Σαν σήμερα στις 15 Δεκεμβρίου το 1926 γεννήθηκε ένας άνθρωπος, που θεωρείται δικαίως μία από τις σπουδαιότερες μορφές του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου. Κορυφαίος Έλληνας σκηνοθέτης και σεναριογράφος, ο Νίκος Κούνδουρος άφησε πίσω του ένα πλούσιο κινηματογραφικό έργο, μέσα από 12 εμβληματικές ταινίες που κέρδισαν διεθνείς και εγχώριες διακρίσεις.
Λίγα λόγια για τη ζωή του σπουδαίου κινηματογραφιστήΓιος του Ιωσήφ Κούνδουρου (δικηγόρος και πολιτικός στην κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου), ο Νίκος Κούνδουρος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 15 Δεκεμβρίου, πριν από 94 χρόνια. Οι γονείς του δεν ήθελαν να πολιτογραφηθεί Αθηναίος και έτσι τον μετέφεραν στην Κρήτη, ώστε να καταχωρηθεί στα δημοτολόγια του Αγίου Νικολάου.
Φοίτησε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, από την οποία και αποφοίτησε το 1948, σπουδάζοντας ζωγραφική και γλυπτική. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε οργανωθεί στον ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και πήρε μέρος στα Δεκεμβριανά, στον λόχο σπουδαστών “Λόρδος Βύρων”, ενώ μετά τον πόλεμο εξορίστηκε στη Μακρόνησο λόγω των φρονημάτων του. Στην ηλικία των 28 ετών αποφάσισε να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο.
Στην Μακρόνησο γνώρισε και τον Θανάση Βέγγο, και έτσι ξεκίνησε μία φιλία που κράτησε για πολλές δεκαετίες. Μάλιστα, ο Νίκος Κούνδουρος ήταν εκείνος που ξεχώρισε το υποκριτικό ταλέντο του, και κάπως έτσι ο Θανάσης Βέγγος ασχολήθηκε με τον κινηματογράφο, με τον πρώτο ρόλο του να είναι στην “Μαγική Πόλη”, την πρώτη ταινία του Κούνδουρου.
Ο σπουδαίος κινηματογραφιστής σκηνοθέτησε μόλις 12 ταινίες στην πολυετή καριέρα του -όλες όμως άφησαν εποχή. Προσέγγισε την ελληνική πραγματικότητα, όπως κανείς άλλος, ενώ δεν δίστασε να μιλήσει για τα πραγματικά προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, αλλά και για ιστορικά γεγονότα, πάντα μέσα από την μοναδική εικαστική του ματιά.
Η «Μαγική Πόλη» είναι μία από τις ταινίες ορόσημο του ελληνικού κινηματογράφου. Ένα νεορεαλιστικό δράμα που αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα του ρεύματος του νεορεαλισμού στην Ελλάδα. Αποτέλεσε ένα εκπληκτικό ντεμπούτο για τον Κούνδουρο, αφού η ταινία αυτή τελικά εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας το 1954, με τον αγγλικό τίτλο «Magic City». Σύμφωνα με τον Νίκο Κούνδουρο την ταινία εμπνεύστηκε εν μέρει από τον Θανάση Βέγγο, και συγκεκριμένα από την φτώχεια που μάστιζε μεγάλος μέρος της ελληνικής κοινωνίας. «Θυμάμαι όταν πρωτοπήγα σπίτι του Βέγγου στο Φάληρο… Τέτοια φτώχεια δεν είχα ξανασυναντήσει στη ζωή μου. Τότε, είπα: “Εγώ μ’ αυτούς τους ανθρώπους θέλω να καταπιαστώ, τον πόνο και την αξιοπρέπεια αυτών των ανθρώπων θέλω να δείξω…”. Και το έκανα, πιστεύω!» είχε δηλώσει χαρακτηριστικά.
Ο Δράκος (1956)
Αυτή είναι η ταινία που “καθιερώνει” τον Νίκο Κούνδουρο. Βασισμένη σε σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, και με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η πρωτότυπη αυτή ταινία για τα ελληνικά δεδομένα, θεωρήθηκε αποτυχία όταν κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1956, ενώ αντιμετώπισε και την επιθετικότητα μεγάλης μερίδας του Τύπου, με εφημερίδες να ζητούν μάλιστα την παρέμβαση του εισαγγελέα. Σήμερα, “Ο Δράκος” αναγνωρίζεται ως μία από τις πιο σημαντικές ταινίες στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου που συνδυάζει στοιχεία από τον ιταλικό νεορεαλισμό, τον γερμανικό εξπρεσιονισμό αλλά και το Φιλμ νουάρ. Μάλιστα, χαρακτηρίστηκε η καλύτερη ελληνική ταινία της δεκαετίας του ’50.
Οι παράνομοι (1958)
Σε σενάριο, σκηνοθεσία και παραγωγή του Νίκου Κούνδουρου, και φυσικά μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η δραματική αυτή ταινία αφορά τρεις φυγόδικους, με πρωταγωνιστές τον Τίτο Βανδή, τον Πέτρο Φυσσούν και τον Ανέστη Βλάχο. Λόγω μιας σκηνής, όπου ένας από τους “παράνομους” σκοτώνεται από χωροφύλακες, η ταινία λογοκρίθηκε, ενώ όταν ο Κούνδουρος αρνήθηκε να την αφαιρέσει, η ταινία απαγορεύτηκε μία μόλις εβδομάδα μετά την κυκλοφορία της. Τελικά, η ταινία συμμετείχε στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1959, όπου έλαβε διθυραμβικές κριτικές.
Σε σενάριο Ιάκωβου Καμπανέλλη και του Αντώνη Σαμαράκη, η ταινία αφηγείται τέσσερις ιστορίες με επίκεντρο ένα ποτάμι των βόρειων συνόρων της χώρας, το οποίο αποτελεί μία αλληγορία αλληγορία πάνω στο όνειρο και την απραγματοποίητη επιθυμία, αλλά και μία καταγγελία τού πολέμου και της παράλογης καταστροφής. Για “Το ποτάμι”, ο Νίκος Κούνδουρος τιμήθηκε με το βραβείο σκηνοθεσίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1959.
Η ταινία αυτή προβλήθηκε με δυο διαφορετικά μοντάζ: Του Κούνδουρου, όπου οι ιστορίες διαδραματίζονται μπερδεμένες, και του Πετροπουλάκη, όπου σύμφωνα με την επιθυμία των Αμερικανών παραγωγών οι ιστορίες εκτυλίσσονται ξεχωριστά.
Το σενάριο, βασισμένο στο “Δάφνις και Χλόη” του αρχαίου συγγραφέα Λόγγου και στα “Ειδύλλια” του Θεοκρίτου, υπογράφουν οι Βασίλης Βασιλικός και Κώστας Σφήκας, ενώ η μουσική είναι του συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου. Με ελάχιστο μπάτζετ, η ταινία αυτή ήταν που “ανέβασε” τον Κούνδουρο επαγγελματικά, αλλά και οικονομικά. Σύμφωνα με τον ίδιο τον σκηνοθέτη, οι «Μικρές Αφροδίτες επιδίωκαν να ενηλικιώσουν ερωτικά τον ελληνικό κινηματογράφο». Με την ταινία αυτή, ο Κούνδουρος τιμήθηκε με το Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου του 1982.
Vortex / Το πρόσωπο της Μέδουσας (1967)
Ίσως η πιο τολμηρή ταινία του, το «Πρόσωπο της Μέδουσας» αρχικά είχε μείνει ημιτελής, αφού ο Κούνδουρος είχε αναχωρήσει από την Ελλάδα, την επομένη ημέρα μετά το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών. Τελικά, η ταινία ολοκληρώθηκε στην Ιταλία και κυκλοφόρησε με τον τίτλο “Vortex”. Με την ταινία αυτή, ο Κούνδουρος αντιπροσώπευσε τον ελληνικό κινηματογράφο στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1967.
“Τα Τραγούδια της Φωτιάς” ήταν η ταινία που σηματοδότησε την επιστροφή του Νίκου Κούνδουρου μετά την πτώση της Χούντας. Αυτό το μουσικό ντοκιμαντέρ, με κύριο παραγωγό τον Φίνος Φιλμ, πραγματευόταν την πτώση της δικτατορίας, με αφορμή και επίκεντρο δύο πολύ σημαντικές συναυλίες, αυτής με το Μίκη Θεοδωράκη στο Καραϊσκάκη και αυτής με το Γιάννη Μαρκόπουλο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, καθώς και άλλες μαζικές εκδηλώσεις που έγιναν στην Αθήνα το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς για την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου. Για την ταινία αυτή, ο Νίκος Κούνδουρος είχε πει: «Το μόνο ντοκιμαντέρ που έχω φτιάξει, μια ταινία συντεθειμένη από φωνές και αιτήματα όπως αυτά διαμορφώθηκαν στους δρόμους της Αθήνας αμέσως μετά την παλινόρθωση της Δημοκρατίας. Μια ταινία ωδή στη λευτεριά».
1922 (1978)
Το “1922” είναι ελληνική ιστορική, δραματική ταινία σε παραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Η αρχική πηγή του σεναρίου βασίστηκε στο μυθιστόρημα-αυτοβιογραφία του Ηλία Βενέζη, με τίτλο “Το Νούμερο 31328”, με θέμα τη Μικρασιατική Καταστροφή. Για την ταινία αυτή, ο Νίκος Κούνδουρος τιμήθηκε με το βραβείο σκηνοθεσίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1978, ενώ η ίδια ταινία απέσπασε εννέα βραβεία στο Φεστιβάλ. Το 1982 η ίδια ταινία απέσπασε τα βραβεία καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Κέιπ Τάουν.
Μπορντέλο, Νίκος Κούνδουρος, Πηγή: Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου
Το Μπορντέλο είχε ως θέμα την εποχή της επαναστατημένης Κρήτης του 1897, όταν οι Έλληνες έχουν κερδίσει την ελευθερία τους πολεμώντας ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία. Ο ίδιος ο Κούνδουρος είχε πει για την ταινία: “Το “Μπορντέλο”, που ήθελα να είναι μια ταινία προκλητική -το λέει κι ο τίτλος άλλωστε-, αντανακλά τη γνώση μιας εποχής, που δεν έβαλε τίποτα στη θέση της. Αυτό που με εμπνέει και με ωθεί σήμερα είναι ότι κι εγώ, μεγαλωμένος πια, τρέφομαι από μνήμες. […] Η ταινία βέβαια παρεξηγήθηκε γιατί ήταν και σατιρική με την έννοια του σαρδόνιου, ενός θανατηφόρου σαρκασμού. Δεν είναι μια εικόνα πικρή, μια εικόνα απογοητευμένη, όπως νόμιζαν κάμποσοι. Ίσα–ίσα, υπάρχει ένα επικό στοιχείο και μέσα στη θλίψη και μέσα στον εκφυλισμό των πραγμάτων. Πρόκειται δηλαδή για το επικό στοιχείο του Έλληνα και των πραγμάτων”.
Η ταινία προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού στο 26ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1985 και απέσπασε τρία Κρατικά Βραβεία Ποιότητας ΥΠΠΟ.
Μπάυρον, Η Μπαλάντα ενός Δαιμονισμένου (1992)
Βασισμένη σε σενάριο του ιδίου και του Φώτη Κωνσταντινίδη, η ταινία αυτή αποτέλεσε ουσιαστικά αφορμή για στοχασμό σε μια ποικιλία προτάσεων φιλοσοφικού και υπαρξιακού περιεχομένου. Καταγράφει τις τελευταίες μέρες του ποιητή και αντιφατικού διανοούμενου Λόρδου Βύρωνα, μέσα στον πυρετό της Επανάστασης. Θεωρείται η σημαντικότερη ταινία του Νίκου Κούνδουρου και για μια από τις κορυφαίες του ελληνικού κινηματογράφου. Η ταινία συμμετείχε στο 33ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1992 και απέσπασε πολλά βραβεία και διακρίσεις.
Οι φωτογράφοι (1998)
Ο Νίκος Κούνδουρος αντλεί για ακόμη μια φορά έμπνευση από την ελληνική ιστορία, αυτή τη φορά για μία σύγχρονη αφήγηση της τραγωδίας του Σοφοκλή, «Αντιγόνη». Η ταινία αυτή παραμένει πιστή στην αντιπαράθεση της “τυφλής” εξουσίας με την “ηθική”, του αρχικού μύθου. Μία ταινία-αναφορά στην ανθρώπινη συνείδηση και στο δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής στη ζωή και το θάνατο. Στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Φωτογραφίας.
Ένα Πλοίο για την Παλαιστίνη (2011)
Η τελευταία ταινία που γύρισε στη ζωή του ο Νίκος Κούνδουρος ήταν το “Πλοίο”, με πρωταγωνιστές τους Θεοδόση Ζαννή, Εύα Ψυλλάκη, Μανώλη Παπαδάκη, Γιώργος Κοψιδά, Ιερώνυμος Καλετσάνο, Δέσποινα Μορίου. Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος εμπνεύστηκε από πραγματικά γεγονότα, ενώ η ταινία διαδραματίζεται σε ένα μικρό ελληνικό λιμάνι στον Νότο της Πελοποννήσου, όπου μια ομάδα Παλαιστινίων επιδιώκουν την κατάληψη ενός πλοίου που μεταφέρει πολεμικό υλικό στο λιμάνι τις Χάιφα. Μπορεί να μην είναι η πιο επιτυχημένη ταινία του, έμεινε όμως στην ιστορία ως η τελευταία ταινία του σπουδαίου σκηνοθέτη, που άλλαξε για πάντα τον ελληνικό κινηματογράφο.
Ο Νίκος Κούνδουρος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 90 ετών, την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2017 σε ηλικία 91 ετών, μετά από νοσηλεία του στο νοσοκομείο για αναπνευστικά προβλήματα.
