Συν & Πλην: «Τρεις ψηλές γυναίκες» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

΄Εχουν περάσει 30 χρόνια από τον θρίαμβο του «Ποιος φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ», ο Έντουαρντ Άλμπι είναι 63 ετών κι όμως πραγματοποιεί μια ζηλευτή συγγραφική επάνοδο. «Οι Τρεις ψηλές γυναίκες» δεν του χαρίζουν μόνο το τρίτο Πούλιτζερ της καριέρας του, αλλά τον βάζουν σε μια αυτοβιογραφική απολογιστική διαδικασία καθώς αποδίδει – με τον γνώριμο σκληρό παραλογισμό των έργων του – ένα πορτρέτο της θετής του μητέρας, από την οποία δεν εισέπραξε ποτέ την αγάπη που αποζητούσε. Υιοθετημένος πριν κλείσει ένα μήνα ζωής από μια αστική οικογένεια, περιγράφει τους γονείς του ως κάποιους που δεν ήξεραν να είναι γονείς και τον εαυτό του ως κάποιον που δεν ήξερε να είναι γιος. Δεν είναι τυχαίο που στις «Τρεις ψηλές γυναίκες» παραδέχεται την φυγή από το περιβάλλον που τον καταπίεζε, βάζοντας στο στόμα της κεντρικής ηρωίδας και μητέρας του τη φράση «πήρε τη ζωή του, τις ιδιομορφίες του (σχολιάζει την ομοφυλοφιλία του) και μια βαλίτσα και το έσκασε».

Οι διαπροσωπικές σχέσεις τον απασχολούν και εδώ, αλλά το φορτίο είναι μεγάλο, εφόσον καλείται να αντιμετωπίσει μια ιστορία που τον στοιχειώνει. Η σχέση με την μητέρα του παρέμεινε για πάντα τυπική, μολονότι ο ίδιος στις «Τρεις Ψηλές Γυναίκες» απελευθερώνει μια ζεστασιά για εκείνη που δεν αγάπησε ως μητέρα, συναντώντας την στο τέλος της ζωής της.

Η Α (έτσι ονομάζει) τον κεντρικό χαρακτήρα του έργου, έχει προ πολλού περάσει το κατώφλι της ανημπόριας: Έχει ακράτεια, κατάγματα σε όλο της σώμα, θυμάται λιγότερα από όσα ξεχνάει, αλλά παρόλα αυτά φροντίζει να κρύβει έστω κι ένα χρόνο από την ζωή της: Είναι 92 ετών αλλά δηλώνει 91. Στο πλευρό της η Β, μια 52χρονη νοσοκόμα που της παραστέκεται με σκωπτικότητα και η Γ μια 26χρονη νομικός που τακτοποιεί τις τελευταίες γραφειοκρατικές της υποχρεώσεις. Καθώς Α αργοπεθαίνει με αυτές τις δύο γνωστές – άγνωστες στο πλευρό της, η ζωή της αναδύεται μέσα από τις ραγισμένες της μνήμες: Η νεανική ομορφιά της, το χαρακτηριστικό για την εποχή της ύψος, η ανάγκη της να ευτυχήσει (αναζητώντας την ευτυχία και σε εφήμερους έρωτες) και τελικά ο γάμος της με έναν πλούσιο άνδρα που όχι μόνο δεν αγάπησε, αλλά υπέμεινε και τις διαρκείς απιστίες του. Την ώρα που αφηγείται τον, πυκνό σε συγκινήσεις και απογοητεύσεις, βίο της, η Β και η Γ σχολιάζουν με την υπεροψία που τους παρέχει η ηλικιακή διαφορά. Ειδικά, η Γ εξαγγέλλει με πάσα βεβαιότητα ότι «εγώ δεν θα καταντήσω ποτέ έτσι. Δεν θα μου συμβεί εμένα αυτό».
Ο αγώνας με το πέρασμα του χρόνου – «έχω συρρικνωθεί. Γιατί μάζεψα;» αναρωτιέται διαρκώς η Α – η αφόρητη μοναξιά, η ανακούφιση που δίνει η νοσταλγία, το κοίταγμα προς την αυτογνωσία και κυρίως η παραδοχή του τέλους που πλησιάζει, οριοθετεί το βαθιά ανθρώπινο, ενίοτε σκληρό, συγκινησιακά φορτισμένο αλλά και διαποτισμένο με χιούμορ, σύμπαν των «Τριών Ψηλών Γυναικών». Αλλά ας μην γελιόμαστε: Ο Άλμπι απλώς χρησιμοποιεί το τέχνασμα των τριών χαρακτήρων. Γιατί στην πραγματικότητα σκαρώνει ένα παιχνίδι όπου η πρωταγωνίστρια του, η μητέρα του θα συναντήσει τον εαυτό της σε παλαιότερους σταθμούς της ζωής της: Εκεί όπου θαρρεί πως η ευτυχία απλώνεται μπροστά της και θα της χαριστεί απλόχερα, δίχως να διαπράξει λάθη και λίγα χρόνια αργότερα, όταν το σώμα και το μυαλό έχουν μεστώσει, η σοφία έχει κατακτηθεί αλλά η ζωή είναι ακόμα εδώ, παρούσα.

Στην Ελλάδα, το έργο έκανε πρεμιέρα το 1995 στο Θέατρο Αθηνών σε μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ και σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά με πρωταγωνίστριες τις Ελένη Χατζηαργύρη, Ζωή Λάσκαρη και Κατερίνα Μαραγκού. Πρόσφατα, το 2017, το Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας το ενέταξε στο ρεπερτόριο του σε σκηνοθεσία Άρη Τρουπάκη με πρωταγωνίστριες τις Μπέτυ Αρβανίτη, Μαρία Κεχαγιόγλου και Νεφέλη Κουρή.

Δεκαετίες σωρευμένης δημιουργικής εμπειρίας (το προνόμιο της οποίας έχουμε εδώ και καιρό να μοιραζόμαστε στην Ελλάδα, από την εποχή των Διεθνών Συναντήσεων Αρχαίου Δράματος που οργάνωνε το Κέντρο Δελφών υπό τον Θεόδωρο Τερζόπουλο) εκβάλλουν σε μια ακόμα σπουδαία στιγμή της πορείας του Ρόμπερτ Γουίλσον. Επηρεασμένος, ίσως, από την γνωριμία με τον Άλμπι, αποφασίζει να ισορροπήσει ανάμεσα στο λόγο και στην εικαστικότητα – χωρίς να προδίδει την τελειότητα των κατασκευών που συνιστούν οι παραστάσεις του. Αυτή τη φορά, όμως, ο Γουίλσον αναπνέει και με συναίσθημα, δεν υπονοεί με εικόνες, αλλά αρθρώνει όλες τις ψυχαναλυτικές πτυχές του έργου. Και είναι τυχερός – γιατί εκτός από την ομάδα των συνεργατών του (έχει ως συνεργάτη σκηνοθέτη τον Τσαρλς Χέμιν και βοηθό σκηνοθέτη την Δήμητρα Δερμιτζάκη) έχει στην φαρέτρα του τις ηθοποιούς Ρένη Πιττακή, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και Λουκία Μιχαλοπούλου.

Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και η Λουκία Μιχαλοπούλου ως σκιές στο σύμπαν του Μπομπ Γουίλσον.

Στα 82 του χρόνια, έχοντας δηλαδή αρχίσει να συνομιλεί με το γήρας, αναγνωρίζοντας κι ο ίδιος τον φόβο και τον πόνο για το πέρασμα της ζωής και τις θολές αναμνήσεις που αφήνει πίσω της, ο Ρόμπερτ Γουίλσον συνθέτει, μακράν, την πιο ευαίσθητη και συναισθηματικά φορτισμένη σκηνοθεσία του – τουλάχιστον ανάμεσα σε αυτές που έχουμε δει στην Ελλάδα. Ενδίδοντας, καταρχάς, στην εκτεταμένη χρήση του λόγου, δίνοντας πιο περιορισμένη ένταση στις ηχητικές και φωτιστικές κατασκευές, μοιάζει να στέκεται απέναντι στο θέατρο με μεγαλύτερη ζεστασιά. Ούτε η φόρμα, ούτε η εξπρεσιονιστική του ταυτότητα μπαίνουν στην άκρη – απεναντίας είναι εντελείς στην κατασκευή τους. Ωστόσο, μέσα σε αυτή τη δομή, ο χώρος που δίνεται στην καθαυτή ερμηνεία του ηθοποιού (ειδικά όσο εξελίσσεται η παράσταση) είναι άλλος. Και έχει στη διάθεση του τρεις σπουδαίες πρωταγωνίστριες – Ρένη Πιττακή, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Λουκία Μιχαλοπούλου – που μπορούν να του επιτρέπουν να πανηγυρίζει γι’ αυτήν του τη μετακίνηση.

Η ερμηνεία στο θέατρο του Μπομπ Γουίλσον θα μπορούσε να είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην σύγχρονη ιστορία του παγκόσμιου θεάτρου: Σκληρή φόρμα, ηθοποιός – μηχανή, εκφραστική και σωματική επαναληπτικότητα, πειθαρχία στα όρια της ακρότητας. ‘Όλες αυτές τις παραμέτρους υπηρετούν δύο εξέχουσες περιπτώσεις της ελληνικής υποκριτικής τέχνης, η Ρένη Πιττακή και η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και εξίσου, η νεότερη Λουκία Μιχαλοπούλου. Τι να πρωτοσημειώσει κανείς: Τον τέλειο συντονισμό τους, τους διαλογικούς τους αγώνες, την εκφραστική τους ετοιμότητα, την φωνητική τους ευελιξία (στο πρώτο μέρος της παράστασης οι φωνές τους παραπέμπουν σε μεταγλωττίσεις κινουμένων σχεδίων), την κινησιολογική τους δυναμική που τις εμφανίζει επί δύο ώρες σαν μορφές σε μουσικό κουτί; Όλα αυτά τα, εξόχως, απαιτητικά πετυχαίνουν μαζί αλλά και ως μονάδες οι τρεις αυτές ερμηνεύτριες, συναρπάζοντας με το φάσμα της τεχνικής και της αντοχής τους. Παρόλα αυτά, είναι ακόμα πιο αξιοσημείωτο πως μέσα στην, ως είθισται, άκαμπτη κατασκευή του Γουίλσον και με σύμμαχο τη δραματουργία του Έντουαρντ Άλμπι επιτυγχάνουν να δώσουν ψυχή, βάθος, αλήθεια σε όλες τις διαστάσεις του κειμένου. Το μοναδικό καθαρόαιμο πρόσωπο του γουιλσονικού σύμπαντος έρχεται μέσα από την παρουσία του χορευτή Αλέξη Φουσέκη στο ρόλο του αφανούς γιου της Α ή, αν προτιμάτε, του ίδιου του Άλμπι.

Tα, αναγεννησιακού ύφους, φίνα κοστούμια της Φλάβια Ρουγκέρι και ο σχεδιασμός του μακιγιάζ και των περουκών από την Μανουέλα Χάλιγκαν είναι – όσο κι αν μοιάζει περίεργο στο εικονοκλαστικό σύμπαν ενός Ρόμπερτ Γουίλσον – η πιο έντονη εικαστική παρέμβαση της παράστασης. Μικρά αριστουργήματα που φλερτάρουν με την ενδυματολογική εγκατάσταση και στο σύνολο τους μας παραπέμπουν σε κάτι παραμυθιακό. Η αισθητική τους δε έλκει από τις ατμόσφαιρες των ταινιών του Τιμ Μπάρτον – θυμηθείτε την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», μια ταινία όπου κι εκεί η έννοια του χρόνου ήταν πυρηνική δραματουργικά.

Πως διδάσκεις την ακινησία, την σωματική ακαμψία, το κορμί που παραπέμπει σε κέρινη κούκλα; Προφανώς, με την καθοδήγηση του Μπομπ Γουίλσον, η χορογράφος Μαριάννα Καβαλλιεράτου έφερε τις πρωταγωνίστριες της Πιττακή, Καραμπέτη και Μιχαλοπούλου να κατακτήσουν ένα ακόμα ύψωμα από τα πολλά που θέτουν οι σκηνοθεσίες του Τεξανού εικονοκλάστη. Να σημειωθεί πως ο εκφραστικός πλουραλισμός, οι ‘μάσκες’ που αλλάζουν διαρκώς οι τρεις ερμηνεύτριες (αστείες μούτες, εκφράσεις λύπης, έκπληξης, παραίτησης, απορίας, τα διαρκή πεταρίσματα των ματιών) συμβαίνουν παράλληλα με τις κινησιολογικές απαιτήσεις καθιστώντας το εγχείρημα, άθλο.

Τα πρωτότυπα κλασικά μουσικά μοτίβα, που συχνά θυμίζουν συνθέσεις οι οποίες συνοδεύουν παραμύθια ή μελωδίες σε κουρδιστά μουσικά κουτιά έχουν την υπογραφή του Θοδωρή Οικονόμου κι έρχονται σε πλήρη αρμονία με την προσέγγιση του Γουίλσον. Ακόμα κι όταν διακόπτονται ή διαδέχονται τις δυναμικές ηχητικές παρεμβάσεις του Θόρστεν Χόουπ. Ειδική μνεία στον ήχο των κυμάτων που ‘πλέει’ μαζί με την μουσική, υπογραμμίζοντας τη σημασία του χρόνου ως μια αχανή θάλασσα και τα κύματα του ως αναλαμπές της μνήμης.

Ενδεχομένως, η οικονομία στην αφήγηση να καθιστούσε την παράσταση πιο δυναμική και άμεση σε σημεία· από την άλλη, ο λόγος του Άλμπι είναι ένα σκληρό φιλοσοφικό αριστούργημα για να περικοπεί.

Μια παράσταση – μαρτυρία όπου η εικονοκλαστική εντέλεια του Μπομπ Γουίλσον συναντά με όρους ισοτιμίας το λόγο και τη δραματουργία. Ιδανικές στο να εκφράσουν και τους δύο κόσμου, οι πρωταγωνίστριες του Ρένη Πιττακή, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Λουκία Μιχαλοπούλου.