Κερκ Ντάγκλας: Οι κινηματογραφικοί σταθμοί ενός εμβληματικού ηθοποιού

Σαν σήμερα 9 Δεκεμβρίου, το 1916, γεννήθηκε, στο Άμστερνταμ της πολιτείας της Νέας Υόρκης (Η.Π.Α.), ο σπουδαίος ηθοποιός, εβραϊκής καταγωγής, Κερκ Ντάγκλας, ένας από τους τελευταίους σταρ της χρυσής εποχής του Χόλυγουντ, ο οποίος  μεσουρανούσε στην μεγάλη οθόνη τις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60.

Ο Ισούρ Ντανιέλοβιτς (όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) ήρθε αντιμέτωπος, στα πρώτα χρόνια της ζωής του με τον αντισημιτισμό, την ακραία φτώχεια και έναν «απόντα» πατέρα με προβλήματα αλκοολισμού, ο οποίος συχνά άφηνε την οικογένεια να τα βγάλει πέρα μόνη της. Ο Κερκ Ντάγκλας έμαθε από νωρίς τι θα πει σκληρή δουλειά, κάνοντας, σύμφωνα με εκτιμήσεις του, ίδιου σαράντα περίπου διαφορετικά επαγγέλματα πριν η επιτυχία στο Χόλυγουντ του χτυπήσει την πόρτα.

Τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα ως ηθοποιός τα έκανε κατά τη διάρκεια των σπουδών του, στο Πανεπιστήμιο του Σεντ Λόρενς, όταν και τους καλοκαιρινούς μήνες εργαζόταν στο Tamarack Playhouse ως βοηθός σκηνής και ηθοποιός (μικρών ρόλων), με το όνομα Isadore Dempsky. Με την αποφοίτησή του κατάφερε, μετά από αρκετές προσπάθειες, να λάβει υποτροφία για την Αμερικανική Ακαδημία Δραματικών Τεχνών, όπου και φοίτησε για δύο χρόνια.

Τελειώνοντας τη σχολή, το 1941, έκανε το ντεμπούτο του, στο Μπροντγουέι, με την παράσταση «Spring Again», σε σκηνοθεσία Guthrie McClintic. Επιστρέφοντας από τον πόλεμο, το 1944, έκανε μερικές εμφανίσεις στο θέατρο και το 1946 πραγματοποίησε το κινηματογραφικό του ντεμπούτο δίπλα στην Μπάρμπαρα Στάνγουικ, με την ταινία «The Strange Love of Martha Ivers», σε σκηνοθεσία Lewis Milestone, τραβώντας την προσοχή των παραγωγών για την ενέργεια και την αυτοπεποίθηση που ανέδυε.

Η πρώτη επιτυχία ήρθε το 1949 με τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία του Mark Robson, «Ο Πρωταθλητής», για την οποία κέρδισε την πρώτη του υποψηφιότητα για Όσκαρ. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο υποψηφιότητες τη δεκαετία του ΄50 και συγκεκριμένα το 1953 με την ταινία «Η Ωραία και το Κτήνος» (1952) και το 1957 για την «Ζωή ενός Ανθρώπου» (1956) του Βινσέντε Μινέλι (και οι δύο).

Ήταν η δεκαετία όπου οι πόρτες των χολυγουντιανών κινηματογραφικών στούντιο υπήρξαν ορθάνοιχτες για τον ίδιο. Το τραχύ και συνάμα ευγενές παρουσιαστικό του, ρωμαλέο, γεμάτο ένταση και σχεδόν «απειλητικό», το διαπεραστικό βλέμμα και η χαρακτηριστική βραχνή φωνή του τον καθιστούσαν άμεσα αναγνωρίσιμο. Το μοναδικό υποκριτικό του στυλ, η αυτοπεποίθηση, η αποφασιστικότητα, ο ενθουσιασμός το μεράκι και η ισχυρή πεποίθηση με την οποία έντυνε τους ρόλους που υποδυόταν, ακόμη και τους κακογραμμένους, αποτέλεσαν πρότυπο δείγμα χολυγουντιανού ηθοποιού της μεταπολεμικής γενιάς.

Άλλες αξιοσημείωτες ταινίες του την δεκαετία του ΄50 αποτέλεσαν οι ταινίες: «Το τελευταίο ατού» (1951) του Μπίλι Γουάιλντερ, «20000 λεύγες κάτω από την θάλασσα» (1954) του Richard Fleischer, «Σταυροί στο μέτωπο» (1957), πρώτη συνεργασία με τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ, η ταινία του John Sturges «Gunfight at the O.K. Corral» κ.α. Το 1955, μάλιστα, έστησε τη δική του εταιρεία παραγωγής, την Bryna Productions, δείχνοντας το έντονα αυξανόμενο ενδιαφέρον του για όλα τα στάδια μιας κινηματογραφικής παραγωγής.

Το 1960 θα συνεργαστεί ξανά με τον Στάνλεϊ Κούμπρικ στην ταινία «Σπάρτακος». Μια ταινία ορόσημο από πολλές απόψεις: Πρώτον ως παραγωγός ο Ντάγκλας ακύρωσε στην πράξη τις μαύρες λίστες του Χόλυγουντ, προσλαμβάνοντας, τον κατηγορούμενο για κομμουνιστική δράση, σεναριογράφο Ντάλτον Τράμπο. Δεύτερον η ταινία αποτέλεσε μια από τις τελευταίες υπερπαραγωγές του Χόλυγουντ στη χρήση τεράστιου αριθμού κομπάρσων, με πέντε χιλιάδες Ισπανούς να υποδύονται τους Ρωμαίους στρατιώτες. Τρίτον, παρά τις μη ενθουσιώδεις κριτικές η ταινία αποτέλεσε εμπορική επιτυχία με τη δημοφιλία της να διαρκεί χρόνια.

Τη δεκαετία του ’60, με εξαίρεση την ταινία «Lonely Are the Brave» (1962) του David Miller, ο Κερκ Ντάγκλας δεν φαινόταν να διακατέχεται από την ίδια ενέργεια και φιλοδοξία που αποτέλεσε την κινητήριο δύναμη της πρώτης περιόδου. Άλλες αξιοσημείωτες δουλειές αποτέλεσαν: «Δύο εβδομάδες σ’άλλη πόλη» (1962, σκηνοθεσία Βινσέντε Μινέλι), «Επτά ημέρες του Μαΐου» (1964, σε σκηνοθεσία John Frankenheimer), «Οι ήρωες του Τέλεμαρκ» (1965, σε σκηνοθεσία Anthony Mann), το «Καίγεται το Παρίσι» (1966 του Ρενέ Κλεμάν)  και «Ο συμβιβασμός» (1969, σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν).

Τη δεκαετία του ’70 τα καλά πρότζεκτ σπάνιζαν όλο και περισσότερο. Είναι η περίοδος που θα ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία. Το 1973 θα σκηνοθετήσει την ταινία «Scalawag» και το 1975 την ταινία «Posse». Το άστρο του, όμως, είχε ήδη αρχίσει να δύει. Τη δεκαετία του ΄80 θα συμμετέχει σε τηλεταινίες, μεταξύ των οποίων το «Draw!» (1984) του HBO και «Amos» (1985) του CBS. Το τελευταίο θα αποσπάσει καλές κριτικές. Την ίδια δεκαετία έστρεψε το ενδιαφέρον του στη συγγραφή γράφοντας μυθιστορήματα και αυτοβιογραφικά βιβλία.

Το 1996 ένα σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο θα δημιουργήσει προβλήματα στην ομιλία του. Την ίδια χρονιά του απονεμήθηκε το τιμητικό Όσκαρ για τη συνολική προσφορά του στην εξέλιξη της κινηματογραφικής τέχνης. Οι τελευταίες εμφανίσεις στη μεγάλη οθόνη έγιναν το 2003 με την ταινία «It Runs in the Family», στο πλευρό του γιου του, διάσημου ηθοποιού και παραγωγού Μάικλ Ντάγκλας και στην ταινία «Illusion» (2004). Πέθανε στις 5 Φεβρουαρίου του 2020. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του επικεντρώθηκε σε φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Ο Κερκ Ντάγκλας υποδύθηκε περισσότερους από ογδόντα κινηματογραφικούς και τηλεοπτικούς ρόλους μέσα σε σχεδόν μισό αιώνα καριέρας. Από γουέστερν και πολεμικές ταινίες έως επικές, δραματικές και ελάχιστες ρομαντικές κωμωδίες.

Ως ο αδίστακτός και «μοχθηρός» μποξέρ Midge, ο οποίος με αποφασιστικότητα θα πετύχει εις βάρος οποιουδήποτε τον βοηθήσει στην πορεία, ο Ντάγκλας απέσπασε την πρώτη του υποψηφιότητα για Όσκαρ Α΄Ανδρικού Ρόλου, με τη σωματική του ευρωστία να αποτελεί ένα επιπλέον ατού για τον ρόλο. Ήταν η περίοδος όπου ο ηθοποιός επέλεγε να παίξει ρόλους οι οποίοι δεν θεωρούνταν ούτε ήρωες ούτε κακοί, αλλά ακροβατούσαν κάπου στο ενδιάμεσο. Ενσαρκώνοντας ένα ανατριχιαστικό πορτραίτο για τις επιπτώσεις της υπέρμετρης φιλοδοξίας, ο Κερκ Ντάγκλας προειδοποιεί για τους κινδύνους της διαφθοράς και του μύθου του «Αμερικάνικου Ονείρου». Ο πεισματάρικος ήρωας του έχει ελάχιστα περιθώρια για εξιλέωση.

Ως ο κυνικός και χειριστικός ρεπόρτερ Chuck Tatum, ο οποίος εκμεταλλεύεται μια ανθρώπινη τραγωδία, δημιουργώντας μια μιντιακή φρενίτιδα, ο Κερκ Ντάγκλας παρουσιάζει εδώ την σκοτεινότερη πλευρά ενός υποτιθέμενου «λειτουργήματος». Αν και γενικά ο ηθοποιός είχε την ικανότητα να κερδίζει το κοινό ερμηνεύοντας ακόμη και, εν μέρει, «αποβράσματα», με την ανάδειξη των αδυναμιών και των βασάνων τους που κρύβονται κάτω από την σκληρή επιφάνεια, ωστόσο, ο Chuck του, μισάνθρωπος και επιβλητικά αποκρουστικός αποτελεί ένα «αρπακτικό» που αντιπροσωπεύει τα χειρότερα ένστικτα του ανθρώπου και την δίψα της κοινής γνώμης για «αίμα».

Η συγκεκριμένη βιογραφική ταινία, για έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μετα-ιμπρεσσιονιστικού κινήματος, τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ, χαρακτηρίζεται από τρομακτική αληθοφάνεια τόσο σε επίπεδο φυσικής ομοιότητας όσο και σε ερμηνευτικό επίπεδο. Ο Κερκ Ντάγκλας ενσαρκώνει τον εμβληματικό καλλιτέχνη αναδεικνύοντας το πάθος, την ένταση και την τραγικότητα του ρόλου. Μια ερμηνεία όπου η σκιαγράφηση των εσωτερικών αναταραχών και των καλλιτεχνικών αναζητήσεων του Βαν Γκογκ πηγαίνει χέρι χέρι με τις αυτοκαταστροφικές τάσεις του ίδιου του ηθοποιού. Ο Ντάγκλας θα δηλώσει: «Αισθάνθηκα ότι τρύπωσα μέσα στο δέρμα του Βαν Γκογκ», συμπληρώνοντας ότι ήταν μια τρομακτική εμπειρία η οποία τον έκανε διστακτικό στο να παρακολουθήσει την ταινία αργότερα.

Σε αυτή την αντιπολεμική ταινία ο Κερκ Ντάγκλας υποδύεται τον Συνταγματάρχη Dax, ο οποίος προσπαθώντας, μάταια, να σώσει τους άντρες του από το στρατοδικείο, υπερνικάτε από τον θεμελιώδη παραλογισμό του πολέμου και την ηλιθιότητα της στρατιωτικής διοίκησης. Ως ο μόνος που μπορεί να δει πέρα από το αλαζονικό παραμύθι που θεωρεί τους απλούς στρατιώτες αναλώσιμους ο Ντάγκλας σκιαγραφεί τον ήρωά του αξιοπρεπή και υπαινικτικά παθιασμένο, αρκετά συγκρατημένο σε σχέση με τις μέχρι τότε ερμηνείες που είχε δώσει, εμφυσώντας τον, ωστόσο, με την απαραίτητη ζωτικότητα, ειδικά στις σκηνές μάχης. Μαζί με το «Lonely are the Brave», η ταινία θεωρείτε από τους κριτικούς ως η πιο υποτιμημένη στην καριέρα του Κερκ Ντάγκλας.

Πρόκειται για τον εμβληματικότερο ρόλο και το αποκορύφωμα της κινηματογραφικής πορείας του Κερκ Ντάγκλας. Μια ταινία που παρά τις χλιαρές κριτικές αποτέλεσε εμπορική επιτυχία, συνδέοντας τον ρόλο με το πρόσωπο του σπουδαίου Αμερικανού ηθοποιού οριστικά και αμετάκλητα. Σε αυτή την επικών διαστάσεων παραγωγή, στην οποία ο πρωταγωνιστής πλαισιώνεται από ένα διεθνές καστ εξαιρετικών ηθοποιών (Λόρενς Ολίβιε, Πίτερ Ουστίνοφ κ.α.), ο Ντάγκλας δίνει μια δυναμική και ειλικρινέστατη ερμηνεία ως ο ηγέτης των εξεγερμένων σκλάβων στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μια αλληγορία για την πολιτική τυραννία και την αλληλεγγύη των καταπιεσμένων, στην οποία ο Ντάγκλας, ως ο βασικός παραγωγός, είχε πλήρη καλλιτεχνικό έλεγχο. Με την επιλογή του Ντάλτον Τράμπο, ως σεναριογράφου, ο ηθοποιός – παραγωγός έβαλε το πρώτο καρφί στο φέρετρο του «Μακαρθισμού» στο Χόλυγουντ.

Σε αυτό το αντισυμβατικό γουέστερν ο Κερκ Ντάγκλας υποδύεται τον Jack Burn, έναν συμπαθή, περιπλανώμενο καουμπόη, ο οποίος δραπετεύσει από τη φυλακή με τη βοήθεια ενός φίλου και έρχεται αντιμέτωπος με την άγνοιά του για τον μοντέρνο κόσμο. Σύμφωνα με τον Ντάγκλας ο ρόλος αποτέλεσε για τον ίδιο τον πιο αγαπημένο σε ολόκληρη τη σταδιοδρομία του, ως μια υπενθύμιση για το πως η κοινωνία συνθλίβει τα άτομα που τολμούν να διαφέρουν από την πλειοψηφία. Ο ηθοποιός αρέσκοταν να ερμηνεύει επαναστατημένες φιγούρες των οποίων τα απίθανα κατορθώματα οδηγούν σε ξαφνική άνοδο και επερχόμενη πτώση. Εδώ ο Jack Burn αποτελεί την επιτομή της αποδεκατισμένης, αναχρονιστικής «παλαιάς ψυχής» των παρανόμων της «Άγριας Δύσης».