα κι εκείνους που με χτύπησαν στην Ομόνοια, θεωρώντας πως ήταν τραυματισμένες ψυχές για να το κάνουν. Αποφάσισα πως θα πάρω το ρίσκο να πω ακόμα και σε έναν φασίστα ‘έλα κοντά’ γιατί ο διάλογος είναι σπουδαίο εργαλείο. Αποφάσισα πως θα αγαπώ όσο κι αν οι άλλοι με σπρώχνουν στην άλλη πλευρά, αποφάσισα να ενηλικιωθώ γιατί, βλέπεις, άργησα να ζήσω την εφηβεία αφού την ξόδεψα δουλεύοντας. Αποφάσισα να βγάλω χαρτιά για να είμαι ελεύθερος, αποφάσισα να αισθάνομαι Έλληνας ακόμα κι αν δεν μου το επιτρέπουν, αποφάσισα να πιάσω τη ζωή από τα μαλλιά – πως το λένε».

Κάποια στιγμή, ένιωσα έναν απίστευτο κορεσμό στην ρατσιστική τοξικότητα και αποφάσισα πως θα αντιμετωπίζω τη ζωή πιο ποιητικά. Δικαιολόγησα ακόμα κι εκείνους που με χτύπησαν στην Ομόνοια. Αποφάσισα πως θα πάρω το ρίσκο να πω ακόμα και σε έναν φασίστα ‘έλα κοντά’

Δεν είναι τυχαίο πως σε αυτήν την φάση ζωής και συνειδητότητας, ο Ακίνολα γίνεται ο «Στέλιος Κασόνγκο» γιατί, όπως εξηγεί, «ο Στέλιος είναι ένας από εμάς. Είναι μαύρος, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει χρώμα. Είναι κάθε μόνος άνθρωπος, κάθε άνθρωπος που μοχθεί για να ζήσει, να είναι ορατός. Αυτές τις μέρες, σκέφτομαι πόσες χιλιάδες Στέλιοι βρίσκονται εγκλωβισμένοι στη Λωρίδα της Γάζας. Και πως εκείνο για το οποίο αξίζει κανείς να προσπαθεί στη ζωή είναι για να παραμείνει άνθρωπος».

Με τον συμπρωταγωνιστή του στην παράσταση Πάρη Σκαρτσολιά.

Πριν από τέσσερα χρόνια, ο Σαμουήλ έγινε πατέρας, ο πατέρας του μικρού Ιάσονα. Δείχνει στο κινητό του την φωτογραφία ενός πανέμορφου μικρού αγοριού και δεν ξέρεις αν η εικόνα του είναι εκείνη που του φέρνει δάκρυα στα μάτια ή όλο το συναισθηματικό φορτίο που κουβαλάει αυτή η συζήτηση. Γι’ αυτό κι αν του ζητήσεις να διατυπώσει ένα όνειρο του, δεν θα μιλήσει ούτε για ρόλους, ούτε για καριέρα στο θέατρο. Μολονότι, δεν μπορεί να αγνοήσει πως τον τελευταίο καιρό τον αναγνωρίζουν ακόμα και στις δημόσιες υπηρεσίες όπου τον εξυπηρετούν με προθυμία – σε αντίθεση με κάθε ‘ανώνυμο’ έγχρωμο Έλληνα πολίτη.

Θα παλεύω για το γιο μου και για κάθε παιδί. Θα παλεύω για τον αφανή που κανείς δεν αναγνωρίζει, πουθενά. Για να μην χρειάζεται να γίνει κανείς ο Γιάννης Αντεντοκούμπο προκειμένου να απολαμβάνει τα δικαιώματα στη χώρα του

Θα μιλήσει, λοιπόν, για μικρά οράματα κι όχι για όνειρα. Θα σου πει πως θέλει ν’ αφήσει κάτι καλύτερο από αυτό που βρήκε. «Κι αυτό σημαίνει πως θα είμαι πάντα ριγμένος στη μάχη. Όσο κι αν υπάρχουν αυτά τα αποδοκιμαστικά βλέμματα – που το ξέρω, δεν θα πάψουν – εγώ θα παλεύω. Θα παλεύω για το γιο μου και για κάθε παιδί. Θα παλεύω για τον αφανή που κανείς δεν αναγνωρίζει, πουθενά. Για να μην χρειάζεται να γίνει κανείς ο Γιάννης Αντεντοκούμπο προκειμένου να απολαμβάνει τα δικαιώματα στη χώρα του».