Ο Αλέξανδρος Διαμαντής και η Ιωάννα Μακρή κάνουν τον “Γλάρο” του Τσέχωφ… οικογενειακή υπόθεση

Πώς παλεύουμε με τα κύματα του ανεξάντλητου κόσμου; Τελικά τι αφήνει πίσω του το πέρασμά μας από τη ζωή; Υπάρχει ελπίδα για τους δυστυχισμένους; Ο Αλέξανδρος Διαμαντής διασκευάζει και σκηνοθετεί το γνωστό έργο του Ρώσου θεατρικού συγγραφέα, το οποίο θέτει στο επίκεντρο τα παραπάνω ερωτήματα. Θέλοντας ν’ ανατρέψει όλες μας τις βεβαιότητες γύρω από το γόνιμο αυτό έργο του Τσέχωφ, ο ίδιος στήνει μια νέα, τολμηρή και απολύτως προσωπική προσέγγιση.

Όλοι οι τσεχωφικοί ήρωες στον “Γλάρο“ εξυμνούν τον έρωτα, τον ονειρεύονται και τον επιθυμούν, θυσιάζοντας ακόμη και τη ζωή τους στο όνομά του. Φιλοσοφούν περί θεάτρου και λογοτεχνίας και ερωτοτροπούν μέσα σ’ ένα απολύτως ρομαντικό πλαίσιο, παλεύοντας να νικήσουν την πλήξη με ό,τι περνάει από το χέρι τους. Οι ήρωες αυτοί δημιουργήθηκαν από τον Τσέχωφ, 21 χρόνια πριν από μια μεγάλη Επανάσταση. Άραγε σήμερα, που εμφανίζονται ξανά, τι προμηνύουν;

Ο “Γλάρος” του Αλέξανδρου Διαμαντή μιλά για το έρωτα, το θέατρο και τη λογοτεχνία, όμως την ίδια στιγμή επιχειρεί να μιλήσει για την κοινωνία και τον εαυτό. Όλοι οι τσεχωφικοί ήρωες εδώ ερωτεύονται κι απογοητεύονται. Εκρήγνυνται, φωνάζουν και κλαίνε κι έπειτα χορεύουν όλοι μαζί, αγαπημένοι και πάλι. Αστειεύονται με θάρρος κοιτάζοντας την καταστροφή και τον θάνατο. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ο Τρέπλιεφ, αντιμετωπίζεται ως η μοναχική συνείδηση που θυμάται και ξαναζεί, με τον τρόπο του Σίσυφου, τα συμβάντα εκείνα που συγκρότησαν την μοναδική κι ανεπανάληπτη πορεία του στη ζωή – κάτι που φαίνεται να έχει απασχολήσει τον Αλέξανδρο Διαμαντή και σε προηγούμενες δουλειές του, έχοντας καταπιαστεί με πραγματικά δύσκολα έργα. Τον “Βέρθερο“ του Γκαίτε , τον “Κοριολανό“ του Σαίξπηρ, τον “Θαυμαστό καινούργιο κόσμο“ του Χάξλεϊ, τον “Ντον Ζουάν“ του Μολιέρου.

Και σήμερα, με ένα ακόμη σπουδαίο κλασικό έργο, τον “Γλάρο” του Τσέχωφ, ολοκληρώνει το ρεπερτόριο που ξεκίνησε μόλις 21 ετών με τις παραπάνω παραστάσεις, με τις οποίες ασχολήθηκε τα τελευταία χρόνια. Το ανέβασμα του “Γλάρου” στο θέατρο Σημείο σηματοδοτεί για τον ίδιο την ολοκλήρωση ενός κύκλου, της πρώτης φάσης της πορείας του ως σκηνοθέτη, όπου ως νέος ήθελε να δουλέψει με αναφορά στους κλασικούς.

Αλέξανδρος Διαμαντής

Γιος του σκηνοθέτη Νίκου Διαμαντή και της ηθοποιού Ιωάννας Μακρή, ο Αλέξανδρος Διαμαντής γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στο θέατρο, κι όμως από παιδί είχε αποφασίσει να μην ασχοληθεί ποτέ με αυτό. Τελικά στάθηκε αδύνατο να ξεφύγει της πορείας της Τέχνης, αφού όπως έχει αναφέρει και ο ίδιος στο παρελθόν ήταν «κάτι σαν κληρονομιά» για εκείνον, με έναν αντίστοιχο τρόπο όπως όταν το οικείο περιβάλλον παραμένει διαρκώς παρόν και ζωντανό μέσα μας, όσο κι αν απομακρυνόμαστε απ’ αυτό. Το να λέει τις ιστορίες που θα ήθελε να ακούσει μέσα από τις παραστάσεις που θα ήθελε να βλέπει, είναι η αρχή αυτή που δεν θα ήθελε να προδώσει ποτέ στο μέλλον.

Κι αν κάτι έμαθε από τους καλλιτέχνες γονείς του είναι να μην τα παρατάει, ενώ εκπαιδεύτηκε σ΄ένα συγκεκριμένο ήθος, λέει ο ίδιος. Επιρροή του όμως είναι, εκτός από τους γονείς του, και τα βιβλία εκείνα που αγαπάει πολύ. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύει πως όση έμπνευση μπορεί να σου χαρίσει μια μικρή σκηνή που μπορεί να δεις τυχαία στον δρόμο ή μια στιγμή που θυμάσαι από τα παιδικά σου χρόνια, δεν μπορεί να σου προσφέρει ανάλογη η ανάγνωση του “Δον Κιχώτη” ή της “Οδύσσειας”.

Αλέξανδρος Διαμαντής: Ο «Γλάρος» περιγράφει την καταστροφή που προκαλεί το ψεύδος στον άνθρωπο. Χρειάστηκε να επιστρατεύσω όλη μου την ειλικρίνεια για να μπορέσω ν’ αντικρίσω αυτή την ιστορία με ουσιαστικό τρόπο.

Πριν από μερικά χρόνια είχε αναφέρει σε συνέντευξή του πως θα ήθελε κάποια στιγμή να ανεβάσει τον “Γλάρο” του Τσέχωφ με τους φίλους του ως ηθοποιούς, αλλά τελικά πήγαν για ποτά – μια αστεία ιστορία που του αρέσει να διηγείται. Και να που σήμερα τελικά το κάνει πράξη με πραγματικούς ηθοποιούς στο Θέατρο Σημείο.

«Τον τελευταίο καιρό, μ’ απασχολεί το ζήτημα της απεικόνισης στο θέατρο ή στο γράψιμο, της απλής, της δομικής ζωής. Δεν μου είναι απολύτως καθαρό, παρά σ’ ένα ενστικτώδες επίπεδο, το τι εννοώ: το παιδί, ως Παιδί, το σπίτι, ως Σπίτι, ο κόσμος που συντίθεται μόνον από τα στοιχειώδη ουσιαστικά ονόματα. Ο «Γλάρος», αντιθέτως, περιγράφει έναν κόσμο πολυσύνθετο και τελετουργικό, έναν περίπλοκο κόσμο, όπου τίποτα δεν λέγεται με το όνομά του, όπου τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται και όπου η αλήθεια εμφανίζεται μέσα από μικρές, στενές ρωγμές. Υπό αυτή την έννοια, θα έλεγα πως ο «Γλάρος» περιγράφει την καταστροφή που προκαλεί το ψεύδος στον άνθρωπο. Χρειάστηκε να επιστρατεύσω όλη μου την ειλικρίνεια για να μπορέσω ν’ αντικρίσω αυτή την ιστορία με ουσιαστικό τρόπο, χωρίς να περιοριστώ σε μια σκηνογραφία», θα μου εξομολογηθεί γι΄αυτό το ανέβασμα του αριστουργηματικού τσεχωφικού έργου.

Με την απόλυτη ειλικρίνειά του ως οδηγό έχει καταφέρει να στήσει μια παράσταση λιτή, την οποία συνθέτουν μέρη που συνυπάρχουν, χωρίς να υπερκαλύπτουν το ένα το άλλο. «Θεωρώ πως επίσης κατάφερα να δώσω κάποιες λύσεις σε κάποια σκηνικά θέματα που με απασχολούν εδώ και καιρό, με κεντρικό την αναπαράσταση του χρόνου με την μνήμη ως αφήγηση».

Ιωάννα Μακρή

Σε αυτή τη δική του εκδοχή του “Γλάρου” πρωταγωνιστεί και η μητέρα του και ηθοποιός Ιωάννα Μακρή – μια ιδιαίτερη στιγμή καλλιτεχνικής συνύπαρξης μάνας και γιου. «Το να σκηνοθετήσω τη μητέρα μου ήταν πραγματικά μια μεγάλη χαρά. Ένιωσα τυχερός που μου δόθηκε η ευκαιρία να το κάνω αυτό». 

Το απρόσμενο βάθος που χαρίζει η φρέσκια απενοχοποιημένη ματιά του γιου της και σκηνοθέτη στην ανάγνωση του έργου, είναι αυτό που ξεχωρίζει στη νέα αυτή προσέγγιση του “Γλάρου” η Ιωάννα Μακρή. «Πιστεύω ότι είναι ηρωισμός σήμερα να μιλάς καθαρά, με βάθος, απλότητα και αθωότητα, για τη νέα γενιά και τον τρόπο που συντρίβεται. Είναι ιδιαίτερα τολμηρό να φεύγεις μακριά από την αφελή επικαιρότητα  και την εύκολη αποδόμηση των πάντων και να ψάχνεις στα ψίχουλα του Τσέχωφ την μαγεία του θεάτρου», θα μου επισημάνει η ίδια μιλώντας για τον ηρωισμό, την καθαρότητα και τιμιότητα στη ματιά του Αλέξανδρου, πάνω στο έργο που κατά καιρούς έχει ανέβει με διαφορετικές προσεγγίσεις.

Ιωάννα Μακρή: Είναι ιδιαίτερα τολμηρό να φεύγεις μακριά από την αφελή επικαιρότητα  και την εύκολη αποδόμηση των πάντων και να ψάχνεις στα ψίχουλα του Τσέχωφ την μαγεία του θεάτρου.

Στην παράσταση ενσαρκώνει τον ρόλο της Αρκάντινα, μιας γυναίκας που είναι μητέρα και ηθοποιός – δύο ιδιότητες που έχει και η ίδια στη ζωή της. Οικείες αναφορές όπως θα μπορούσε κανείς να φανταστεί, ώστε να καταφέρει να έρθει πιο κοντά στην ηρωίδα της. «Έχω μάθει να δουλεύω σκληρά και σιωπηλά με υλικά τελείως ξεχωριστά τον κάθε ρόλο και όχι να ταυτίζομαι μαζί τους. Χρησιμοποιώ πάντα την φαντασία μου, αναφορές άλλες, πηγαίνω και έρχομαι σε μία παλίνδρομη σχέση με το πρόσωπο που αφήνω να γεννηθεί μέσα μου. Κι αν κάτι ξεχώρισα στην Αρκάντινα αυτό είναι οι μικρές της ήττες, ο τρόπος που θρυμματίζεται σαν γυαλί, σιγά σιγά, ραγίζοντας στην αρχή μέχρι να διαλυθεί στο τέλος. Βρήκα ιδιαίτερα συναρπαστικό το γεγονός ότι κάτω από την επιφάνεια, η Αρκάντινα μοιάζει με το γυαλί που ραγίζει και με τον πάγο που σπάει, αν και προσπαθεί μέχρι την τελευταία στιγμή, λέγοντας ψέματα στον εαυτό της, να συγκολλήσει τα κομμάτια. Βαθέως ανθρώπινη, με πολλές επιφάνειες και επίπεδα η Αρκάντινα, δέσμια της εικόνας της, προδίδει τον εαυτό της. Τραγικά μόνη ζει με το φόβο της μοναξιάς της».

Την ίδια στιγμή και μέσα από τη ματιά της ως συνιδρύτρια του Θεάτρου Σημείου, ενός θεάτρου ρεπερτορίου που κλείνει σχεδόν 38 χρόνια συνεχούς λειτουργίας, η Ιωάννα Μακρή ξανά βρίσκει μέσα από το ανέβασμα του “Γλάρου” τη φρέσκια ματιά, το πόσο βαθύ και ουσιαστικό και όμορφο είναι πάντα το θέατρο. «Βέβαια ανακάλυψα ξανά, χάρη στον γιο μου, την πρωτοπορία της θεατρικής πράξης, το σημείο εκείνο που το κείμενο γέρνει και ακουμπάει μέσα στον ηθοποιό  και  γεννιέται κάτι άλλο , ένας σπινθήρας  βαθύς προσωπικός  που αφορά το θεατή. Πρόκειται για το σημείο ακριβώς από όπου ξεκίνησε πριν καιρό το Θέατρο Σημείο. Είναι συγκινητικό να το βλέπεις να επανέρχεται με τη νέα γενιά».

Το μοναδικά ανθρώπινο και βαθύ στοχαστικό βλέμμα του Αλέξανδρου Διαμαντή στον “Γλάρο” και ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος συλλαμβάνει την αλήθεια της Τέχνης και το πώς δημιουργεί έναν κόσμο, είναι τα στοιχεία αυτά που θαυμάζει στον γιο της σε αυτή τους τη συνύπαρξη στην παράσταση, αναγνωρίζοντας πως δεν μπορεί να είναι απόλυτα ουδέτερη και αντικειμενική. Όμως εύχεται πραγματικά ο κόσμος που θα παρακολουθήσει την παράσταση να μπορέσει να δει «τον άνθρωπο γυμνό απέναντί του». Να δει τις εύθραυστες και ανυπεράσπιστες πτυχές του. Και να πάρει μαζί του τη συγκίνηση που θα τον συνοδεύει για καιρό.