Θεατής: «σάμερταϊμ» στο Θέατρο Μπέλλος

Παρακολουθήσαμε το έργο του Άκη Δήμου «σάμερταϊμ», σε σκηνοθεσία Γιάννη Σκουρλέτη, η οποία παρουσιάζεται, στο Θέατρο Μπέλλος, έως τις 5 Δεκεμβρίου, και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας.

Ένας νεαρός ξεναγός, ο Χρόνης Πετμεζάς, και μια ραδιοφωνική παραγωγός, η Τερέζα Λάλα, δείχνουν να έχουν ξεμείνει, ένα αφόρητο καλοκαίρι που συνεχίζεται αδιάλειπτα για 8 χρόνια, στα ερείπια ενός αρχαιολογικού χώρου. Μια ηλεκτρονική πινακίδα που γράφει με μεγάλα γράμματα «Αρχαϊκός Ναός Απόλλωνα – Μητρόπολη Καρδίτσας» δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός προσδιορισμένου «πραγματικού» τόπου που θα μπορούσε να πρόκειται άνετα για έναν μεταφυσικό μη-τόπο, ένα καθαρτήριο, ένα εργαστηριακό πείραμα, ακόμη και αυτή καθαυτή τη θεατρική σκηνή.

Οι δύο ήρωες, εγκλωβισμένοι σε μια μετα-αποκαλυπτική εκδοχή του «αθάνατου» -στην κυριολεξία πλέον- ελληνικού καλοκαιριού, ισορροπούν εύθραυστα ανάμεσα στον ρεαλισμό και τη δύναμη της φαντασίας. Ονειρεύονται με ανοιχτά τα μάτια τον βαρύ χειμώνα, προφητεύουν, καταστροφολογούν, μονολογούν, «πλάθουν» ουτοπίες, απορροφώνται σε μυθοπλασίες και συναισθήματα, τραγουδούν, χορεύουν, σατιρίζουν «ιερά» και «όσια», αναπολούν με νοσταλγία το παρελθόν που έζησαν αλλά και δεν πρόφτασαν να ζήσουν, κλαίνε, μιλούν για τις πραγματικότητες και τις απογοητεύσεις του έρωτα, εκφράζουν με παράπονο τις δυσφορίες τους, λυγίζουν, τσακώνονται με την οικειότητα δύο παλιών φίλων, φωνάζουν, φιλιώνουν, αγκαλιάζονται, σιωπούν, καταλαμβάνονται από θεϊκές οντότητες, «μεταμορφώνονται» στο μυθικό-μυθοπλαστικό alter ego τους, βιώνουν τη διονυσιακή μέθεξη, βρίσκουν τον «ποιητή» μέσα τους, μοιράζονται μύχιες σκέψεις, φρούδες ελπίδες και επιθυμίες, αναζητούν απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν είναι απολύτως βέβαιοι αν πρέπει να απαντηθούν, προσπαθούν να αποδεχτούν την παράξενη συνθήκη τους, λαχταρούν, περιμένουν.

Ο Άκης Δήμου, σε ένα σύμπαν με πυρήνα τη «ματαίωση» του έρωτα και της ίδιας της ζωής εν γένει, στο μετέπειτα της κλιματικής καταστροφής, παρουσιάζει έναν οικείο και γνώριμο «τραγέλαφο» του παρόντος και του μέλλοντος, χωρίς αρχή, μέση και τέλος, εκεί που ο λυρισμός και ο ρομαντισμός διαδέχονται τον κυνισμό, την (αύτο)ειρωνεία και την απελπισία. Όσα παρακολουθούμε επί σκηνής  αποτελούν ταυτόχρονα την θεατροποιημένη, προσωπική ματιά του ίδιου του συγγραφέα αλλά και την υποκειμενική αντίληψη των ηρώων του πάνω στην πραγματικότητα. Ήρωες, άχρονοι και σύγχρονοι συνάμα, με έναν ρευστό, πολυσύνθετο ψυχισμό -όπως και η ίδια τους η ταυτότητα- που αναμετρούνται με το «πριν», το «μετά» και το «τώρα», τα συναισθήματα τους, το ανεκπλήρωτο, το αδιέξοδο, την απώλεια, τη νομοτέλεια του πεπρωμένου και τη μνήμη, φέρνοντας τον θεατή αντιμέτωπο με τον δικό του ανεστραμμένο «καθρέφτη».

Η γλώσσα του Άκη Δήμου μεταπηδά από μια ρεαλιστική σε μια ποιητική διάσταση, δημιουργώντας δυνατές εικόνες τετελεσμένης καταστροφής και χαμένων «παραδείσων», «μπολιασμένη» με ένα «ποτ πουρί» πολιτιστικών αναφορών και διακειμενικοτήτων, εκεί που ο Αριστοφάνης, ο Βιβάλντι, ο Μποτιτσέλλι και ο Βαν Γκονγκ «συναντούν» τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, τον Τσαρούχη, τη Στεφανία Γουλιώτη, τη Μαντόνα και την Κίρα Νάιτλι.

Ο συγγραφέας άλλοτε γίνεται με την πένα του ένας «ποιητής» που αναδημιουργεί την πραγματικότητα με λέξεις, άλλοτε ένας παρατηρητής της αυθόρμητης ανθρώπινης συμπεριφοράς σε μια ελεγχόμενα δοσμένη συνθήκη. Η ποίηση «ντύνει» τη δυστοπία με το υλικό των ονείρων, τον λόγο με ρυθμό, ενώ το χιούμορ αφοπλίζει με την αδυσώπητη ειλικρίνεια και τον (αυτό)σαρκασμό του δίνοντας την αίσθηση μιας -απατηλά ανάλαφρης- κωμικοτραγικής ατμόσφαιρας. Οι μεταθεατρικές τεχνικές του θυσιάζουν την αληθοφάνεια, αμφισβητώντας τα όρια ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή, τον ρόλο και τον άνθρωπο.

Η ομάδα bijoux de kant και ο σκηνοθέτης Γιάννης Σκουρλέτης «ζωντανεύουν» επί σκηνής ένα πολυδιάστατο σύμπαν, το οποίο θα μπορούσες να περιγράψεις με “χιλιάδες” λέξεις, και ούτε αυτές να είναι αρκετές για να το συλλάβεις: Σουρεάλ, δυστοπικό, μελαγχολικό, ευαίσθητο, προφητικό, οξυδερκές, χιουμοριστικό, μεθυστικό, απολαυστικό, μουσικό και άκρως σαγηνευτικό. Μάς καλούν να φανταστούμε το «τέλος», να τοποθετήσουμε τους εαυτούς μας σε μια συνθήκη κατά την οποία, αυτό που φοβάσαι, στη συγκεκριμένη περίπτωση η καταστροφή του περιβάλλοντος και οι ολέθριες συνέπειες της κλιματικής καταστροφής δεν είναι ένα δυσοίωνο μέλλον που πλησιάζει απειλητικά, αλλά ένα παρόν για το οποίο είναι, πλέον, αργά να κάνεις κάτι, καθώς το αισθάνεσαι στο «πετσί» σου ακόμη και αν ο νους και η καρδιά δυσκολεύονται να το εξωτερικεύσουν.

Σε απόλυτη σύμπνοια με το εκρηκτικό μείγμα γραφής του Άκη Δήμου, στήνουν έναν συναρπαστικό γρίφο – «ταξίδι» στον χρόνο, ένα παζλ με πολλά «διάσπαρτα» κομμάτια. Μέσα από σπαράγματα «εικόνων», που γεννιούνται με απλά σκηνικά μέσα, την αφήγηση και τη φαντασία, συνεχίζουν να εξερευνούν τους προβληματισμούς τους -όπως και στα «Τραγούδια του ελληνικού λαού – Drag ορατόριο», την παράσταση που παρουσίασαν, φέτος, στο Φεστιβάλ Αθηνών, για την περίπλοκη και μετέωρη φύση της ταυτότητας του «νεοέλληνα», “με το ένα πόδι στην Ανατολή και με το άλλο στη Δύση”, χαμένοι στην αναζήτηση μιας «σταθεράς», ανίκανοι να αντιληφθούν την ίδια τους τη «μορφή». Εδώ ξεδιπλώνεται με καυστικό τρόπο, αναζητώντας κάτι το βαθύ -όχι απαραίτητα ελληνικό- αλλά αδιαμφησβήτητα ανθρώπινο, αιώνιο και αρχετυπικό.

Μαζί με τον Άκη Δήμου γίνονται οι ενορχηστρωτές μιας μετα-αποκαλυπτικής εκδοχής του «αθάνατου» ελληνικού καλοκαιριού, ενός ορισμένου «κάτι» για το οποίο ενδέχεται κάποτε να ανυπομονούσες, αλλά όχι πια. Τα σκηνικά της bijoux de kant «προειδοποιούν» πως αυτό το καλοκαίρι έχει κάτι το «αλλιώτικο». Το «greek summer» που πουλάμε προς τα έξω  -αρχαία μνημεία, τουριστικός «παράδεισος»- συγκρούεται με την «κόλαση» της οικολογικής καταστροφής -άδεια πλαστικά μπουκάλια, σακούλες σκουπιδιών, σκισμένες εφημερίδες- η εμπορευματοποίηση ενός «ένδοξου παρελθόντος» που φορτωθήκαμε χωρίς να ερωτηθούμε με την υπόνοια μιας χώρας υπό διάλυση.

Υπό το «φως» ενός «φαρμακερού» ήλιου, όπως υπογραμμίζεται από τον «επίμονο» σχεδόν φωτισμό της bijoux de kant, μαντήλια, τσάντες παραλίας, σακίδια, καπέλα, βεντάλιες, αντηλιακά, φλοράλ αέρινα φορέματα και μαρινιέρες -οι ενδυματολογικές επιλογές της παράστασης, επίσης, δια χειρός της ομάδας- «ξυπνούν» ναι μεν στον θεατή αναμνήσεις και νοσταλγίες ενός ξέγνοιαστου και πολυπόθητου καλοκαιριού, αλλά, παράλληλα, εντείνουν την αίσθηση του δυστοπικού και του μη βιώσιμου. Ενώ η ορατότητα μέρους του τεχνικού εξοπλισμού της παράστασης δένει άψογα με τα μεταθεατρικά στοιχεία της δραματουργίας του Άκη Δήμου υπογραμμίζοντας τη θεατρική διάσταση των όσων γινόμαστε μάρτυρες.

H μουσική της Χαρούλας Τσαλπαρά -ένας από τους κεντρικούς πρωταγωνιστές της παράστασης- περπατάει εξίσου στα «ίχνη» της προβληματικής σύστασης της νεοελληνικής ταυτότητας. Στην παράσταση, ανάμεσα σε άλλα, οι νωχελικοί ρυθμοί του Δάκη και της Σοφίας Βέμπο, οι παραπονιάρικοι του Γιάννη Πουλόπουλου, με ατόφιο ή πειραγμένο τον πρωτότυπο στίχο, σατιρίζουν και ταυτόχρονα «ξορκίζουν», μέσα από τα χείλη των ηρώων,  την υπάρχουσα δυστοπία, μιλούν για εικόνες «αποκάλυψης», ονειρεύονται χειμώνες και κατακλυσμούς, «πενθούν» τον έρωτα, τη φύση, τον άνθρωπο.

Καλλιρρόη Μυριαγκού και Γιάννης Τσουμαράκης πλοηγούνται υπέροχα στα αχαρτογράφητα «νερά» των πολυσύνθετων χαρακτήρων τους και του ανοίκειου κόσμου τους, στον οποίο βρέθηκαν σαν μια άλλη Εύα και ένας άλλος Αδάμ -queer buddies version- έκπτωτοι από μια χαμένη “Εδέμ” που κάποτε θα δυσκολεύονταν να διανοηθούν πως ακούει στο όνομα “Πλανήτης Γη”. Μοναδική σταθερά των ηρώων τους ο έλεγχος πάνω στις «ουτοπίες» τους. Πότε ο ένας και πότε ο άλλος επωμίζεται το καθήκον να γίνει ο «ρεαλιστής» που θα ξυπνήσει τον «συνοδοιπόρο» του από τις αυταπάτες τους, τα λόγια τους, αν και αιχμηρά, δεν αποζητούν να πληγώσουν, αλλά κρύβουν από πίσω πραγματικό νοιάξιμο.

Κάποιες φορές, δείχνουν να αφήνονται ολοκληρωτικά στο alter-ego τους, τη Μυρρίνη και τον Διόνυσο -που κάπου κάπου παραπέμπει σε έναν μεταγενέστερο «θεό» που, επίσης, μάς ήρθε εξ ανατολών- οι οποίοι τους παρασύρουν μακριά από την όποια «πραγματικότητα». Τότε αυτοί οι άνθρωποι, οι οποίοι άλλοτε προσπαθούν να «γραπωθούν» από μια στάλα «λογικής», μεταμορφώνονται -με τη συνδρομή συμβολικών οπτικών «πινελιών» όπως το στεφάνι από λουλούδια στα μαλλιά, σύμβολο μιας «άνοιξης», πνευματικής και σωματικής «ανάτασης», που δεν θα έρθει ποτέ – και καταλαμβάνονται από μια «διονυσιακή» υπερδύναμη, με αποκορύφωμα ένα κλιμακούμενο οργιαστικό ξέσπασμα που καθιστά απτή την αιώνια σύγκρουση, που λαμβάνει χώρα μέσα τους, ανάμεσα στον άνθρωπο, τη φύση και τη ζωή. Τη νιώθεις να τη βιώνουν με κάθε κύτταρο του κορμιού τους, να τους συνταράσει συθέμελα, υπνωτίζεσαι και εσύ μαζί τους.

«Ψυχαγωγοί» ο ένας του άλλου, του ίδιου τους του εαυτού, αλλά και εμάς των θεατών, “κάνουν” κύκλους γύρω από μοτίβα του μικρόκοσμου τους, του «εγώ» και του «εμείς» με τον ίδιο τρόπο που εύχονται να ξανακινήσει ο παλιός «κύκλος» των εποχών.  Την αφόρητη ζέστη με την οποία έρχονται αντιμέτωποι τη «δηλώνουν» σε κάθε κίνηση, κάθε μορφασμό, κάθε δυσφορικό αναστεναγμό, στον «απελπισμένο» τρόπο που «λούζονται» με το αντηλιακό ή κουνάνε τη βεντάλια. Οι ερμηνείες τους πληθωρικές, ξεχύνονται στον χώρο και απλώνονται μέσα μας.

Η εμπειρία της παράστασης «σάμερταϊμ» μετατρέπεται σε ένα συλλογικό «βίωμα», που διαπερνά τα όρια του χώρου και του χρόνου, της φαντασίας και της πραγματικότητας, του συνειδητού και του ασυνειδήτου, μάς μεθά και μάς προτρέπει να το ζήσουμε όλοι μαζί σαν μια ενιαία, καθολική ύπαρξη. Να προβληματιστείς, να συνδεθείς, να γελάσεις, να λυπηθείς, να νιώσεις, να κουνήσεις τα πόδια σου στον ρυθμό, να σιγοτραγουδήσεις. Και πάνω από όλα να πάρεις θέση και να δράσεις για ένα μέλλον που δεν θα κάνει τον παρόν να μοιάζει σαν μια άπιαστη «ουτοπία».