Μιχάλης Σαράντης: Ο Συρανό, στη δική μου ψυχή, είναι η αντίσταση σε καθετί σκοτεινό

Τέρμα στη λεωφόρο Κηφισού και μοιάζει σαν να πιάνεις το νήμα από την άκρη του χρόνου: Στο ιστορικό εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας της «Πεταλούδας», κάπως έτσι νιώθει και ο Μιχάλης Σαράντης, ως παιδί μιας οικογένειας που ίδρυσε ένα μικρότερο πλεκτήριο παραγωγής υφασμάτων στο Μοσχάτο – το οποίο αργότερα έμελλε να ρημάξει η οικονομική κρίση. Κι ίσως αυτός ο συμβολισμός να μας παρασύρει να ξετυλίξουμε τα πράγματα από την αρχή: Όταν έκανε το ντεμπούτο του στο Εθνικό Θέατρο, στον «Συρανό» του Νίκου Καραθάνου, όταν τσαλαβουτούσε στην άγνοια και τον ενθουσιασμό της σκηνής, όταν ήταν νεότερος, πιο αθώος, λιγότερο πληγωμένος από τη ζωή.

Ο χρόνος έχει πλέξει ένα αφήγημα για τον Μιχάλη Σαράντη με όλες τις πιθανές αποχρώσεις: Ως ηθοποιός που συνεργάστηκε με δασκάλους του ελληνικού θεάτρου και κοίταξε πιο βαθιά στην τέχνη του. Ως ερμηνευτής που δούλεψε σκληρά για να μπορεί σήμερα να υποδύεται ο ίδιος τον Συρανό του Ροστάν στη σκηνή του Αλκυονίς. Ως γιος που αποχαιρέτησε με οδύνη τους γονείς του αλλά φέρει τις αρετές τους. Ως φίλος που αποχαιρέτησε με οδύνη φίλους και συνεργάτες και σήμερα αφιερώνει κάτι από τον ζώντα χρόνο στη μνήμη τους. Ως πατέρας που βρέθηκε να καλωσορίζει μια μικρούλα που του έχει χαρίσει ένα κομμάτι Παραδείσου. Ως παιδί που υπέμεινε bulling και αργότερα δυνάμωσε κι έμαθε να αγαπά τις ατέλειες του. Ως άνθρωπος που έμαθε να σέβεται τη ζωή που του χαρίζεται. Ο χρόνος κυλούσε με τραύματα, σκοτάδι αλλά και ζώνες φωτός για τον Μιχάλη Σαράντη και πιθανόν να μιλούσαμε λιγότερο ποιητικά για όλα αυτά, αν δεν είχε φωλιάσει μέσα του για τα καλά ο λυρικός χείμμαρος του Συρανό.

Θέλοντας και μη, σε θυμάμαι 13 χρόνια πριν στο «Συρανό» του Εθνικού, άπειρο ακόμα. Τι ανακαλείς από τότε;

Ω! Θυμάμαι σπαράγματα και συναισθήματα. Εικόνες από πολλή αγάπη, πολλή τρέλα, το Νίκο Καραθάνο σε τρελά κέφια μα και με μεγάλη αγωνία. Τον θυμάμαι μέσα στα καμαρίνια να πρωτοβάζει την ψεύτικη μύτη και να ανοίγω δειλά την πόρτα για να δω τι έχει κάνει – γιατί ήθελε να μας κάνει έκπληξη. Θυμάμαι την μαγική δουλειά της Έλλης Παπαγεωργακοπούλου στα σκηνικά. Θυμάμαι να είμαστε μια γενιά ανθρώπων που μας είχε επιλέξει ο Νίκος – ο Αργύρης Πανταζάρας, ο Προκόπης Αγαθοκλέους, ο Πάνος Βλάχος, ο Αποστόλης Ψαρρός, ο Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, ο Άγγελος Τριανταφύλλου, ο Ντένης Μακρής, ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο Τζεφ Μαράουι, όλα παιδιά που σήμερα τα καμαρώνω. Έχω σπαράγματα στο νου από εικόνες και κρατημένη δροσιά, ελευθερία. Το θυμάμαι πολύ ωραία όλο αυτό.

Σε έθρεψαν αυτές οι εμπειρίες μεγαλώνοντας;

Ναι, έπεσαν σαν σποράκια και φύτρωσαν. Για μένα, αυτή ήταν και η πρώτη συνεργασία με το Νίκο Καραθάνο.

Όταν ήμουν πολύ μικρός, τσαλαβούταγα με θράσος και με άγνοια κινδύνου χωρίς να καταλαβαίνω τι κάνω ακριβώς.

Σου είχε περάσει από το μυαλό ότι ο Συρανό είναι ένας ρόλος που θα ξανασυναντήσεις από τη θέση του πρωταγωνιστή;

Όχι, ούτε γι’ αστείο. Καθόλου. Φυσικά, είναι πολλά δεν φανταζόμουν τότε. Ήμουν πολύ μικρός, τσαλαβούταγα με θράσος και με άγνοια κινδύνου χωρίς να καταλαβαίνω τι συμβαίνει και τι κάνω ακριβώς. Μετά από λίγα χρόνια, άρχισα να κατακτώ μια κάποια συνείδηση για τη δουλειά αυτή, για το συμβάν της σκηνής. Και τι σημαίνει να συναντάς τόσο μεγάλα κείμενα, να δημιουργείς σχέσεις με τους ανθρώπους – αν και με τους ανθρώπους τα πήγαινα πάντα καλά, νομίζω.

Και να που σήμερα, τον συναντάς. Πώς έφτασες σε αυτόν;

Υπάρχει μια δεξαμενή έργων στην οποία, μέσα στα χρόνια, επιστρέφω γιατί με παρηγορούν βαθιά, με ανακουφίζουν, μου επιτρέπουν να ονειρεύομαι, να μην χάνω την πίστη μου και να σκέφτομαι ότι η ύπαρξη μου είναι μια συνέχεια ενός τεράστιου συνόλου, της φύσης, του σύμπαντος, της ομορφιάς αυτού του κόσμου – κι όχι αυτού του κράματος που επικρατεί τα τελευταία χρόνια που προσωπικά θα ονόμαζα εντροπία. Συνεπώς, μέσα στο περιβάλλον αυτό υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη αντίσταση. Όταν, λοιπόν, πριν δύο χρόνια – έχοντας κάνει τον «Αίαντα» – συζητούσαμε με το Γιώργο Νανούρη (με τον οποίο είναι σχεδόν οικογενειακοί οι δεσμοί μας πλέον) ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο μας βήμα, αισθανθήκαμε ότι είναι κάπως όμορφο αυτό το πλάσμα να έρθει ξανά στο φως, να έρθει ο λόγος του στην Αθήνα του 2023. Και πως δεν χρειάζεται να περιμένω να γίνω 50 χρονών να το παίξω, να συμβεί εδώ και τώρα. Ούτως ή άλλως, ο Συρανό ήταν υπαρκτό πρόσωπο και πέθανε 36 χρονών· πιο μικρός από ότι είμαι εγώ πια.

Με τους ανθρώπους τα πήγαινα πάντα καλά, νομίζω

Τι σχέση έχει ο Συρανό με την Αθήνα του 2023;

Ο Συρανό, για τη δική μου ψυχή, είναι η απάντηση σε όλα. Είναι η αντίσταση σε καθετί σκοτεινό – και σαν έργο και σαν προσωπικότητα εκπροσωπεί το ιδεώδες. Βαθιά ρομαντικός, βαθιά καυστικός, χειμαρρώδης, οριακά αναρχικός και στις σκέψεις του, με τρομερό χιούμορ και υψηλή αντίληψη των πραγμάτων, υπερασπιστής του δικαίου, είναι ένας ισοπεδωτικός, καθηλωτικός ήρωας, ένας ποιητής του Καλού και μέσα σε όλα αυτές τις αρετές φέρει το μεγαλύτερο τραύμα: Να νιώθει τόσο άσχημα για τον εαυτό του. Ο Συρανό είναι όσα μας λείπουν: Η επιστροφή στην ποίηση, στην ομορφιά, στην αγάπη, στο πάθος είναι η απάντηση στο ζόφο που μας περιβάλλει. Μένω ενεός μπροστά σε αυτά τα λόγια, συγκινούμαι ειλικρινά που μου έχει δοθεί η ευκαιρία να τα αρθρώσω. Και έχοντας την τύχη να ζήσω από κοντά την ερμηνεία του Νίκου (Καραθάνου) καταλαβαίνω πως αυτόν τον άνθρωπο τον αναγνωρίζω κι εκεί έξω: Ένα πλάσμα με όλη την ομορφιά του κόσμου μέσα του και τα σκατά του κόσμου να μην τον αφήνουν να ανθίσει. Αυτός ο άνθρωπος νιώθει άσχημος, νιώθει ένα τίποτα, αλλά είναι τόσο μαγικός ο ψυχικός του κόσμος που οριακά δεν βλέπεις την ασχήμια του. Εκείνος, όμως, τη βλέπει – κι αυτό είναι ένα φορτίο που σηκώνει εξαιτίας των άλλων. Γιατί όλοι μένουμε στην επιφάνεια.

Κάποιοι έμειναν στην επιφάνεια και για σένα. Αν δεν κάνω λάθος, έχεις δεχθεί bulling στα χρόνια της εφηβείας σου για τη μύτη σου.

Ναι! Στο σχολείο είχα περάσει περιόδους μεγάλου κόμπλεξ. Δεν είχα θέμα με τον εαυτό μου, αλλά από την στιγμή που οι άλλοι φώτισαν πάνω μου την ιδιαιτερότητα της μύτης μου, άρχισα ν’ αναρωτιέμαι, να κοιτάζομαι στον καθρέφτη και να λέω «αμάν, ας ανοίξει η γη να με καταπιεί». Αλλά και σήμερα δεν έχουν αλλάξει πολλά. Ξέρεις πόσοι άνθρωποι του περιβάλλοντος μου, μου λένε όταν βλέπουν την κόρη μου «ευτυχώς που δεν πήρε τη μύτη σου»; Δεν είναι τόοοοσο αστείο… Θέλω να πω είναι αστείο, προφανώς, αλλά μου κάνει εντύπωση πως δεν περνά από την σκέψη τους ότι μπορεί να με πληγώσουν λίγο. Πάντως, μου πήρε καιρό για να πω στον εαυτό μου «εντάξει, δεν πειράζει, δεν έγινε και τίποτα» και να με αγαπήσω όπως είμαι. Έχω μια «ατέλεια» η οποία με καθιστά διαφορετικό. Όπως τον καθένα μας. Αλίμονο. Αλλά αυτό το τραύμα της «μεγάλης μύτης» που έρχεται από τα πειράγματα του σχολείου μέχρι σήμερα, εγώ θα τo γιορτάσω στη σκηνή και δεν θα φορέσω τίποτα το πρόσθετο.

Ο Συρανό είναι όσα μας λείπουν: Η επιστροφή στην ποίηση, στην ομορφιά, στην αγάπη, στο πάθος είναι η απάντηση στο ζόφο που μας περιβάλλει

Θα είναι σαν να απαντάς σε όλους εκείνους/εκείνες που την σχολίασαν κοροϊδευτικά.

Μα δεν χρειάζεται να τους απαντήσω τίποτα. Γιατί ακόμα και την κοροϊδία τους, εγώ την μετέτρεψα σε κάτι καλό. Όπως έχει πει και ο Βασίλης Παπαβασιλείου «το ατελές γνωρίζει κάτι, που το τέλειο αγνοεί».

Περιέγραφες πριν τις φοβερές αρετές του Συρανό. Αντέχουν να επιβιώσουν σήμερα πλάσματα με ανάλογο ψυχικό πλούτο;

Βέβαια. Και μάλιστα έχω τέτοιους ανθρώπους ως παραδείγματα στον κοινωνικό μου περίγυρο. Μέχρι και στο ελληνικό θέατρο υπάρχουν τέτοια πλάσματα, φωτεινοί σαν φάροι, που μας εμπνέουν. Αλλά το πιο σημαντικό είναι να τους ανακαλύπτεις εκεί που δεν το περιμένεις. Ακόμα και μέσα από μικρές σπάνιες, διακριτικές κινήσεις και βλέμματα ειλικρινή. Προσωπικά, μόνο σε αυτά στέκομαι πια.

Μου πήρε καιρό για να πω στον εαυτό μου «εντάξει, δεν πειράζει, δεν έγινε και τίποτα» και να με αγαπήσω όπως είμαι. Έχω μια «ατέλεια» η οποία με καθιστά διαφορετικό

Ο Συρανό είναι, μεταξύ άλλων, απελπιστικά μόνος. Εσύ έχεις βιώσει παρόμοια μοναξιά;

Πολύ. Η ασχήμια των πραγμάτων έχει οδηγήσει τον καθένα μας σε βαθιά μοναξιά. Φυσικά, υπάρχει πάντα η ελπίδα να φτάσεις στο φως, αφού προηγουμένως έχεις περάσει από βαθύ σκοτάδι. Κι ο Συρανό αυτό υπογραμμίζει, πως ακόμα στα μεγαλύτερα σκοτάδια του ανθρώπου πρέπει να βρίσκουμε τον τρόπο να κοιτάζουμε τον ήλιο και να λέμε – όπως ο Χρόνης Μίσσιος – πως «αυτό είναι ένα λιγότερο ηλιοβασίλεμα που θα δεις στη ζωή σου. Μην είσαι κουτός». Δεν έχουμε την ευκαιρία να δούμε πάρα πολλά ηλιοβασιλέματα. Ο ήλιος ανατέλλει και θα βασιλεύει χωρίς εμάς, όπως έχει πει ο Τσέχωφ. Θέλω να πω, ότι όλα τα βιώματα μας έχουν καταγραφεί από σπουδαίους κι ερχόμαστε εμείς οι επόμενοι, να τα ανακαλύψουμε απλώς γιατί τα ζούμε.

Ο «Συρανό» κάπως σηματοδοτεί και πως υπάρχει μέσα σου πιο ζωντανή μια προσωπική πρωτοβουλία στο θέατρο. Το ίδιο συνέβη και με τον «Αίαντα».

Έχω την τύχη να διανύω μια φάση όπου συζητώ με φίλους για πράγματα που μας ενδιαφέρουν από κοινού. Έχω την πραγματική ευλογία να συνεννοούμαι με πέντε ανθρώπους και να μας εμπιστεύεται και ένας παραγωγός. Νιώθω τυχερός.

Είναι και μια κατάκτηση;

Δεν ξέρω, δεν μου αρέσουν αυτές οι λέξεις. Με το που νομίζεις ότι κατακτάς κάτι, αρχίζει η τριβή.

Με το που νομίζεις ότι κατακτάς κάτι, αρχίζει η τριβή

Σκέφτομαι, όσο σε ακούω, είσαι πιο γειωμένος.

Ναι μεγαλώνω, έρχομαι πιο κοντά στον εαυτό μου.

Φιλοδοξίες επιθυμίες δεν έχεις, δεν είχες μικρότερος;

Όχι, από νωρίς δεν επεξεργαζόμουν τέτοιες έννοιες στο μυαλό μου. Κάποια στιγμή, με κατέκλυσε μια δυνατή αίσθηση πως, πέρα από την επιδερμικότητα των πραγμάτων και τη θεατρική εικόνα, υπάρχει και κάτι πολύ σημαντικό από κάτω. Όταν το ανακάλυψα αναφώνησα «α!». Τότε συνειδητοποίησα γιατί είχα στραφεί στο θέατρο. Όταν είσαι νέος επαφίεσαι στην ορμή, το θράσος σου, το θάρρος σου και είναι λογικό. Αργότερα, αγάπησα πιο πολύ εμένα κι αυτό που κάνω. Άρχισα να βλέπω πιο σοβαρά το θέατρο – όχι με τα μάτια της φιλοδοξίας και της επιτυχίας – αλλά με την έννοια πως αξίζει και χρίζει μεγάλης προσοχής και φροντίδας. Κι αυτό συμβαίνει με όλα όσα καταπιάνομαι στη ζωή μου. Δεν άφησα ποτέ κάτι στην τύχη, δεν έκανα ποτέ κάτι στην ξεπέτα.

Ποια είναι τα υπόλοιπα, εκτός του θεάτρου, που δεν άφησες στην τύχη;

Την οικογένεια μου, την κόρη μου, την γυναίκα μου, τους φίλους μου.

Αυτή την ορμή της νεανικότητας, που ανέφερες νωρίτερα, δεν μοιάζεις να την έχεις αφήσει πίσω.

Όχι. Νομίζω πως την έχω μετασχηματίσει. Με τα χρόνια καναλάρεις την ενέργεια σου και μαθαίνεις να τη χειρίζεσαι. Δεν χρειάζεται όλα να είναι ένα ορμητικό ποτάμι, αρκεί και μια σταγόνα να συγκινήσει εξίσου. Πλέον, εκτιμώ πολύ περισσότερο την ακρίβεια, την ησυχία.

Δεν άφησα ποτέ κάτι στην τύχη, δεν έκανα ποτέ κάτι στην ξεπέτα

Θα έλεγες πως είσαι ικανοποιημένος με την εξέλιξη των πραγμάτων;

Μέχρι κάποια στιγμή, ένιωθα πως η τύχη με είχε ευνοήσει – και όντως ήταν έτσι – αλλά μετά, άρχισα να αξιολογώ τις συναντήσεις με τους σπουδαίους συνεργάτες (είναι και πολλοί), από τον καθένα έχω πάρει πολλά πράγματα: Από τη Λυδία Κονιόρδου, το Βασίλη Παπαβασιλείου, το Θωμά Μοσχόπουλο, το Νίκο Καραθάνο, τον Δημήτρη Καραντζά, το Γιώργο Νανούρη, τον Αιμίλιο Χειλάκη, τον Άρη Σερβετάλη και την Έφη Μπίρμπα. Είναι άνθρωποι μου. Και κοντά τους έχω ζήσει χρόνια μεγάλης ζύμωσης, ενηλικίωσης. Με πολλά δώρα, πολλές συνειδητοποιήσεις και, τολμώ να πω, με πολύ κόπο. Γιατί από ένα σημείο και μετά δεν είναι μόνο τύχη τα πράγματα· είναι και πολλή σκληρή δουλειά, την οποία κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί πως έχω ‘ρίξει’.

Μόλις μου περιέγραψες έναν άνθρωπο που αγαπά τις σχέσεις ζωής.

Μου αρέσει η οικειότητα. Θέλω να νιώθω ασφαλής. Φυσικά, επειδή υπάρχει και το όριο όπου μπορεί να παραγνωριστείς (κι αυτό σε στιγμές είναι αχρείαστο) δεν είναι κακό να λες «πάω μια βόλτα και θα ξανάρθω. Δεν χανόμαστε». Κι επίσης, οι σχέσεις της σκηνής μπορεί να παύουν για λίγο, αλλά συνεχίζονται ως σχέσεις ζωής, όπως είπες. Αυτό συμβαίνει γιατί μας ενώνει κάτι πιο βαθύ και δεν είναι μόνο η δουλειά· είναι, μάλλον, αυτό που ψάχνουμε όλοι, σχετίζεται μόνο με την φιλοδοξία και τη δόξα, αλλά και με την ανάγκη μιας παρηγοριάς. Κάτι που μας καθιστά, σχεδόν, συνένοχους. Αυτή η αίσθηση ότι ο ένας, κάποτε, αποτέλεσε συνέχεια του άλλου, σε βοηθάει να σηκωθούν για λίγο – ελάχιστα ίσως – τα ποδαράκια σου από τη γη. Είμαστε και κάπως ένθεοι, δεν δουλεύουμε μόνο για τα φράγκα, για τα φίλτρα στα social media και τους κωδικούς στο taxis net.

Όταν η κόρη μου κοιμάται και μπαίνει σε μια άγνωστη ησυχία, εκεί συναντάω τον Παράδεισο. Εκεί συναντάω την απόλυτη γαλήνη

Σου συμβαίνει συχνά να αιωρείσαι;

Ναι, ειδικά τώρα πια με τη μικρή. Είναι ένα ζωντανό θαύμα μπροστά μου. Βλέπω το πως μεγαλώνει, το πως αναπνέει, κατευθείαν κάνεις την σκέψη ότι κι εσύ έχεις βρεθεί στην ίδια θέση – με κάποια άλλα γονεϊκά μάτια να σε κοιτούν με αντίστοιχο θαυμασμό και λατρεία. Κατευθείαν, αρχίζεις να αναρωτιέσαι που είναι η αγάπη που δεν πήρα ή η αγάπη που πήρα, η αγάπη που δεν έδωσα και σκέφτεσαι τώρα εσύ τι κάνεις απέναντι σε αυτό το πλασματάκι. Τι θα κάνεις σωστά ή αν θα κάνεις σφάλματα. Κι αρχίζει ένας τέτοιος κύκλος σκέψεων στο κεφάλι σου, την ώρα που βλέπεις ένα μικράκι να σου χαμογελάει ή να κλαίει (σε δευτερόλεπτα) και όλα παγώνουν· και σκέφτομαι πως αυτή είναι η ομορφιά. Όταν, δε κοιμάται και μπαίνει σε μια άγνωστη ησυχία, εκεί συναντάω τον Παράδεισο. Εκεί συναντάω την απόλυτη γαλήνη.

Τι άλλο άλλαξε και αποφάσισες να κάνεις οικογένεια; Όταν γνώρισες τη Μαίρη (Μηνά) είδες οικογένεια σ’ αυτήν;

Είδα πάρα πολλά, τα οποία δεν είναι λέξεις. Αλλά ήταν πολλά και δεν είναι τυχαίο ότι είναι η μαμά του παιδιού μου, η γυναίκα μου.

Δεν αποφεύγω τις ευθύνες· ακόμα και στο θέατρο, τις αποζητώ και τις καλωσορίζω με πολλή χαρά

Φέρεις τα βιώματα της οικογένειας σου στη δική σου οικογένεια;

Ναι και όχι. Ναι, γιατί γίνονται συνάψεις ασυναίσθητα, αλλά ο τρέχοντας χρόνος είναι αμείλικτος. Τρέχεις και δεν προλαβαίνεις να σκεφτείς τα παλιά. Η μικρή μεγαλώνει κάθε μέρα, άλλα θέλει σήμερα κι άλλα αύριο, ομορφαίνει, ζητάει. Αυτές τις στιγμές πρέπει να έχεις τη νηφαλιότητα να μεγαλώσεις σωστά το παιδί σου και να μην το τραυματίσεις.

Πώς θα περιέγραφες την αλλαγή που έφερε στη ζωή σου η πατρότητα;

Το κλικ έγινε από την στιγμή που έμαθα ότι η Μαίρη είναι έγκυος. Γενικά, όμως, δεν έχουν αλλάξει πάρα πολλά, γιατί ήμουν από καιρό πιο ανοιχτός και πιο έτοιμος να δεχτώ άλλο ένα πλάσμα. Το Εγώ μου δεν βρισκόταν πια σε τόσο μεγάλα ύψη – γιατί το Εγώ όταν έρχεται ένα παιδί οφείλει να μπει στην άκρη ακαριαία. Το αίσθημα ευθύνης που με διέπει – μετά από λάθη – η οργανωτικότητα μου, ότι η ζωή με έκανε να είμαι doer και θέλω όλοι μέσα στο σπίτι να αισθάνονται ασφαλείς, το είχα από πριν και εξακολουθώ να είμαι ο ίδιος άνθρωπος. Δεν αποφεύγω τις ευθύνες· ακόμα και στο θέατρο, τις αποζητώ και τις καλωσορίζω με πολλή χαρά. Θέλω να πω, λοιπόν, ότι δεν μετακινήθηκα πολύ. Είχε γίνει η μετακίνηση νωρίτερα. Πάντως, όταν ήρθε η κόρη μας κατάλαβα ότι γράφεται μια καινούργια σελίδα στο βιβλίο της ζωής μας.

Κάθε βράδυ πριν κοιμηθώ επιστρέφω στις σκέψεις και τις αναρωτήσεις από που έρχομαι και τι μου έδωσαν οι γονείς μου. Είναι σκέψεις που με ταράζουν πάρα πολύ, όχι μόνο γιατί έχασα τους δικούς μου, αλλά και το τί δικό μου χάθηκε μαζί τους

Έχεις βιώσει τραυματικά γεγονότα, τις απώλειες των γονιών σου μέσα από ασθένεια και όντας μικρός. Πιστεύεις ότι τώρα διανύεις μια περίοδο προσωπικής ευτυχίας;

Η ζωή, από τη μια, μου έχει φερθεί πάρα πολύ ωραία και, από την άλλη, με έχει τραυματίσει σοβαρά. Κι επειδή όλα αυτά είναι ένα – δεν τα ξεχωρίζω – νομίζω πως πάντα υπήρχε μια ισορροπία. Αλλά για να είμαστε ειλικρινείς, η απώλεια δεν ισορροπείται με τίποτα. Τίποτα δεν την παρηγορεί. Απλώς, είμαι από ένα τα τυχερά πλάσματα που μπόρεσα να μεταγγίσω στη δουλειά μου την απώλεια, το σκοτάδι, τη μαυρίλα και το κλάμα μου. Να μπει το βαθύ μου συναίσθημα μέσα σε άλλους κόσμους.

Στην τελευταία μας κουβέντα το 2019 κρατούσες ένα μεγάλο ερωτηματικό για το ξεκίνημα μιας δικής σου οικογένειας.

Ακριβώς γιατί τότε διαπραγματευόμουν πολύ βαθιά την απώλεια της μητέρας μου, ο πατέρας μου είχε ήδη νοσήσει και οι απώλειες αυτές, δηλαδή η αναζήτηση της ρίζας μου, της πηγής της ταυτότητας μου είχε ξεκινήσει με πόνο. Συμβαίνει ακόμα κι όταν οι γονείς είναι εν ζωή, ξέρεις. Για μένα είναι ένα θέμα στο οποίο επιστρέφω πολύ συχνά και εντελώς ασυνείδητα, προσπαθώ να δώσω απάντηση στο ερώτημα «Ποιος είμαι; Τι είμαι; Και γιατί τα κάνω όλα αυτά;». Γιατί, μην γελιόμαστε, ένα κλικ είναι να πείσεις τον εαυτό σου πως, τόσο καιρό, ζούσες σε μια αυταπάτη. Κάθε βράδυ πριν κοιμηθώ επιστρέφω στις σκέψεις και τις αναρωτήσεις από που έρχομαι και τι μου έδωσαν οι γονείς μου. Είναι σκέψεις που με ταράζουν πάρα πολύ, όχι μόνο γιατί έχασα τους δικούς μου, αλλά και το τί δικό μου χάθηκε μαζί τους. Από την άλλη, χαίρομαι που οι άνθρωποι μου είναι κάπου δίπλα μου, μέσα στη σκέψη μου. Δυστυχώς, δεν είναι μόνο η απώλεια των γονιών μου – ο θάνατος με έχει στοιχειώσει από παιδί και μέσα χρόνια συνεχίζει και θα συνεχίζει γιατί έτσι είναι η ζωή. Η Έλλη (Παπαγεωργακοπούλου), ας πούμε, μου λείπει αφάνταστα – σε όλους μας λείπει· απλώς για μένα ήταν ένας κρίκος πολύ ισχυρός και μέσα στη δουλειά. Μου λείπει, ακόμα, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος – ο Νίκος «ήταν ένας» όπως λέει και στη μετάφραση του στον «Αίαντα» – ήταν ένας ήρωας στη δική μου μυθολογία, χρόνια πάλευε με τις λέξεις. Λείπουν, λοιπόν, πολλοί άνθρωποι που αγάπησα πολύ και τους σκέφτομαι συνέχεια. Και μπορώ να ομολογήσω πως θέλω και γι’ αυτούς να υπάρχω και να υπάρχω ωραία. Να τους στέλνω ένα σήμα από την, εδώ, πραγματικότητα. Είναι ένα χαρακτηριστικό, αυτό της ανιδιοτέλειας που έχω κληρονομήσει και από τον μπαμπά και τη μαμά μου.

Οι σκέψεις σου μοιάζουν να επαληθεύουν τον κανόνα πως ωριμάζουμε μέσα από τις απώλειες μας.

Ναι, αλλά δεν καμώνομαι τον αθώο, κάνω ιδιοτελείς σκέψεις, θέλω να είμαι καλά, να είμαι αποδοτικός και αρεστός. Ωστόσο, αυτό δεν είναι αυτό στο πρώτο επίπεδο των επιδιώξεων μου. Κι όταν το βλέπω σε άλλους με ενοχλεί, το βαριέμαι πάρα πολύ, γιατί είναι σαν να μην έχουν καταλάβει τι τους συμβαίνει: Πως φίλε μου, άκου, έχουμε ημερομηνία λήξης. Αυτή η ωρίμανση για την οποία μιλάς είναι η ανάγκη να έρθεις σε επαφή με τα πιο βαθιά σου κομμάτια και να τα παρηγορήσεις. Κι αυτό καλό είναι να μας υπενθυμίζει πως δεν χρειάζεται να χάσουμε κάποιον από τη ζωή για να του πούμε πόσο τον αγαπάμε, πόσο τον θαυμάζουμε ή για να λύσουμε τα προβλήματα μας μαζί του. Νιώθω πως μέσα στα προσωπικά μας κουτάκια, στις ζωούλες μας, συγκεντρώνουμε πολλά άχρηστα ή χρήσιμα υλικά, τα οποία δεν εκφράζουμε. Και μένουμε με κάτι ανολοκλήρωτο. Είναι κάτι που αντιλαμβάνεσαι αργά, μόνο όταν δεν έχεις πια δικαίωμα να μιλήσεις σε κάποιον/α για μια ακόμα φορά. Αυτό, λοιπόν, ίσως είναι το μόνο δώρο της απώλειας, να γίνεις πιο δοτικός.

Σου έχει συμβεί;

Ναι. Για τα δεδομένα μου σίγουρα.

Λείπουν πολλοί άνθρωποι που αγάπησα πολύ και τους σκέφτομαι συνέχεια. Και μπορώ να ομολογήσω πως θέλω και γι’ αυτούς να υπάρχω και να υπάρχω ωραία. Να τους στέλνω ένα σήμα από την, εδώ, πραγματικότητα

Ξέρεις, αναρωτιέμαι αν είναι τυχαίο το γεγονός πως όλοι οι ήρωες που υποδύεσαι, ο Αίαντας, ο Συρανό τώρα, ο Ξανθίας (το καλοκαίρι) πεθαίνουν.

Ναι – αλλά και όχι. Καμιά φορά έρχονται και μας βρίσκουν τα πράγματα. Έτσι κι αλλιώς πέντε θέματα διαχειριζόμαστε στη ζωή, μπορεί και λιγότερα: Την αγάπη από και προς εσένα, την αγάπη για τους δικούς σου, το φόβο του θανάτου για σένα και όσους αγαπάς, ποιος είσαι, τι υπάρχει μετά από μένα, υπάρχει κάτι άλλο μετά το θάνατο; Οπότε, μοιραία εκεί θα σκοντάφτω. Απλώς, πλέον, με τα δικά μου βιώματα παρασύρομαι και θέλω να γιορτάσω ακόμα και το θάνατό τους. Δεν λυπάμαι τους ήρωες μου, ούτε λυπάμαι τον εαυτό μου καθώς τους ερμηνεύω. Αντίθετα, γιορτάζω τον εαυτό μου που έχει την ευκαιρία να ξυπνήσει μια μέρα ακόμα. Είναι μια δοκιμασία κι αυτή.

Θα ήθελες αυτή η πινακοθήκη ανθρώπων που σου λείπουν, που τους κουβαλάς μέσα σου, να ‘βρεθούν’ κάπως στις πλατείες των θεάτρων που παίζεις, εκεί που τους γιορτάζεις, όπως λες;

Μα είναι εκεί. Και αυτοί εκεί, μαζί με τους ζώντες. Όταν ήμουν στον «Συρανό» του Νίκου Καραθάνου ποτέ δεν φανταζόμουν πως θα υπάρξουν κάποτε θεατές που θα έρθουν στο θέατρο για να δουν εμένα. Αυτό το οφείλω και στους ανθρώπους που έρχονται, όσοι κι αν είναι: Πέντε, δέκα, 200, 1000. Μετά από τόσα χρόνια δουλειάς, ότι τολμάω να μιλήσω για κάτι τέτοιο με συγκινεί πιο πολύ από όλα. Ναι, φέρω όσους και όσες με διαμόρφωσαν σ’ αυτό που είμαι και είναι μακριά μου, αλλά εκτιμώ φοβερά τους ανθρώπους που έρχονται στο θέατρο και μπορεί να μην ξέρουν ακόμα το όνομα μου, αλλά έχουν ακούσει κάτι καλό για την παράσταση μας.