Romaland: Οι Ρομά απευθύνονται σ’ εκείνους που δεν ακούν

Στη «Romaland», την παράσταση θεάτρου-ντοκουμέντο που ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης σε σκηνοθεσία Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη θίγεται, μεταξύ άλλων,  το θέμα της συστηματικής και διαχρονικής αστυνομικής βίας κατά της κοινότητας των Ρομά. Σε ένα κινηματογραφημένο απόσπασμα, η δικηγόρος και εμπειρογνώμων του Συμβουλίου της Ευρώπης για παραβάσεις κατά των Ρομά, Αλεξάνδρα Καραγιάννη, αναφέρει χαρακτηριστικά πως στις δολοφονικές επιθέσεις αστυνομικών κατά τσιγγάνων, το τυπικό επιχείρημα, κατά το παρελθόν, ήταν πως το όπλο του αστυνομικού «εκπυρσοκρότησε». Προχθές Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2023, στο Λεοντάρι Βοιωτίας, ένας 17χρονος Ρομ πέφτει νεκρός μετά από έλεγχο περιπολικού όπου – οποία έκπληξη – το όπλο του «οργάνου» εκπυρσοκρότησε και τον τραυμάτισε στο θώρακα. Θανάσιμα.

Η Αγγελική Ευαγγελοπούλου στην σκηνή της Στέγης.

Ζούμε στη χώρα – σίγουρα όχι στη Romaland – όπου το φαινόμενο της κρατικής βίας κατά μειονοτήτων αποτελεί μια θεσμοθετημένη κατάσταση και ανάμεσα στα θύματα (τουλάχιστον ανάμεσα στα καταγεγραμμένα θύματα) κάθε χρόνο προστίθεται κι ένας ‘παραβατικός’ Ρομ. Να θυμίσουμε πως από το 2021 έως σήμερα από σφαίρα αστυνομικού έχουν δολοφονηθεί ο Νίκος Σαμπάνης (18 ετών) και ο Κώστας Φραγκούλης (16 ετών). Ο τελευταίος, 17χρονος νεκρός κατηγορείται πως, οδηγώντας το όχημα του, είχε αναπτύξει μεγάλη ταχύτητα και δεν συμμορφώθηκε στις υποδείξεις του περιπολικού να σταματήσει για έλεγχο. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της αστυνομίας «οι συνθήκες ερευνώνται».

Κάπως έτσι, με έρευνες αποσιώπησης των εγκλημάτων, μεγαλώνει ο αριθμός των δολοφονηθέντων, χωρίς συνέπειες και επιπτώσεις, αφού – μην γελιόμαστε – η ενοχή των Ρομά είναι προαποφασισμένη. Σκεφτείτε μόνο τον αντίκτυπο που θα είχε αν ένας λευκός Έλληνας πολίτης είχε δολοφονηθεί από αστυνομικό, υπό τις ίδιες συνθήκες, για παράβαση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Κι όμως, σήμερα, τρεις μέρες μετά την «εκπυρσοκρότηση» η κοινωνία κοιμάται. Κοιμάται τον ύπνο του αδίκου.

Η φράση «εγώ δεν πάω να δω παράσταση με τσιγγάνους» έφτασε στ’ αυτιά μου περισσότερες από μια φορές, από την στιγμή που το «Romaland» έκανε πρεμιέρα στη Στέγη. Οπωσδήποτε, ούτε ο ένας, ο δεύτερος ή ο τρίτος αρνητής αυτού του θεατρικού εγχειρήματος χαρακτηρίζει το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο φαινόμενο των συμπολιτών μας (θέλουμε, δεν θέλουμε είναι) Ρομά. Ωστόσο, δίνει έναν τόνο της γενικότερης στάσης για όσα εκπροσωπεί ο τσιγγάνος, ο γύφτος (για να μην παρεξηγηθώ οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της παράστασης μεταχειρίζονται αυτές τις λέξεις) σε αυτή τη χώρα. Ένα κατώτερο ον, παιδί ενός κατώτερου θεού, απόλυτα συνδεδεμένος με την «βρωμιά»: Κάτοικος καταυλισμών, αναλφάβητος, νομάς, επαγγελματίας ρακοσυλλέκτης, στην καλύτερη πωλητής λαϊκών αγορών, για να μην μιλήσουμε για τις διαστάσεις της εμπορίας ναρκωτικών, της κλοπής, της φυλάκισης. Εξάλλου, σε ένα βαθμό, όλα τα παραπάνω ισχύουν. Σε έναν βαθμό.

Απέναντι σε αυτό το εχθρικό περιβάλλον, έρχεται με πολύ κουράγιο μια μεγάλη θεατρική παραγωγή έρευνας (από έναν οργανισμό που έχει αποφασίσει ν’ ανοίξει δημόσιο διάλογο για πολλές ‘καυτές πατάτες’) προκειμένου να μας δείξει και την άλλη πλευρά του αφηγήματος των Ρομά. Τον απόφοιτο Πανεπιστημίου, το μωρό Ρομά που οι γονείς της υιοθέτησαν έναντι 1 εκατομμυρίου δραχμών από πολύτεκνη οικογένεια και τώρα πια έχει ενηλικιωθεί σ’ έναν κόσμο μεγαλύτερη ισονομίας, τον σερβιτόρο που κατάφερε να πιάσει κανονική δουλειά για σεζόν «γιατί δεν μοιάζει με Ρομ», την πεθερά ενός ακόμα δολοφονηθέντος από αστυνομικά χέρια που έχει κάνει και η ίδια φυλακή, την γυναίκα που μεγαλώνει μόνη τα παιδιά της αφού κατάφερε να ξεκόψει από τον άνδρα της καθώς έκανε δουλειές της νύχτας. Δεν έχει ήρωες, (ούτε καν αντι-ήρωες) η «Romaland». Αλλά έχει ιστορίες αληθινών ανθρώπων που έζησαν ή ζουν στο περιθώριο και έχουν πασχίσει ή πασχίζουν να αποδράσουν από αυτό· να υπερβούν το όριο μέσα στο οποίο τους περιορίζει η ελληνική πραγματικότητα και ο έκδηλος ρατσισμός.

Ο Γιώργος Βιλανάκης σε σκηνή της παράστασης.

Ωστόσο, ο ρατσισμός δεν είναι μόνο προνόμιο της Ελληνικής Αστυνομίας. Και η αδιαφορία ή η πλημμελής και αναποτελεσματική ενασχόληση με την ενσωμάτωση της Ρομά κοινότητας στον κοινωνικό ιστό (ξεκινώντας πρώτα – πρώτα από τις αποτυχημένες απόπειρες εκπαίδευσης των τσιγγανόπουλων) δεν αφορά μόνο στα θεσμικά όργανα, στα υπουργεία, στα κέντρα αποφάσεων της Πολιτείας για πολιτικές αφομοίωσης τους. Παρασύρει κι ένα υπολογίσιμο, αν όχι το πλειοψηφικό, κομμάτι των Ελλήνων που δεν διανοούνται να ακούσουν τους Ρομά να υπερασπίζονται τον εαυτό τους, να αφηγούνται την ιστορία τους, να απευθύνονται στην ανθρωπιά του θεατή για να συναισθανθεί τον απόκληρο, αυτόν που γεννήθηκε στη δυτική όχθη της ζωής, που δεν επέλεξε το χρώμα του και που η μοίρα του, εν πολλοίς, του επιβάλλεται δίχως να ερωτηθεί. Αυτόν που του αρέσουν τα παλιά ελληνικά λαϊκά και κυρίως ο Καζαντζίδης, που ερωτεύεται όπως εσύ, που κρυώνει όπως εσύ, που κάθεται σε πλαστική καρέκλα όπως κι εσύ, που έχει υπομείνει ενδοοικογενειακή βία όπως κι εσύ.

Ο Αβραάμ Γκουτζελούδης, πρωταγωνιστής και βοηθός σκηνοθέτης των Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη.

Στα μάτια μου, λοιπόν, η «Romaland» των Αζά – Τσινικόρη δεν είναι απλώς μια παράσταση κοινωνικής έρευνας που ανέβηκε σε μια μεγάλη σκηνή της πόλης. Είναι ένας υπερμεγέθης καθρέφτης που υψώθηκε απέναντι μας και μας επιβάλλει να κοιτάξουμε το είδωλο μας ως πολίτες. Όχι μόνο για να δούμε ποιοι είναι ή ποιοι μπορούν να γίνουν οι Ρομά με κανόνες συμπερίληψης, αλλά να παραδεχθούμε πως δεν επιθυμούμε καν ν’ αναγνωρίσουμε το ελάχιστο δημοκρατικό δικαίωμα στον Άλλο ν’ ακουστεί. Η παράσταση, δηλαδή, που τολμάει να εναντιωθεί στα κοινωνικά στερεότυπα, συνειδητοποιεί πως τα στερεότυπα είναι τόσο καλά και διαχρονικά θεμελιωμένα που δεν τα ταρακουνάει ούτε η τόλμη, ούτε το ρίσκο, ούτε η συμπεριληπτική ενσυναίσθηση. Κι όμως, όπως ραπάρουν οι Ρομά πρωταγωνιστές της παράστασης «Μπαλαμέ, δεν είναι ο κόσμος αυτός μόνο για σένα». Ζήτημα αν στην πλατεία κάθονταν 200 τέτοιοι για να τους χειροκροτήσουν.