Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες: Μια παράσταση του Tiago Rodrigues στη Στέγη

Τα μέλη μιας οικογένειας στη νότια Πορτογαλία έχουν την παράδοξη παράδοση, μία φορά τον χρόνο, να εγκαταλείπουν την κανονική ζωή τους για να σκοτώσουν έναν φασίστα. Το δυστοπικό θεατρικό έργο του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ της Αβινιόν, Tiago Rodrigues, με τίτλο «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες», που παρουσιάζεται, 4-8 Δεκεμβρίου 2023, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, θίγει το φλέγον θέμα της εποχής: Τι σημαίνει φασισμός;

Είναι μια όμορφη βραδιά. Η οικογένεια έχει μαζευτεί στο εξοχικό της, κάπου στον πορτογαλικό Νότο. Το αγριογούρουνο σιγοψήνεται. Τα σπαράγγια με τα αυγά είναι έτοιμα. Κάτι όμως δεν πάει καλά. Γιατί τους λένε όλους Καταρίνα, άνδρες και γυναίκες; Και γιατί όλοι φορούν ποδιές και φούστες κλαρωτές; Τα πάντα είναι μέρος μιας παράδοξης τελετουργίας.

Διότι αυτή η οικογένεια σκοτώνει φασίστες. Είναι μια παράδοση που όλα τα μέλη της ακολουθούν για πάνω από 70 χρόνια. Η αρχή έγινε το 1954, ως αντίποινα στον φόνο της 26χρονης εξεγερμένης αγρότισσας Catarina Eufémia, μιας τρόπον τινά «Αντιγόνης», που ήταν υπαρκτό πρόσωπο και σύμβολο του αγώνα των Πορτογάλων κατά της δικτατορίας, η οποία κράτησε από το 1933 έως το 1974. Έκτοτε, κάθε χρόνο, ένας φασίστας φονιάς γυναικών θανατώνεται στον βωμό της εκδίκησης για τον άδικο χαμό της.

Βρισκόμαστε πλέον στο 2028 και, ενώ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς βρίσκεται και πάλι στην εξουσία, το νεαρότερο μέλος της οικογένειας, η Καταρίνα, πρόκειται να σκοτώσει τον πρώτο της φασίστα, ο οποίος έχει απαχθεί για αυτόν ακριβώς τον σκοπό. «Είναι μια μέρα γιορτής, μια μέρα ομορφιάς και θανάτου», όπως λένε οι δικοί της.

Ωστόσο, η νεαρή Καταρίνα αρνείται να προχωρήσει στη θανάτωση του ομήρου. Ξεσπάει τότε οικογενειακή έριδα. Φαντάσματα του παρελθόντος ξυπνούν και ζητούν εκδίκηση. Σκοτεινές προφητείες απαιτούν την επιτέλεση της θυσίας. Δυσεπίλυτα ερωτήματα ανακύπτουν. Τι είναι φασισμός; Υπάρχει θέση για βία στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο; Μπορούμε να παραβιάζουμε τους νόμους της δημοκρατίας στην προσπάθειά μας να την υπερασπιστούμε;

Μια συναρπαστική σύγχρονη τραγωδία με ένα απροσδόκητο φινάλε, που έχει χαρακτηριστεί «πραξικοπηματικό». Από έναν θεατρικό δημιουργό που επικαλείται την έννοια του ανθρωπισμού στο σήμερα με όρους αγωνιώδους διαλεκτικής: του Πορτογάλου Τιάγκο Ροντρίγκες, καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ της Αβινιόν, τον οποίο πρωτοσύστησε στο ελληνικό κοινό η Στέγη το 2016 με το έργο του, «By Heart».

Η δραματουργία της «Καταρίνα» προέκυψε συνεργατικά, με τα μέλη του θιάσου να μελετούν κείμενα για τον ολοκληρωτισμό, τη βία και την άνοδο της ακροδεξιάς στη σύγχρονη Ευρώπη. Στον πυρήνα της μελέτης τους βρέθηκαν έργα των πολιτικών φιλοσόφων Hanna Arendt και Slavoj Žižek, καθώς και συγγραφέων που έχουν μιλήσει ευρύτερα για τη βία, από τον Σοφοκλή έως τον Albert Camus και τον Edward Bond. Επικεντρώθηκαν επίσης σε αναλύσεις για ομιλίες λαϊκιστών ηγετών, όπως ο Trump και ο Bolsonaro. Οι πρόβες διακόπηκαν απότομα όταν ανέκυψε η πανδημία και τελικά η παράσταση έκανε πρεμιέρα στο Centro Cultural Vila Flor (Γκιμαράες, Πορτογαλία) τον Σεπτέμβριο του 2020 μέχρι να διακοπεί ξανά και τελικά να παρουσιαστεί στο Εθνικό Θέατρο Ντόνα Μαρία Β΄ της Πορτογαλίας, τον Απρίλιο του 2021.

Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης επισημαίνει πως, με την «Καταρίνα», επιδίωξή του ήταν η δημιουργία ενός έργου το οποίο θα προκαλούσε αναστάτωση, ανεξάρτητα από τις πολιτικές πεποιθήσεις των θεατών.

«Και για να το επιτύχουμε αυτό, θα έπρεπε εμείς οι ίδιοι πρώτα να αισθανόμαστε αναστατωμένοι. Μου φαινόταν θεμελιώδες να αναζητώ σε κάθε πρόβα τη σπίθα της αναστάτωσης. Και ένιωθα πολύ τρομοκρατημένος, αλλά συγχρόνως και ενθουσιώδης, για τις συνεχόμενες μέρες αναστάτωσης που βιώναμε, καθώς δουλεύαμε με αυτό το υλικό, προσπαθώντας να χτίσουμε χαρακτήρες, λόγια και γεγονότα επί σκηνής, που θα επιχειρούσαν να χρησιμοποιήσουν τα εργαλεία του θεάτρου για να οδηγήσουν το κοινό σε ένα ταξίδι μυθοπλασίας και σκέψης». 

Στο σκηνοθετικό του σημείωμα, αναφέρεται στην –κατά πολλούς ουτοπική– δυνατότητα των τεχνών να προκαλέσουν μια επιστροφή σε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, στην υποκειμενικότητα και την αμφισημία. «Ίσως δεν θα χρειαστεί να καταβάλουμε μια τόσο τεράστια προσπάθεια, όπως είχαμε κρίνει αναγκαίο […]. Αντί να βασιστούμε σε εμφανείς αναφορές στο παρόν, πιστεύουμε ότι ο καλύτερος τρόπος να μιλήσουμε για ό,τι συμβαίνει τώρα είναι να ασχοληθούμε με τη μυθοπλασία του εγγύς μέλλοντος».

Το έργο έχει αποσπάσει σειρά βραβείων, μεταξύ των οποίων αυτό της Καλύτερης Ξενόγλωσσης Παράστασης στα Ubu 2023 στην Ιταλία και το αντίστοιχο από την Ένωση Κριτικών Γαλλίας (2023), ενώ ήταν υποψήφιο και στα Premis de la Crítica στην Καταλονία για το βραβείο Καλύτερης Διεθνούς Παράστασης.

Μόλις στα είκοσί του χρόνια, ο Tiago Rodrigues γίνεται μέλος της πρωτοποριακής βελγικής κολεκτίβας tg STAN. Με την ομάδα αυτή θα γυρίσει τον κόσμο, περιοδεύοντας σε δεκαπέντε χώρες. Κι ενώ έχει ήδη αρχίσει να δραστηριοποιείται σκηνοθετικά και συγγραφικά, στα 26 του ιδρύει τον θίασο “Mundo Perfeito” μαζί με τη Magda Bizarro. Με αυτό το σχήμα κάνει το ντεμπούτο του στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, ανεβάζοντας το σαιξπηρικό έργο «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» το 2015. Επτά χρόνια μετά, επιστρέφει στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή θεατρική διοργάνωση, αυτήν τη φορά ως καλλιτεχνικός διευθυντής της. Στο μεσοδιάστημα (2015-2021), διατελεί καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Ντόνα Μαρία Β΄ της Πορτογαλίας.

Με Σαίξπηρ έκανε και την πρώτη του σκηνοθετική εμφάνιση στη Στέγη, όταν δίδαξε επί σκηνής ένα σονέτο του σε δέκα εθελοντές θεατές. Η παράσταση με τίτλο “By Heart” ήταν ένα σχόλιο για τη σημασία που έχει η μετάδοση της γνώσης και για τη δύναμη της ποίησης.

Ωστόσο, η πρώτη εμφάνιση του Ροντρίγκες στη Στέγη μάς πηγαίνει πίσω στο 2011, όταν συμμετείχε ως ηθοποιός στις «Αντιγόνες» των tg STAN, μια σύνθεση που έφερνε σε αντιπαράθεση δύο σύγχρονες εκδοχές του μύθου, αυτές του Jean Cocteau και του Jean Anouilh.

Στα 46 του χρόνια, ο Τιάγκο Ροντρίγκες συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πλέον διακεκριμένους θεατρικούς δημιουργούς της Πορτογαλίας. Το θέατρό του, πολιτικό και ποιητικό, διαπλέκει ιστορικά γεγονότα με κοινωνικά φαινόμενα, αντλεί από την ιδιωτική και τη δημόσια εμπειρία και κάνει χρήση ελάχιστων μέσων.