Στη Στέγη νιώσαμε τι σημαίνει συμπερίληψη στην Τέχνη

Πάντα πίστευα πως, το γεγονός ότι είμαι ανάπηρος δεν προκύπτει από το ότι δεν βλέπω, αλλά από την έλλειψη υποδομών και την απόλυτη άγνοια πάνω σε θέματα αναπηρίας που διέπει την κοινωνία μας. Σε μια πλήρως προσβάσιμη και συμπεριληπτική κοινωνία δε θα είχα αναπηρία. Απλώς δε θα έβλεπα.

Η δυνατότητα να «κρυφοκοιτάξω» τον ιδεατό αυτόν κόσμο από την κλειδαρότρυπα, μου δόθηκε πριν από μερικές εβδομάδες, όταν παρευρέθηκα στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, για να παρακολουθήσω τη θεατρική παράσταση «Romaland» – ένα έργο αφιερωμένο στους Έλληνες Ρομά.

@Margarita Yoko Nikitaki

Αυτό που κατέστησε το «Romaland» τόσο ξεχωριστό και μοναδικό σε σχέση με άλλες παραστάσεις που έχω δει, ήταν η καθολική προσβασιμότητά του για άτομα με κάθε είδους αναπηρία, την οποία συντόνισε ο πολιτιστικός οργανισμός Liminal. Υπήρχε ζωντανή διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα, αλλά και υπερτιτλισμός για κωφά και βαρύκοα άτομα, και φυσικά ο χώρος ήταν πλήρως προσβάσιμος για χρήστες αναπηρικού αμαξιδίου.

Μια εξαιρετικά σημαντική μα σπάνια προσαρμογή προσβασιμότητας που φρόντισε η Liminal, ήταν η προειδοποίηση για έντονα χρώματα ή δυνατούς θορύβους μέσω φωτεινών σημάνσεων –μία πολύ χρήσιμη προσθήκη για άτομα με αισθητηριακές ευαισθησίες, όπως τα άτομα με αυτισμό.

@ Margarita Yoko Nikitaki

Φυσικά, η θεατές της παράστασης με οπτική αναπηρία -aka η παρέα μου και εγώ – κάθε άλλο παρά παραπονεμένοι μείναμε, αφού τόσο οι εργαζόμενοι της Στέγης σε συνεργασία με τη Liminal, όσο και τα μέλη του θιάσου του «Romaland» είχαν φροντίσει για όλα.

Η εμπειρία της προσβασιμότητας και της συμπερίληψης ξεκίνησε για εμάς πριν καν σηκωθεί η αυλαία, όταν ανεβήκαμε στη σκηνή για μία απτική ξενάγηση. Οι εργαζόμενοι του οργανισμού μας βοήθησαν να αποκτήσουμε μία πλήρη εικόνα της σκηνής, περπατώντας περιμετρικά αλλά και κατά μήκος αυτής, αγγίζοντας κάθε τοίχο, κάθε έπιπλο, κάθε αντικείμενο. Έτσι, κατά τη διάρκεια της παράστασης, μπορούσαμε να γνωρίζουμε πού βρίσκονται οι ηθοποιοί κάθε στιγμή, αφού είχαμε μία καθαρή και ολοκληρωμένη εικόνα της σκηνής.

@ Margarita Yoko Nikitaki

Μετά από το τέλος της απτικής ξενάγησης, είχαμε την δυνατότητα να γνωρίσουμε τους ηθοποιούς… in character. Τους ακούσαμε να μας δίνουν μία περιγραφή της εμφάνισης και του ρόλου τους, και στη συνέχεια μας επέτρεψαν να αγγίξουμε τα ρούχα τους. Με αυτόν τον τρόπο, μπορέσαμε να συνδυάσουμε τη φωνή με τον χαρακτήρα, ώστε να ξέρουμε ποιος μιλάει ανά πάσα στιγμή, αλλά και να γνωρίζουμε πώς μοιάζει ο καθένας εμφανισιακά.

Μετά από λίγη χαλαρή κουβέντα με τους ηθοποιούς, και αφού απειλήσαμε την παραγωγή ότι θα κλέβαμε αυτόν τον υπερλούξ καναπέ-μέρος του σκηνικού, κατεβήκαμε από τη σκηνή για να πιάσουμε τις θέσεις μας. Οι άριστα εκπαιδευμένοι ταξιθέτες της Στέγης μας συνόδεψαν στα καθίσματά μας, και μας παρέδωσαν ακουστικά, μέσω των οποίων είχαμε πρόσβαση στην ηχητική περιγραφή της παράστασης.

@ Margarita Yoko Nikitaki

Μετά από το τρίτο κουδούνι, φορέσαμε τα ακουστικά μας, και ξεκινήσαμε το προσβάσιμο ταξίδι μας στην ανατρεπτική, αφυπνιστική και βαθιά συναισθηματική ιστορία των Ελλήνων Ρομά.

Καθόλη τη διάρκεια της παράστασης, μια επαγγελματίας ηθοποιός που βρισκόταν σε ένα booth με θέα τη σκηνή, μας περιέγραφε όλα εκείνα τα οπτικά ερεθίσματα, που χαρίζουν τόσα πολλά στο σύνολο του έργου, και που υπό άλλες συνθήκες δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε. Οι περιγραφές εικόνων έπεφταν σε σημεία σιωπής, ώστε να μην χάνουμε ούτε λέξη των ηρώων της ιστορίας. Ενδεικτικά, ορισμένες φράσεις που μπορεί να ακουστούν σε μία ηχητικήπεριγραφή είναι οι εξής: «ο Γιώργος μπαίνει στη σκηνή κρατώντας ένα μπουκάλι κρασί», «η Μαρία σηκώνει το φρύδι της και χαμογελάει ειρωνικά», «από την δεξιά μεριά της σκηνής εμφανίζεται ένας λευκός άντρας, γύρω στα 50, ντυμένος με σακάκι και υφασμάτινο παντελόνι».

@ Margarita Yoko Nikitaki

Το τέλος της παράστασης με βρήκε να αναρωτιέμαι πώς νιώθω. Τα συναισθήματα ήταν πολλά και αντικρουόμενα. Από τη μια ένιωθα ανόητος, για όλα αυτά τα στερεότυπα και τις στρεβλές αντιλήψεις για τους Ρομά που είχα αφήσει να ριζώσουν μέσα μου, και από την άλλη χαρούμενος και συνεπαρμένος από όλες αυτές τις νέες πληροφορίες, που σύντομα θα μετουσιώνονταν σε τροφή για σκέψη και προσωπική πρόκληση για αμφισβήτηση και κατάρριψη προκαταλήψεων.

Από τη μια ένιωθα πλήρης χάρις σε όλη αυτή την εμπειρία καθολικής προσβασιμότητας, έχοντας παράλληλα ένα αίσθημα αισιοδοξίας για το μέλλον της συμπερίληψης, και από την άλλη ένιωθα μια αδιόρατη θλίψη, που προσβάσιμες παραστάσεις σαν και αυτή είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.

Σε κάθε περίπτωση, η σκέψη που κυριαρχούσε στο μυαλό μου εκείνο το βράδυ ήταν «πρέπει… ή μάλλον θέλω να ξεκινήσω να βλέπω περισσότερο θέατρο. Προσβάσιμο θέατρο, ει δυνατόν».

Γιάννης Βίτσος