Η παράσταση των Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη, «Romáland – Mια φορά κι έναν καιρό ήταν και δεν ήταν», φιλοδοξεί να αφηγηθεί ένα ανεστραμμένο ταξίδι στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας μέσα από την οπτική γωνία των Ρομά.
Τι τελικά είναι και τι δεν είναι οι Ρομά;Ανέμελοι νομάδες; Μεγάλοι καλλιτέχνες; Θύματα κοινωνικών κατασκευών ή επικίνδυνοι και παραβατικοί; Τι τελικά είναι και τι δεν είναι οι Ρομά; Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η κοινότητα των Ελλήνων Ρομά χρονολογείται από τον 15ο αιώνα. Είναι μία από τις παλαιότερες της Ευρώπης. Γλωσσολογικές μελέτες αποδεικνύουν, με βάση το πλήθος ελληνικών λέξεων στη Ρομανί γλώσσα, την ιστορική σχέση με το Βυζάντιο και τον ελλαδικό χώρο. Κι όμως, μέχρι την πτώση της δικτατορίας στη χώρα, οι Έλληνες Ρομά ζούσαν σε καθεστώς ανιθαγένειας. Παρά την πολιτογράφησή τους, το 1979, και τα βήματα που έχουν γίνει από τότε, πολλοί από αυτούς εξακολουθούν να ζουν εκτεθειμένοι σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και πολλαπλής ευαλωτότητας, σε γκετοποιημένες περιοχές ή καταυλισμούς, κουβαλώντας το στίγμα του επικίνδυνου «Άλλου / Ξένου», καταδικασμένοι διαχρονικά σε μια ενδιάμεση κατάσταση, σε ένα διαρκές «είναι και δεν είναι», όπως λέει και η φράση με την οποία είθισται να ξεκινούν τα τσιγγάνικα παραμύθια.
Κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, την κοινή γνώμη και τα ΜΜΕ απασχόλησαν οι δολοφονίες δύο νεαρών Ρομά στο πλαίσιο καταδίωξής τους από την αστυνομία, του Νίκου Σαμπάνη στην Αθήνα και του Κώστα Φραγκούλη στη Θεσσαλονίκη. Οι δύο υποθέσεις πρόκειται σύντομα να εκδικαστούν από την ελληνική δικαιοσύνη και αποτελούν εμβληματικά γεγονότα με θύματα τσιγγάνους, που όμως δεν είναι τα μόνα.
Η Human Rights Watch καταγράφει 716 περιστατικά αστυνομικής, κρατικής βίας και ρατσισμού κατά των Ρομά στην Ελλάδα, σε διάστημα 18 μηνών. Καθόλου τυχαίο δεν είναι το γεγονός πως στις ελληνικές φυλακές το 20% των κρατουμένων υπολογίζεται πως είναι Ρομά, δυσανάλογα υψηλό ποσοστό σε σύγκριση με έναν πληθυσμό περίπου 200 χιλιάδων ανθρώπων σε μια χώρα 10 εκατομμυρίων.
Από το εργατικό ατύχημα στη γέφυρα που κατέρρευσε στην Πάτρα μέχρι την οκτάχρονη Όλγα στο Κερατσίνι, που εγκλωβίστηκε από μια πόρτα εργοστασίου και πέθανε αβοήθητη, τερατώδη περιστατικά βίας και αδιαφορίας φανερώνουν ότι οι ζωές των Ρομά στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται συχνά ως «ζωές ανάξιες να βιωθούν»*.
Παράλληλα, όμως, και σε πλήρη αντίφαση με τα πραγματικά περιστατικά ρατσιστικής βίας, η λαϊκή φαντασία αρέσκεται να βλέπει τους τσιγγάνους ως ανέμελους διασκεδαστές, παιδιά της φύσης που ζούνε έξω από νόρμες και κανόνες. Ωστόσο, υπάρχει τόσο χαώδης διαφορά ανάμεσα στους Ρομά και τους «μπαλαμούς»; Ειδικά αν κοιτάξουμε μερικές γενιές πίσω, θα βρούμε πολλούς και πολλές, γιαγιάδες και παππούδες μας, που δεν τελείωσαν καν το δημοτικό, που τους πάντρεψαν ενάντια στη θέλησή τους, που ακολούθησαν το επάγγελμα του πατέρα τους θυσιάζοντας τις δικές τους επιθυμίες, μέχρι και που έζησαν ως περιπλανώμενοι νομάδες στηρίζοντας την επιβίωσή τους στη διαρκή μετακίνηση. Γιατί λοιπόν η ζωή των Ρομά μάς φαίνεται τόσο μακρινή;
«Romaland»: Λίγα λόγια για το έργο
Η ιδέα για την παράσταση «Romáland» γεννήθηκε από τα διαδοχικά περιστατικά ακραίας αστυνομικής βίας σε βάρος Ρομά. Στην πορεία, η έρευνα οδηγήθηκε και σε άλλες εκφάνσεις βίας κατά της συγκεκριμένης κοινότητας. Ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης συνέταξαν ένα «Χρονολόγιο Βίας», το οποίο ξεκινάει από τη δεκαετία του 1990, διαπιστώνοντας πως, έκτοτε, σχεδόν κάθε χρόνο κάποιος/-α Ρομά πέφτει νεκρός/-ή, είτε στη διάρκεια αστυνομικής καταδίωξης είτε ως θύμα αυτόκλητων λευκών τιμωρών που ανοίγουν αδιακρίτως πυρ μέσα σε καταυλισμούς.
Μετά από πολύμηνη έρευνα, από το Ζεφύρι και τον Ασπρόπυργο μέχρι τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα και τις Σέρρες, η παράσταση «Romaland» φιλοδοξεί να αφηγηθεί ένα ανεστραμμένο ταξίδι στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας μέσα από την οπτική γωνία των Ρομά. Ακολουθώντας την παράδοση του είδους του θεάτρου-ντοκιμαντέρ, η παράσταση διαμορφώνεται με τη συμμετοχή Ρομά πρωταγωνιστών, που αφηγούνται ζωντανά τις πραγματικές τους ιστορίες, στοχεύοντας να αναδείξει τους πολλαπλούς κοινωνικούς αποκλεισμούς που αντιμετωπίζουν και τις καθημερινές προσπάθειές τους να τους ξεπεράσουν.
Επτά χρόνια μετά την «Καθαρή Πόλη», την πιο πολυταξιδεμένη πανευρωπαϊκά θεατρική παραγωγή της Στέγης, με πρωταγωνίστριες μετανάστριες καθαρίστριες στην Ελλάδα, οι σκηνοθέτες και δραματουργοί Ανέστης Αζάς και Πρόδρομος Τσινικόρης επιστρέφουν, κι αυτή τη φορά προσπαθούν να προσεγγίσουν τη ζωή των Ελλήνων Ρομά, ανατρέχοντας σε γεγονότα, παίζοντας με τα στερεότυπα και αποφεύγοντας τη ρομαντικοποίηση.
* Φράση που χρησιμοποιούσε το ναζιστικό καθεστώς για να χαρακτηρίσει άτομα που θεωρούσε ότι δεν είχαν «δικαίωμα στη ζωή».
Εσύ, χρειάστηκε ποτέ να κρύψεις την ταυτότητά σου για να επιβιώσεις;
Η Στέγη στο πλευρό της κοινότητας των ΡομάΤο «Romáland» έρχεται ως συνέχεια διαφόρων πρωτοβουλιών της Στέγης να επανατοποθετήσει στον δημόσιο διάλογο την ανάγκη συμπερίληψης της κοινότητας των Ρομά. Τον Μάιο του 2023, στο πλαίσιο της σειράς διαλόγων “Society Uncensored”, οργανώθηκε στη Μικρή Σκηνή συζήτηση με τίτλο «Ρομά χωρίς διαμεσολάβηση», όπου δραστήρια μέλη της τσιγγάνικης κοινότητας εξέθεσαν τη διαχρονική απαξίωση της ζωής τους. Η συζήτηση μαγνητοσκοπήθηκε, εμπλουτίστηκε με συνεντεύξεις και προβάλλεται από το Onassis Channel στο You Tube.
Νωρίτερα, την άνοιξη του 2022, η Στέγη υπέγραφε την παραγωγή της ταινίας της Λουκίας Αλαβάνου, «Στον δρόμο για τον Κολωνό», που εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 59η Μπιενάλε της Βενετίας: ένα 20λεπτο VR360 που καταβυθιζόταν στην παραγκούπολη της Νέας Ζωής Ασπροπύργου, με κατοίκους του συνοικισμού σε ρόλους ερασιτεχνών ηθοποιών.
