Το νερό είναι στη δίνη της κλιματικής κρίσης. Τι έχει να πει γι’ αυτό η 1η Γιορτή της Επιστήμης;

Για ποιες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι; Μπορούμε ακόμη να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη; Ποια είναι η κατάσταση των υδάτινων πόρων στην Ελλάδα; Υπάρχει επάρκεια; Τι συμβαίνει στον κόσμο και πώς αντιμετωπίζονται τα ακραία κλιματικά φαινόμενα; Υπάρχει άραγε ακόμα ελπίδα;

Πρόκειται για μερικά από τα ζητήματα που θα συζητηθούν στην 1η Γιορτή της Επιστήμης που διοργανώνει το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος από τις 6 ως τις 16 Νοεμβρίου.

Η γιορτή πραγματοποιείται από το 1991 και κάθε χρόνο στη Γαλλία, υπό την αιγίδα του Γαλλικού Υπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας, με σκοπό να προάγει τις επιστήμες στο ευρύ κοινό. Η ελληνική πρώτη εκδοχή της επικεντρώνεται στο θέμα του νερού στη δίνη της κλιματικής αλλαγής και περιλαμβάνει διαλέξεις, εκθέσεις, πειράματα, προβολές, εκπαιδευτικά εργαστήρια στην Αθήνα, με διάφορες παράλληλες εκδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα.

Η ΕΛΛΕΤ (Ελληνική Εταιρεία για το Περιβάλλον και τον Πολιτισμό) και η ΕΥΔΑΠ οργανώνουν περιπάτους σε ιστορικούς χώρους της Αττικής, όπως Αδριάνειο Υδραγωγείο (11/11), Φράγμα Μαραθώνα και Μουσείο Νερού (19/11). Θα προβληθούν τα ντοκιμαντέρ «Περπατώντας στο νερό» (8/11), για τον αγώνα πρόσβασης στο νερό σ’ ένα χωριό στις όχθες του Νίγηρα, αλλά και το «Νερό, μια κοσμική περιπέτεια», μία εξερεύνηση της προέλευσης του υδρογόνου και του οξυγόνου στο Σύμπαν, με τους θεατές να μεταφέρονται από την έρημο Ατακάμα της Χιλής μέχρι και το Διάστημα για να αναζητήσουν νέους πλανήτες, ευνοϊκούς για την εμφάνιση της ζωής (στο Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου, 8-10 και 15-16/11).

Μαραθώνας (αρχείο ΕΥΔΑΠ)

Μια επιστημονική έκθεση του Ερευνητικού Ινστιτούτου για την Ανάπτυξη θα παρουσιάζει στο μπιστρό του Γαλλικού Ινστιτούτου τα σημαντικότερα έργα της γαλλικής έρευνας στον τομέα του νερού ταξιδεύοντάς μας από το Μαρόκο έως τη Βολιβία και τη λεκάνη της Μεσογείου έως τους ποταμούς της Ινδίας, ενώ επίσης έργα της ζωγράφου Μαρίας Φιλοπούλου για τη συνύπαρξη του ανθρώπου με το υδάτινο στοιχείο θα εκτίθενται στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Για το νερό ως φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της Αθήνας θα συζητήσουν ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Βατόπουλος, ο Γιώργος Σαχίνης, Δ/ντής Στρατηγικής και Καινοτομίας της ΕΥΔΑΠ και ο Δημήτρης Θεοδοσόπουλος, Αγρονόμος – Τοπογράφος Μηχανικός του Ε.Μ.Π. Θα ακολουθήσει συζήτηση με συντονίστρια την Χριστίνα Κουλούρη, Πρύτανη και καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου (13/11).

Νέοι Έλληνες και Ελληνίδες ερευνητές-ερευνήτριες από συνεργαζόμενα ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα θα συνομιλήσουν με καταξιωμένους Γάλλους επιστήμονες, όπως η κλιματολόγος Françoise Vimeux (6/11) και ο υδρολόγος Pierre Chevallier (9/11) και θα απαντήσουν με απλό και κατανοητό τρόπο σε βασικά ερωτήματα για την κλιματική αλλαγή και το πώς οι επιπτώσεις της αποτυπώνονται ήδη και στην Ελλάδα.

Philippe Grieu

Ο Philippe Grieu, ακαδημαϊκός και ακόλουθος Επιστημονικής και Πανεπιστημιακής Συνεργασίας στο Γαλλικό Ινστιτούτο εξηγεί στο monopoli.gr το σκεπτικό και τους στόχους της 1^ης Γιορτής της Επιστήμης στην Ελλάδα και την επιλογή της θεματικής του νερού: «Καθώς στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος δεν υπήρχε μέχρι σήμερα κάποια χαρακτηριστική επιστημονική εκδήλωση, θελήσαμε να καλύψουμε αυτό το κενό. Έτσι, προτείνουμε φέτος, για πρώτη φορά, μια επιστημονική γιορτή με διαλέξεις, εκθέσεις, περιπάτους, προβολές ταινιών και σχολικά εργαστήρια, με τη συνεργασία πολλών φορέων, πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, της ΕΛΛΕΤ και της ΕΥΔΑΠ. Με αυτόν τον τρόπο, το Γαλλικό Ινστιτούτο ενθαρρύνει την ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ ερευνητών και κοινού, προβάλλει το έργο της επιστημονικής κοινότητας και ενθαρρύνει τους νέους να ασχοληθούν με την επιστήμη. Ο κύκλος του νερού διαταράσσεται σοβαρά λόγω της κλιματικής αλλαγής, οδηγώντας σε περιβαλλοντικές καταστροφές, όπως είδαμε τον περασμένο Σεπτέμβριο στην Ελλάδα, αλλά  και σε πολλές άλλες χώρες. Πρόκειται για ένα επίκαιρο θέμα που το ευρύ κοινό πρέπει να γνωρίζει και οφείλει να επηρεάσει τη δημόσια πολιτική. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίον αυτή η πρώτη ελληνογαλλική εκδήλωση επικεντρώνεται στο θέμα του νερού ενόψει της κλιματικής αλλαγής».

Philippe Grieu: Ο κύκλος του νερού διαταράσσεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, οδηγώντας σε περιβαλλοντικές καταστροφές, όπως είδαμε τον Σεπτέμβριο

Σχετικά με την ανθρώπινη συμπεριφορά και διατάραξη του κύκλου του νερού σχολιάζει: «Αυτή η κατάσταση προβλέφθηκε πριν από αρκετά χρόνια (1990) από την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή. Μπροστά σε αυτές τις περιβαλλοντικές καταστροφές, η αφύπνιση του κοινού αποτελεί δύσκολο εγχείρημα. Πόσο μάλλον που η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής μας λέει ότι μας απομένει ελάχιστος χρόνος για να ελπίζουμε ότι θα ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής! Σε αυτό έρχονται να προστεθούν τα συμπεράσματα της έκθεσης IPBES για την εξέλιξη της βιοποικιλότητας στον πλανήτη μας. Ενώ υπάρχει ακόμα ελπίδα για τη ζωή (μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα), η ανθρωπογενής πίεση που ασκούμε είναι τουλάχιστον ανησυχητική».

Την πρώτη ημέρα της Γιορτής, τη Δευτέρα 6 Νοεμβρίου στις 19:00 στο Γαλλικό Ινστιτούτο η βραβευμένη Γαλλίδα κλιματολόγος Françoise Vimeux θα συνομιλήσει με νέους Έλληνες επιστήμονες για την «Κλιματική αλλαγή: Το σήμερα και οι προοπτικές για το 2050 και το 2100». Ένας από αυτούς είναι ο Μλτιάδης Λαζόγλου, Πολεοδόμος, Χωροτάκτης, PhD, ΕΛΛΕΤ, ο οποίος έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ανθεκτικότητα ως παράμετρο σχεδιασμού έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, την ανάπτυξη με σεβασμό στον τόπο και έχει εργαστεί πάνω σε συγκεκριμένες προτάσεις προς την Πολιτεία. Μίλησε στο monopoli.gr γι’ αυτό και πολλά άλλα: «Η έως σήμερα εμπειρία έχει αποδείξει, ότι το εγχείρημα της επίτευξης της αειφόρου, βιώσιμης και ανθεκτικής ανάπτυξης είναι ένα πολυσύνθετο και πολύπλοκο ζητούμενο. Προϋποθέτει τη συνδυασμένη δράση μεταξύ επιστήμης και πολιτών, κατάλληλα εργαλεία, δεδομένα και προσαρμοσμένο θεσμικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα απαιτούνται δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και φυσικά evidence–based αποφάσεις πολιτικής. Σε κάθε περίπτωση, στην εποχή που βρισκόμαστε με την πραγματικότητα και τις προκλήσεις που θέτει η κλιματική κρίση, οφείλει να είναι κεντρική επιδίωξη για όλους μας η ανάγκη προσαρμογής στις αναμενόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής».

Μιλτιάδης Λαζόγλου

Παρακολουθούμε τον τελευταίο καιρό τις άμεσες συνέπειες της περιβαλλοντικής καταστροφής. Παράλληλα το επιχείρημα της «ασύμμετρης απειλής» και της μη αντιστρέψιμης καταστροφής αντιτάσσεται απέναντι στις αιτιάσεις για την έλλειψη σχεδιασμού, έργων, πρόληψης, ορθής αντιμετώπισης κλπ. Υπάρχουν τελικά μέτρα που μπορούν σε ένα βαθμό να αποτρέψουν και να μετριάσουν τις καταστροφές; Ο κ. Λαζόγλου μας λέει: «Πρέπει να επισημάνω, ότι στην εποχή που βρισκόμαστε η επιστήμη έχει τη γνώση, την ικανότητα και τα εργαλεία που απαιτούνται, ώστε να είναι σε θέση να συμβάλλει ουσιαστικά στη σκιαγράφηση των αναμενόμενων επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή. Ως εκ τούτου πλέον οι φορείς λήψης αποφάσεων και πολιτικών οφείλουν να έχουν την υπεύθυνη στάση στη διαμόρφωση πολιτικών βάσει των πραγματικών και επιστημονικά τεκμηριωμένων δεδομένων. Την ίδια ώρα όμως οι κρατικές δομές και μηχανισμοί οφείλουν να είναι σε εγρήγορση και να μπορούν να έχουν τη αντίδραση σε τυχόν έκτακτα φαινόμενα, δίνοντας έμφαση σε μέτρα πρόληψης. Αντίστοιχα και κάθε πολίτης οφείλει να έχει υπεύθυνη στάση όσον αφορά τα ζητήματα κλιματικής κρίσης».

Σχετικά με τον σχετικά πρόσφατο ελληνικό νόμο για το περιβάλλον και για την κλιματική αλλαγή, σχολιάζει: «Ο πρώτος ελληνικός κλιματικός νόμος είναι απόρροια ευρωπαϊκών οδηγιών και κατευθύνσεων και αποτελεί στην πραγματικότητα μία προσπάθεια της χώρας μας να διαμορφώσει ένα θεσμικό πλαίσιο για ζητήματα συναφή με την κλιματική αλλαγή. Θέτει ένα πλαίσιο για ζητήματα, τα οποία έως τώρα δεν είχαν κάποιου είδους θεσμική ρύθμιση. Σίγουρα είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο η πραγματικότητα, την οποία βιώνουμε όλοι μας αναφορικά με ζητήματα κλιματικής κρίσης, οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι οι στόχοι που τίθενται στον πρώτο ελληνικό νόμο για το κλίμα οφείλουν να γίνουν πολύ περισσότερο φιλόδοξοι από αυτούς που έχουν θεσπιστεί».

Μιλτιάδης Λαζόγλου: Η κλιματική δικαιοσύνη συνδέεται με τον όρο ‘διαγενεακή ισότητα’ – με τα δικαιώματα των επόμενων γενεών αναφορικά με το κλίμα

Ζητήσαμε επίσης από τον κ. Λαζόγλου να μας εξηγήσει, τι εννοούμε με τον όρο Κλιματική Δικαιοσύνη, καθώς είναι γνωστό ότι οι φτωχότερες χώρες συνεισφέρουν πολύ λιγότερο στην κλιματική αλλαγή, αλλά υφίστανται πολύ περισσότερο τις συνέπειές της, ενώ τα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική κρίση θα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στους ήδη ευάλωτους πληθυσμούς: «Προσωπικά για εμένα η κλιματική δικαιοσύνη συνδέεται με τον όρο ‘διαγενεακή ισότητα’. Συνδέεται δηλαδή με την ανάγκη να διαμορφωθεί ένα θεσμικό πλαίσιο, το οποίο θα είναι ικανό να εξασφαλίσει τα δικαιώματα των επόμενων γενεών αναφορικά με το κλίμα και την κλιματική αλλαγή. Με άλλα λόγια υπάρχει η ανάγκη να διαμορφωθεί ένα θεσμικό πλαίσιο, το οποίο θα προβλέπει μία σειρά από μέτρα και πολιτικές, ώστε εμείς, οι σημερινές γενιές, να δρούμε συνυπολογίζοντας το δικαίωμα των επόμενων γενεών να έχουν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν στις αναμενόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής».

Δανάη Πάτσιου

Στο monopoli.gr μίλησε και η Δρ. Δανάη Πάτσιου, βιολόγος-οικοτοξικολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, ΕΛΚΕΘΕ. Η κα Πάτσιου ασχολείται ιδιαιτέρως με το κλιματικό σύστημα και τις αλλαγές του, καθώς και τον τεράστιο κίνδυνο που επιφέρει η αλόγιστη χρήση των πλαστικών στα θαλάσσια όντα και τη διατάραξη της τροφικής αλυσίδας: «Από την προ-βιομηχανική περίοδο, εκτιμάται ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν αυξήσει την παγκόσμια μέση θερμοκρασία της Γης κατά περίπου 1 βαθμό Κελσίου, έναν αριθμό που αυξάνεται κατά περίπου 0,2 βαθμούς Κελσίου ανά δεκαετία. Οι αλλαγές στο κλίμα της Ελλάδα είναι ήδη εμφανείς στην καθημερινότητα μας. Πιο χειροπιαστό και πρόσφατο παράδειγμα είναι η αύξηση της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων που αφορούν μεγάλους σε διάρκεια και σε επίπεδα θερμοκρασίας καύσωνες ή/και έντονες καταιγίδες που, σε συνδυασμό με τις όλο και αυξανόμενες καμένες δασικές εκτάσεις και την αυξανόμενη δόμηση των παράκτιων περιοχών, οδηγούν μεταξύ άλλων σε ξαφνικές πλημμύρες και διάβρωση του εδάφους.

Δανάη Πάτσιου: H άνοδος της θερμοκρασίας αποτελεί μια απειλή για την ανθρώπινη κοινωνία και τα οικοσυστήματα και συσχετίζεται με το λιώσιμο των πάγων

Επιπλέον, η άνοδος της θερμοκρασίας ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής μπορεί να έχει πολύ σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο στην Ελλάδα στον τομέα της αλιείας και στις υδατοκαλλιέργειες. Η άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας μπορεί να προκαλέσει σημαντική μείωση ειδών οικονομικής σημασίας. Ψάρια, δίθυρα και σπόγγοι είναι κάποια από τα καλλιεργούμενα είδη την Ελλάδα που η αλλαγή της θερμοκρασίας της θάλασσας ακόμα και 1 βαθμό κελσίου, μπορεί να προκαλέσει στρες στον οργανισμό τους, με αποτέλεσμα να είναι πιο ευαίσθητα σε παθογόνα (όπως π.χ. ιούς, μύκητες και βακτήρια) και σε περιβαλλοντικούς ρύπους (όπως π.χ. βαρέα μέταλλα και μικροπλαστικά). Η μείωση της βιοποικιλότητας, που μπορεί να περιλαμβάνει ένα είδος φυτοπλαγκτού, του οποίου το κυτταρικό τοίχωμα επηρεάστηκε από την όξυνση του θαλασσινού νερού λόγω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, μέχρι το σαρκοφάγο ψάρι που έχει μικρότερη ανοχή στη μεγαλύτερη θερμοκρασία του νερού, μειώνει τη βιοποικιλότητα των ελληνικών θαλασσών και έχει άμεσο αντίκτυπο σε όλους μας».

Αδριάνειο Υδραγωγείο (αρχείο ΕΥΔΑΠ)

Είναι άραγε αλήθεια ότι με το λιώσιμο των πάγων μπορεί να απελευθερώνονται ουσίες ή και ιοί που είναι άγνωστοι στο ανθρώπινο σύστημα εδώ και χιλιετίες; Η κα Πάτσιου μας λέει: «H άνοδος της θερμοκρασίας αποτελεί μια απειλή για την ανθρώπινη κοινωνία και τα οικοσυστήματα και συσχετίζεται με το λιώσιμο των πάγων. H έλλειψη δράσεων για τη μείωση των παραγόντων που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή θα συνεχίσει να επιδεινώνει τις επιπτώσεις της. Τα κύτταρα και ο άνθρακας που ελευθερώνονται από την τήξη των πάγων μπορεί να πλουτίζουν σε θρεπτικά τους ωκεανούς, αλλά η περίσσεια μετατρέπεται σε τεράστιες σωρούς αποσυντιθέμενης οργανικής ύλης με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου που αποτελούν σημαντική πηγή των αερίων του θερμοκηπίου και συμβάλλουν στην επιπλέον αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Πέρα από τις επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα, η ανάλυση των ιών και μικροβίων που μπορεί να περιέχει ο πάγος των παγετώνων έχει μεγάλη σημασία στην ερευνητική κοινότητα παγκοσμίως και συνεχώς εξελίσσεται. Οι μεγάλες ποσότητες μικροοργανισμών που αποπλέουν στη θάλασσα μπορεί να διαταράξουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την εύθραυστη χημεία των ωκεανών».

Μαραθώνας (αρχείο ΕΥΔΑΠ)

Υπάρχει ακόμη ελπίδα αντιμετώπισης της υπερθέρμανσης της γης και με ποια μέσα; Τι ευθύνη μπορεί να φέρει ο καθένας μας; «Η παρούσα αυξανόμενη τάση της θερμοκρασίας είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας που έχει ενταθεί από τη δεκαετία του 1950 και συνεχίζει με αυξητικό ρυθμό. Η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έχει άμεση σχέση με τις πολιτικές αποφάσεις που οδηγούν σε αυτές τις μειώσεις. Εμείς, ως συνειδητοί πολίτες και καταναλωτές θα πρέπει να σκεφτόμαστε τι αντίκτυπο έχουν οι καθημερινές επιλογές μας που φαίνονται μικρές, αλλά είναι πολύ σημαντικές, όπως π.χ. το αποτύπωμα διοξειδίου που έχει η μεταφορά φρούτων και λαχανικών από το Νότιο ημισφαίριο για να βρεθούν στο πιάτο μας, και επίσης να αξιοποιούμε κάθε δυνατότητα που έχουμε να συμμετέχουμε στις πολιτικές αποφάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε μειώσεις των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου με το να ενημερωνόμαστε για την πράσινη ατζέντα των υποψηφίων κυβερνώντων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και να ψηφίζουμε!».