Σταύρο Λίτινα, πώς ο Βασιλιάς Ληρ συνδέεται με το flamenco;

Ο  χορογράφος και σκηνοθέτης Σταύρος Λίτινας, είναι γνωστός για τον μοναδικό του τρόπο να προσεγγίζει κλασικά κείμενα μέσα από το χοροθέατρο και ειδικά το flamenco. Μετά από μια σειρά επιτυχιών όπως το «Δεσποινίς Τζούλια» του Strindberg, «Το Σπίτι της Bernarda Alba» του Lorca σε flamenco εκδοχή, καταπιάνεται με το αριστούργημα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Βασιλιάς Ληρ», το οποίο επιστρέφει για μια ακόμη σεζόν στο Θέατρο Arroyo.

Ο «Βασιλιάς Ληρ» γράφτηκε το 1605 και κατατάσσεται ανάμεσα στις ιστορικές τραγωδίες του του  Σαίξπηρ αποτελώντας, μαζί με τον Μάκμπεθ, τα δημοφιλέστερα έργα που βασίζονται σε υπαρκτά πρόσωπα και αφηγούνται τις πολυτάραχες ιστορίες βασιλέων του πρώιμου Μεσαίωνα. Είναι ένα έργο κοινωνικοπολιτικό και παράλληλα βαθιά ανθρώπινο, παρακολουθώντας τη διαίρεση και μεταβίβαση της εξουσίας από μια γενιά σε μια νεότερη και την κάθοδο ενός κράτους σε πολιτικό χάος, ενώ ταυτόχρονα καταδύεται στο κενό αγάπης, που είναι η μήτρα κάθε εξουσίας. Φιλαυτία, αυταρχισμός και αχαριστία, κατακλύζουν τον άνθρωπο που εξέρχεται βίαια από έναν μικρόκοσμο γεμάτο αυταπάτες, για να ανακαλύψει, τελικά με τον πιο οδυνηρό τρόπο, την τραγική του ουσία.

Με αφορμή το ιδιαίτερο ανέβασμα αυτό, στο οποίο η σωματική γλώσσα του χορού μπαίνει ξανά στο επίκεντρο, μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη και χορογράφο της παράστασης, ο οποίος μάς προτρέπει να αφήσουμε ελεύθερες τις αισθήσεις μας να προσλάβουν αυτή τη διαφορετική “εμπειρία”, βάζοντας προσωρινά στην άκρη τη λογική.

Τα έργα που επιλέγω μιλούν για τους μηχανισμούς εξουσίας, τη βία, τον καταναγκασμό, τον λυσιμελή φόβο που οδηγεί στη χειραγώγηση σε συλλογικό ή σε προσωπικό επίπεδο. Το συγκεκριμένο έργο παρακολουθεί την πτώση ενός ισχυρού ηγέτη, που χάνοντας όλες του τις ψευδαισθήσεις, οδηγείται στην αυτογνωσία, μέσα από ένα δύσκολο και οδυνηρό δρόμο. Η φιλαυτία και ο εγωισμός, σε συνδυασμό με την απεριόριστη δύναμη, οδηγούν τον άνθρωπο σε πλάνη, πιστεύοντας ότι ο σεβασμός μπορεί να είναι είδος προς διαχείριση. Γενναιοδωρία και αχαριστία σε σφοδρή σύγκρουση, οδηγούν τους ήρωες στη βίαιη αποκάλυψη της αλήθειας.

Αρχικά πρέπει να θέσω το έργο σε σιωπή. Στη συνέχεια μελετώ τον κεντρικό νοηματικό άξονα και κατά πόσο μπορεί αυτός να ανασυσταθεί, δίχως να υποπέσω σε περιγραφές και απλουστεύσεις. Δίνω ιδιαίτερο βάρος στο πλέγμα των αιτιών που καθοδηγούν τη δράση καθώς ο επεξηγηματικός λόγος απουσιάζει. Δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. Υπάρχουν φορές που αναγκάζομαι να σταθώ με ασέβεια μπροστά στο κείμενο μέχρι να πάρω μια απόφαση. Το πιο σημαντικό σε ένα τέτοιο εγχείρημα είναι ο τελικός αποδέκτης. Ο σεβασμός στον θεατή είναι για μένα ένα ισχυρό κίνητρο για να προσθέσω ή να αφαιρέσω στοιχεία του έργου. Το flamenco λόγω της κρουστής του ιδιαιτερότητας και τον έντονων κραδασμών αποδεικνύεται ιδανικό εργαλείο μεταγραφής ενός έργου. Προφανώς η χρήση του δεν είναι η παραδοσιακή.

Σε μια διαφορετική πρόσληψη. Σε μια επαφή του κοινού με το έργο του συγγραφέα μέσω των αισθήσεων και όχι μέσα από τα κανάλια της λογικής. Ο χορός έχει την ικανότητα μέσω ενός νευρικού μαγνητισμού να ξυπνά τη φαντασία, ενεργοποιώντας το σύνολο της αντίληψής μας. Έτσι πολλές φορές ανακαλύπτουμε στοιχεία στα έργα που είναι κρυμμένα πίσω από τις λέξεις. Γινόμαστε κοινωνοί μιας συνθήκης που φωτίζεται στο υποδόριο στρώμα του έργου.

Η σωματική γλώσσα είναι πιο ειλικρινής.

Σε προηγούμενες παραστάσεις έχω χρησιμοποιήσει συνδυασμό λόγου και χορού, είτε για να δώσω ένα στίγμα της γραφής του συγγραφέα, είτε για να δημιουργήσω τομές στο δραματικό ειρμό και να σχολιάσω έμμεσα τη δράση. Στη συγκεκριμένη παράσταση δεν υπάρχει λόγος. Αφήνω το σώμα να αφηγηθεί. Εξάλλου η σωματική γλώσσα είναι πιο ειλικρινής.

Αφήνω τους κρουστούς ήχους να καθοδηγήσουν το θεατή. Κλασικά αριστουργήματα στο πιάνο με φωνητικά σε μια ιδιότυπη επεξεργασία συνθέτουν τη σκοτεινή ατμόσφαιρα του έργου.

Το έργο, πέρα από το ιστορικό του πλαίσιο, είναι διαχρονικό.

Η μεταβίβαση της εξουσίας από μια γενιά σε μια νεότερη και ο τρόπος διαχείρισής της είναι ένα θέμα διαχρονικό. Ο άνθρωπος που αποποιείται του κοινωνικού του ρόλου, αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις αυταπάτες του και να αντιμετωπίσει τον εαυτό του και την αλήθεια του, είναι ένα θέμα που μας αφορά στο σήμερα. Δεν χρειάζεται να καταβάλω κάποια προσπάθεια γι’ αυτό. Το έργο, πέρα από το ιστορικό του πλαίσιο, είναι διαχρονικό. Ακόμη και μια απλή περιληπτική αφήγησή του συγκινεί. Δεν είναι τυχαίο ότι τον ίδιο πυρήνα του έργου, τον συναντάμε σε πολλά παραμύθια όπως πχ το παραμύθι της Σκοπέλου με τον βασιλιά και τις τρεις κόρες του με τις χαρακτηριστικές δηλώσεις: πατέρα σε αγαπώ σαν τη ζάχαρη, πατέρα σε αγαπώ σαν το αλάτι.

Η πορεία του “τυφλού” βασιλιά που βιώνοντας την αχαριστία του ευεργετημένου εξαναγκάζεται να “δει”, οδηγείται στην παραφροσύνη και μέσω αυτής στην αλήθεια. Είναι οδυνηρό να βιώνεις την αγνωμοσύνη ανθρώπων που έχεις βοηθήσει. Είναι θλιβερό να βιώνεις την απονευρωμένη συνείδηση που έχουν κάποιοι άνθρωποι γύρω σου και σκληρό να συνειδητοποιείς ότι αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν κάποτε πολύ κοντά σου… και εσύ δεν έβλεπες. Η έλλειψη ηθικών φραγμών και η απουσία ενσυναίσθησης, δείγματα ενός νοσηρού ναρκισσισμού που σε κάνουν να στρέφεσαι γύρω από τον εαυτό σου και τις ανάγκες σου αδιαφορώντας για την πραγματικότητα του άλλου, είναι από τα στοιχεία που με αγγίζουν περισσότερο στο έργο.

Με βοήθησε να δω πόσο “τυφλός” ήμουν στη δοτικότητά μου και να αποβάλω από τη ζωή μου παρασιτικά κομμάτια. Πολλές φορές οι άνθρωποι σε κάνουν να αμφιβάλεις για τα κίνητρα της προσφοράς σου. Λέξεις όπως υστεροβουλία, εγωισμός, επίδειξη ισχύος, μολύνουν τη σκέψη σου και αρχίζεις να αμφιβάλεις για την αγνότητα των προθέσεών σου. Είναι μια στάση που υιοθετούν οι ευεργετημένοι για να απαλλαγούν από το βάρος της ηθικής τους υποχρέωσης. Ο ναρκισσισμός, είναι μια ψύχωση, μια διαστροφή δύσκολα αντιληπτή που προκύπτει από κενό αγάπης και συνήθως φέρει πίσω του ένα τραύμα. Είναι  υπεροπτικό να πιστεύεις ότι μπορείς να βοηθήσεις ένα τέτοιο άτομο όταν το ίδιο δεν είναι σε θέση να δει την ψυχική του κατάσταση.

Να σκεφτεί ότι η πτώση του ανθρώπου είναι ανάλογη των ψευδαισθήσεών του. Μόνο η αυτογνωσία μπορεί να γαληνέψει την ψυχή μας και να μας οδηγήσει με αξιοπρέπεια στο αναπόφευκτο τέλος.

Όλοι έχουμε την ικανότητα να προσλάβουμε μια “εμπειρία” με τις αισθήσεις μας, απλά διαρκώς το ξεχνάμε και αγκιστρωνόμαστε στη λογική.

Η πιο χαρακτηριστική αντίδραση των θεατών είναι η έκπληξη που νιώθουν όταν συνειδητοποιούν ότι χωρίς λόγια μπορούν να καταλάβουν ένα έργο, το οποίο μάλιστα δεν έχουν διαβάσει ή δει ποτέ στο θέατρο. Το κοινό έχει πάντα την ικανότητα να αντιλαμβάνεται και να επικοινωνεί με τον πυρήνα του έργου. Όλοι έχουμε την ικανότητα να προσλάβουμε μια “εμπειρία” με τις αισθήσεις μας απλά διαρκώς το ξεχνάμε και αγκιστρωνόμαστε στη λογική…