Είδαμε την Τίλντα Σουίντον να μπαίνει στα ρούχα του Παζολίνι

Έχουν περάσει, κάτι παραπάνω από, δώδεκα ώρες από την στιγμή που αντίκρισες live την Τίλντα Σουίντον: Την Βρετανίδα (κατά την ίδια Σκωτσέζα) κινηματογραφική σταρ, δούκισσα της underground όσο και της blockbuster κινηματογραφικής σκηνής. Χθες το βράδυ, στo πλαίσιο της περφόρμανς «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» στο -1 της Στέγης, όπου το πρόσωπο της (σε συνδυασμό με τα πουδραρισμένα μαλλιά της) έμοιαζε τόσο διάφανο όσο το προσωπείο μιας κούκλας βιτρίνας. Σήμερα πάλι, χάριν μιας συζήτησης, εντελώς αμακιγιάριστη, φορώντας μια χαλαρή ροζ φόρμα, έχοντας επιστρέψει περισσότερο στα ανθρώπινα. Μολονότι αυτό είναι αμφίσημο αν κανείς έχει την απίστευτη μεταμορφωτική δεξιότητα της Σουίντον.

Από την πρεμιέρα του “Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι” στη Ρώμη. @Ruediger Glatz

Κι όμως, η 63χρονη ηθοποιός, κάνει την πρώτη αθηναϊκή της εμφάνιση, ενεργοποιώντας λιγότερο τις υποκριτικές της δυνατότητες. Όπως και στη διάρκεια της περφόρμανς, έτσι και σήμερα, επιμένει να την αποκαλεί «live exhibition», ζωντανή έκθεση δηλαδή, καθώς διαδοχικά συνδέεται με τα μνημειώδη κοστούμια από τις ταινίες του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Καθισμένη τώρα, πλάι σε δύο από αυτά (σωσμένα από «Το δεκαήμερο του Βοκάκιου» και το «Salo, 120 μέρες στα Σόδομα»), όλα με την υπογραφή του οσκαρικού ενδυματολόγου Ντανίλο Ντονάτι, δηλώνει περήφανα υπηρέτρια τους. «Τα κοστούμια είναι οι αστέρες, όχι εμείς. Εμείς κάνουμε μια πολύ πρακτική δουλειά, τα υπηρετούμε» σημειώνει με κάποια μετριοπάθεια – αν και, ομολογουμένως, το προηγούμενο βράδυ στο press preview του «Embodying Pasolini» συνομίλησε, επί ίσοις όροις, με αυτές τις θαυμάσιες δημιουργίες κοστουμιών, που ενίοτε φλέρταραν με το ύφος της εικαστικής εγκατάστασης. «Για μένα έχει σημασία πως καταφέρνεις να αναγνωρίσεις αυτά τα έργα, να αντλήσεις από τα κινηματογραφικά ίχνη τους και να βρεις τι επιβιώνει ακόμα από την πρότερη ζωή τους. Μοιάζει σαν να μας μιλούν, επομένως είναι φυσικό να δημιουργηθεί ένας διάλογος μαζί τους· θέλω να υπογραμμιστεί αυτή η σχέση. Τα κοστούμια αυτά είναι πάντα έτοιμα να χορέψουν» λέει η Σουίντον, δίνοντας την εντύπωση πως αναφέρεται σε ζωντανούς οργανισμούς.

Η Τίλντα Σουίντον καθώς αρχίζει να ενδύεται τους ήρωες του Παζολίνι. @Ruediger Glatz

Ό,τι υπόσχεται, αυτό ακριβώς κάνει και στην περφόρμανς. Ντυμένη με την ‘ποδιά’ ενός συντηρητή ρούχων – και με την, επί σκηνής, συνεργασία του ιστορικού μόδας Γάλλου Ολιβιέ Σαγιάρ – αρχικά τα προσεγγίζει με ερευνητικό ενθουσιασμό: Τα φέρει κατάσαρκα στο σώμα της, τα σφίγγει με θέρμη, τυλίγεται σε επικές κάπες και εφαρμόζει στο κεφάλι της περίτεχνα καπέλα, η χρωματική παλέτα των οποίων έχει μείνει άσπιλη στο χρόνο. Πρώτα παρουσιάζει τα κοστούμια από το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο». Έπειτα από το «Οιδίπους Ρεξ», όπου την ακούς να προφέρει τα ονόματα των ηρώων Oidipous και Jokasta με ιταλική προφορά όσο τα χέρια της τυλίγουν τις πλεκτές, δερμάτινες φορεσιές τους.

Τίλντα Σουίντον: Εκτίμησα αυτό το ανελέητα μοντέρνο και σπάνιο πνεύμα του Παζολίνι. Έβαζε την ποίηση πάνω από όλα, αλλά ήταν κι ένα μοντέλο αντίστασης

Καθώς, η περφόρμανς εξελίσσεται η Τίλντα Σουίντον δεν ενδύεται απλώς τα ρούχα που ο Σαγιάρ και οι υπόλοιποι συνεργάτες της, την βοηθούν να φορέσει. Φτάνοντας στο ενδυματολογικό υλικό του «Δεκαημέρου», όπου οι κούτες ανοίγουν, μοιάζει με ενθουσιώδες παιδί που κλείστηκε για ένα βράδυ σε εργοστάσιο σοκολάτας. Αφήνει μικρές κραυγές ενθουσιασμού, σκάει χαμόγελα στο άγγιγμα τους αφουγκραζόμενη την ενέργεια τους – είναι όλα βαριά, τσόχινα ή λινά – τους μιλάει ψιθυριστά σαν να τις αποκαλύπτουν τα μυστικά που χρόνια κρατούν για τον εαυτό τους σε σκοτεινά βεστιάρια. «Η ζωή ενός κινηματογραφικού κοστουμιού είναι πολύ εύθραυστη. Ειδικά αν φορεθούν από κομπάρσους σημαίνει πως έχουν μόνο μια σκηνή φωτός, μια στιγμή διασημότητας και μετά αποσύρονται με την ελπίδα ότι κάποτε μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε κάποιο άλλο σετ ή απλώς σε ένα διαφημιστικό σποτ. Όταν, λοιπόν, ανακαλύψαμε πως τα κοστούμια των ταινιών του Παζολίνι ήταν κάπου κρυμμένα σε ένα τεράστιο βεστιάριο στη Ρώμη, έμοιαζε σαν να ψάχναμε για χρυσό» σημειώνει.

Από την συζήτηση της Τίλντα Σουίντον και του Ολιβιέ Σαγιάρ με την Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου. @Ανδρέας Σιμόπουλος

Η ιδέα για το «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» γεννήθηκε το 2018 όταν ο στενός της συνεργάτης Ολιβιέ Σαγιάρ γνώρισε τον κάτοχο των κοστουμιών του αντισυμβατικού Ιταλού σκηνοθέτη. Μετά από μια σειρά δοκιμών, θέλησαν να τους δώσουν νέα ζωή, αναγνωρίζοντας σε αυτά ένα μνημειακό χαρακτήρα. «Δεν ξέρουμε πως να περιγράψουμε αυτό που κάνουμε. Είναι λίγο, θέατρο, λίγο χορός, λίγο ποίηση. Πάντως, ό,τι κι αν είναι, το διέπει το πνεύμα του παιχνιδιού και του μη ειπωμένου. Κινούμαστε στη ζώνη του ανεξήγητου»… εξηγεί η Τίλντα Σουίντον, αποφεύγοντας διακριτικά να συνδέσει το «Embodying Pasolini» με το θέατρο. Όπως υπογραμμίζει «δεν είναι στα ενδιαφέροντα μου. Εμείς κάνουμε κάποιες ειλικρινείς χειρονομίες, πολύ ζωντανές μέσα μας. Δεν είναι κατασκευή όπως μια θεατρική παράσταση, θα ήταν άδικο να την ονομάσουμε έτσι. Κάθε φορά εμπεριέχει στοιχεία έρευνας, αφηνόμαστε σε κάποιους αυτοσχεδιασμούς ή στις αισθήσεις μας».

Φορώντας κοστούμι από το “Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο” στο -1 της Στέγης του οσκαρικού ενδυματολόγου Ντανίλο Ντονάτι. @Ανδρέας Σιμόπουλος

Κατά την τελευταία πράξη της live exhibition, η Τίλντα Σουίντον φέρνει μπροστά μας μερικές κούκλες ραπτικής, αγγίζει τα ριζόχαρτα που είναι τυλιγμένες με τρυφερότητα, ξετυλίγει φίνα γυναικεία κοστούμια από το «Salo» κι αρχίζει να τα προβάρει μπροστά σε έναν καθρέφτη. Μέσα σε ένα πέπλο σιωπής και μοναξιάς, παύει να αναπαριστά φιλμικούς ήρωες και να μιμείται τις πόζες τους. Έχει πάψει να τα αντιμετωπίζει ως ιερά κειμήλια και η τελετουργική μορφή της περφόρμανς ησυχάζει σε μιαν εσωστρέφεια. Η Τίλντα Σουίντον είναι, πλέον, μια γυναίκα μπροστά στο είδωλο της που φοράει μεσοπολεμικά φορέματα, ίσως ανακαλώντας πρόσωπα από το βίαιο αριστούργημα του Παζολίνι. Κυοφορείται πια μια πολύ προσωπική σύνδεση, μια τελετή αποχαιρετισμού στα υφάσματα και τις υφές τους – ακόμα κι όταν τα τυλίγει με μητρική φροντίδα ξανά μέσα στα προστατευτικά χαρτιά. Μέχρι που τα ψυχρά φώτα της πασαρέλας σβήνουν και η ίδια χάνεται στο σκοτάδι, κρατώντας το τελευταίο κοστούμι – από την ταινία «Όρνια και πουλάκια». Τίτλοι τέλους.

Η Τίλντα Σουίντον με κοστούμι κομπάρσου από το “Χίλιες και μια νύχτες” του 1973. @Ανδρέας Σιμόπουλος

Είναι η πέμπτη φορά που η Αγγλίδα σταρ συνεργάζεται με τον Ολιβιέ Σαγιάρ με αντικείμενο τη ζωντανή σχέση με τα ρούχα. Ο μεν Σαγιάρ γιατί ήθελε πάντα να αποδείξει στον κόσμο της μόδας πως υπάρχει λυρισμός πίσω από το ένδυμα. «Όταν μιλάμε για μόδα, θεωρούμε δεδομένο ότι μια βιομηχανία σε προτρέπει να αγοράσεις κάτι καινούργιο. Εδώ, πάμε ν’ ανακαλύψουμε κάτι καινούργιο σε κοστούμια ή ρούχα παλιά, αλλά μνημειακά» λέει ο ίδιος, ενώ η Τίλντα Σουίντον γιατί πιστεύει πως τα ρούχα είναι δηλωτικά για τη ζωή εκείνου που τα έχει φορέσει. «Τα ρούχα είναι οι επιλογές που κάνουμε. Εγώ σήμερα, λόγου χάρη, φοράω αυτή τη ροζ φόρμα για να μου δώσει ενέργεια, καθώς νιώθω εξαντλημένη από την κούραση. Με ενθουσιάζει η ύπαρξη ενός κοστουμιού ως μαρτυρία. Η Σάρα Μπερνάρ, ας πούμε, μπορεί να μην είναι εδώ, αλλά τα κοστούμια της αφηγούνται κάτι γι’ αυτήν» τονίζει.

Ολιβιέ Σαγιάρ: Όταν μιλάμε για μόδα, θεωρούμε δεδομένο ότι μια βιομηχανία σε προτρέπει να αγοράσεις κάτι καινούργιο. Εδώ, πάμε ν’ ανακαλύψουμε κάτι καινούργιο σε κοστούμια ή ρούχα παλιά, αλλά μνημειακά

Και μπορεί τα κοστούμια από τις ταινίες του Πιερ Πάολο Παζολίνι να μην συνδέονται με πραγματικά πρόσωπα αλλά με ηθοποιούς, εποχές και ρόλους ωστόσο και οι δύο συνεργάτες υποκλίνονται στην ευφυΐα του Ντονάτι να πείσει τον Ιταλό σκηνοθέτη, προκειμένου να δημιουργήσει κοστούμια με στοιχεία πρωτόγονα, αρχαϊκά που τελικά εκπέμπουν μια οικουμενικότητα και μια αχρονία.

Η Σουίντον οφείλει την σχέση της με τον Παζολίνι, σε έναν άλλον ομοφυλόφιλο ακτιβιστή σκηνοθέτη, τον Βρετανό Ντέρεκ Τζάρμαν. @Ανδρέας Σιμόπουλος

Η Σουίντον πρέπει να γυρίσει στο χρόνο για να θυμηθεί, ούσα φοιτήτρια, την πρώτη γνωριμία της με το έργο του Παζολίνι: Ένα ντοκιμαντέρ για το σεξ (από τον ανοιχτά ομοφυλόφιλο σκηνοθέτη) γυρισμένο στη Ρώμη. Η έκπληξη που συνάντησε στο έργο του Παζολίνι ενισχύθηκε όταν πια βαφτίστηκε στο σινεμά στο πλευρό του επίσης σκηνοθέτη – αγωνιστή, Ντέρεκ Τζάρμαν στον «Καραβάτζιο» του 1986. «Εκτίμησα αυτό το ανελέητα μοντέρνο και σπάνιο πνεύμα του Παζολίνι. Έβαζε την ποίηση πάνω από όλα, αλλά ήταν κι ένα μοντέλο αντίστασης. Πως να μην θαυμάσει κανείς την άρνηση του να υποκύψει στους κανόνες. Μόνο το ‘Salo’ να σκεφτείς μοιάζει με την αυτοκτονία ενός καμικάζι. Με συνεπαίρνει η ιδέα του πόσο αψηφούσε τον κίνδυνο».

Λίγοι αλλά εξόχως τυχεροί θα δουν αυτούς τους δύο καλλιτέχνες να να συναντώνται στο «Embodying Pasolini» που παρουσιάζεται στο -1 της Στέγης αφού τα εισιτήρια έχουν από καιρό εξαντληθεί.