Η νεκρή πόλη: Η θρυλική όπερα σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση στην Εναλλακτική Σκηνή

Το θρυλικό έργο «Η νεκρή πόλη», η μοναδική όπερα που συνέθεσε η κορυφαία μουσικοπαιδαγωγός και αρχιμουσικός Νάντια Μπουλανζέ, σε συνεργασία με τον μέντορά της Ραούλ Πυνιό, θα παρουσιαστεί σε πανελλήνια πρώτη –και μόλις στο τρίτο της ανέβασμα παγκοσμίως εδώ και πάνω από έναν αιώνα– στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, στο ΚΠΙΣΝ, για πέντε μοναδικές παραστάσεις, στις 19, 21, 24, 26 και 28 Ιανουαρίου 2024. Η παραγωγή πραγματοποιείται σε συμπαραγωγή με τον ιδιαίτερο αμερικανικό θίασο Catapult Opera.

Η τολμηρή όπερα Η νεκρή πόλη, βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του διαβόητου Ιταλού ποιητή Γκαμπριέλε Ντ’ Αννούντσιο, ο οποίος υπογράφει και το λιμπρέτο της οπερατικής προσαρμογής, εξιστορεί την τραγική όσο και εξωφρενική ιστορία ενός παρακμιακού αιμομικτικού πάθους με σκηνικό την ανασκαφή των ερειπίων της αρχαίας πόλης των Μυκηνών. Το έργο, με την ιμπρεσιονιστική του μουσική γεμάτη αναφορές στον Ντεμπυσσύ, ήταν προγραμματισμένο να κάνει πρεμιέρα στην Οπερά Κομίκ του Παρισιού το 1914 αλλά εξαιτίας του ξεσπάσματος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν ανέβηκε ποτέ.

Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, η Catapult Opera ανέθεσε στους Αμερικανούς συνθέτες Τζόζεφ Στίλγουελ και Στέφαν Σουίκ, υπό την επίβλεψη του Ντέιβιντ Κόντε, ενός από τους τελευταίους προστατευόμενους της Μπουλανζέ, τη νέα ενορχήστρωση του έργου, βασισμένη σε σπαρτίτο που ανακαλύφθηκε πρόσφατα. Η νέα αυτή φιλόδοξη παραγωγή όπερας παρουσιάζεται σε μουσική διεύθυνση του ιδρυτή και καλλιτεχνικού διευθυντή της Catapult Opera Νηλ Γκόρεν και σκηνοθεσία της Ρόμπιν Γκουαρίνο.

*Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org] για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Η Νάντια Μπουλανζέ (1887-1979) θεωρείται μια από τις σημαντικότερες γυναίκες στην ιστορία της μουσικής, καθώς δίδαξε μια σειρά από εμβληματικούς συνθέτες του 20ού αιώνα, όπως οι Άαρον Κόπλαντ, Λέναρντ Μπέρνσταϊν, Άστορ Πιασσόλα και Φίλιπ Γκλας. Αν και σπούδασε σύνθεση στο Ωδείο του Παρισιού, τα έργα της παραμένουν ελάχιστα γνωστά και ουσιαστικά σταμάτησε να συνθέτει γύρω στην ηλικία των 35 ετών μετά τον θάνατο της αδελφής της Λιλί, εξίσου ταλαντούχας συνθέτριας, καθώς και του μέντορά της Ραούλ Πυνιό. Τα συμβάντα αυτά, σε συνδυασμό με την απροκάλυπτα σεξιστική ατμόσφαιρα μιας εποχής που την αντιμετώπιζε υποτιμητικά ως «γυναίκα συνθέτρια», φαίνεται να κλόνισαν μοιραία την αυτοπεποίθηση της Μπουλανζέ ως δημιουργού. Το ενδιαφέρον για το συνθετικό, και όχι μόνο το ερμηνευτικό και μουσικοπαιδαγωγικό, έργο της έχει αναζωπυρωθεί αποφασιστικά τις τελευταίες δεκαετίες, με μια σειρά από πρωτοποριακές αναβιώσεις ανά τον κόσμο.

Η Μπουλανζέ ευτύχησε να είναι η πρώτη γυναίκα που ανέβηκε στο πόντιουμ της Βασιλικής Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Λονδίνου, της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστόνης, της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης και της Συμφωνικής Ορχήστρας της Φιλαδέλφειας. Στην επίμονη ερώτηση αν επηρεάζει το φύλο τη διεύθυνση ορχήστρας, η απάντησή της ήταν πάντα το ίδιο κατηγορηματική: «Δεν νομίζω ότι το φύλο και η δουλειά τού ή της αρχιμουσικού έχουν οποιαδήποτε σχέση».

Η σχέση της Μπουλανζέ με τον Ραούλ Πυνιό αποτέλεσε αντικείμενο διάφορων εικασιών μεταξύ των βιογράφων. Ο Πυνιό ήταν τριάντα πέντε χρόνια μεγαλύτερος από την Μπουλανζέ και διάσημη προσωπικότητα στη διεθνή συναυλιακή σκηνή ως σολίστας και ερμηνευτής μουσικής δωματίου. Υπήρξε επίσης παραγωγικός και επιτυχημένος συνθέτης πιανιστικής και φωνητικής μουσικής καθώς και σκηνικών έργων. Οι συνεργασίες μεταξύ συνθετών, αν και όχι ιδιαίτερα συνηθισμένες, δεν ήταν πρωτοφανείς στη γαλλική σκηνική κουλτούρα της εποχής. Όμως ο συνδυασμός του πιθανού ερωτικού δεσμού και της μουσικής συνεργασίας μεταξύ της Μπουλανζέ και του Πυνιό ήταν μοναδικός και έκανε τη σχέση τους εξίσου ασυνήθιστη στην εποχή τους όσο και δυσερμήνευτη στο σήμερα.

Προγραμματισμένη για πρεμιέρα στην Οπερά Κομίκ του Παρισιού το 1914, λίγο μετά τον θάνατο του Πυνιό κατά τη διάρκεια μιας συναυλιακής περιοδείας στη Ρωσία την οποία ανέλαβε μετά από σοβαρή εγχείρηση, η «Νεκρή πόλη» των Μπουλανζέ και Πυνιό, αναμφίβολα το πιο σημαντικό δημιουργικό επίτευγμα της σπουδαίας Γαλλίδας αρχιμουσικού, μουσικοπαιδαγωγού και μέντορα πολλών από τις σημαντικότερες μουσικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα, είναι μια διαστροφική ερωτική ιστορία που εξερευνά την καταστροφική δύναμη της εμμονής και της επιθυμίας ανάμεσα σε τέσσερις χαρακτήρες, τη νεαρή Ήβη, τον αρχαιολόγο αδελφό της Λεονάρδο, τον ποιητή φίλο του Αλέξανδρο και την τυφλή σύζυγό του Άννα, με φόντο την αρχαιολογική ανασκαφή των Μυκηνών. Η τολμηρή όπερα, με το παρακμιακό λιμπρέτο του διαβόητου Ιταλού ποιητή Γκαμπριέλε Ντ’ Αννούντσιο και μουσική που κινείται στην ευρύτερη αισθητική του μουσικού ιμπρεσιονισμού, με αποήχους από την επιδραστική εκφραστική παλέτα του έργου «Πελλέας και Μελισάνδη» του Ντεμπυσσύ, δεν ανέβηκε ποτέ στην εποχή της εξαιτίας του ξεσπάσματος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά μόλις το 2005 στο Φεστιβάλ της Accademia Musicale Chigiana στη Σιένα, σε νέα ενορχήστρωση με οδηγό τη μόνη πράξη που διασώθηκε ακέραιη από πυρκαγιά του χώρου φύλαξης και, για δεύτερη φορά, σε συναυλιακή μορφή, τον Μάρτιο του 2020 στην Όπερα του Γκαίτεμποργκ της Σουηδίας. Η ενορχήστρωση της παρούσας εκδοχής έγινε, ξανά σε ισότιμη συνεργασία και μετά από ανάθεση του θιάσου Catapult Opera, από τους Αμερικανούς συνθέτες Τζόζεφ Στίλγουελ και Στέφαν Σουίκ υπό την επίβλεψη του Ντέιβιντ Κόντε, ενός από τους τελευταίους προστατευόμενους της Μπουλανζέ πριν τον θάνατό της το 1979.

Ιδανικός συνομιλητής της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ στην παραγωγή της Νεκρής πόλης, ο νεοϋορκέζικος θίασος Catapult Opera επιδιώκει να διευρύνει το είδος της όπερας και το κοινό της, δημιουργώντας καινοτόμες παραγωγές που αναδεικνύουν την κλασικά εκπαιδευμένη φωνή. Η Catapult Opera ιδρύθηκε το 2019 από τον Νηλ Γκόρεν (μουσικό διευθυντή και της Νεκρής πόλης), του οποίου το προηγούμενο εγχείρημα, η Gotham Chamber Opera, επιχείρησε και κατάφερε να εκλαϊκεύσει και να νομιμοποιήσει το υποτιμημένο είδος της όπερας δωματίου και να του προσφέρει ισότιμο σεβασμό με εκείνον που αποδίδεται στους πυλώνες του οπερατικού ρεπερτορίου.

Η νέα παραγωγή της όπερας Η νεκρή πόλη έρχεται, σε πανελλήνια πρώτη, στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ εκατόν δέκα χρόνια μετά τη δημιουργία της. Το λιτό και ταυτόχρονα εντυπωσιακό σκηνικό της παραγωγής υπογράφει η Αντρόμακι Σάλφαντ, τα κοστούμια η Κάντις Ντόνελλυ, ενώ τον σχεδιασμό φωτισμών και τις προβολές έχει αναλάβει η Τζέσσικα Ανν Ντρέυτον.

Τους τέσσερις ήρωες του έργου ερμηνεύουν διακεκριμένοι ερμηνευτές: η υψίφωνος Μελίσσα Χάρβεϋ, η μεσόφωνος Λώρι Ρούμπιν, ο βαρύτονος Τζόσουα Ντέννις και ο τενόρος Τζορέλ Ουίλλιαμς.

Το ενδεκαμελές μουσικό σύνολο αποτελούν οι μουσικοί: Μαριλένα Δωρή (φλάουτο / πίκολο), Μαρία Σιφναίου (όμποε), Ηλίας Σκορδίλης (κλαρινέτο), Ιουλία Μπαμπέ (φαγκότο), Φίλιππος-Μάριος Σπαταλάς (κόρνο), Σπύρος Σουλαδάκης (πιάνο), Διονύσης Βερβιτσιώτης (βιολί Ι), Βανέσσα Αθανασίου (βιολί ΙΙ), Γιάννης Αθανασόπουλος (βιόλα), Φαμπιόλα Οχέδα (βιολοντσέλο) και Γιώργος Αρνής (κοντραμπάσο).

Μετά την πανελλήνια πρεμιέρα, η όπερα «Η νεκρή πόλη» θα παρουσιαστεί στο NYU Skirball Center for the Performing Arts στη Νέα Υόρκη στις 19, 20 και 21 Απριλίου 2024.