Κωνσταντίνα Νικολαΐδη: Έργα σαν τους 12 Ένορκους στέκονται σαν φάροι στη ζωή μας

Η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη σπούδασε υποκριτική στη σχολή του Γιώργου Αρμένη, στο «Νέο Ελληνικό Θέατρο», αλλά πολύ συνειδητά επέλεξε αργότερα να μείνει πίσω από τη κουίντα, συνειδητοποιώντας πως ο ρόλος της σκηνοθέτιδας και δραματουργού είναι αυτός που την εκφράζει περισσότερο. Από μικρή ένιωθε να έχει ένα ιδιαίτερο δέσιμο με την τέχνη του θεάτρου, παρά το γεγονός πως οι γονείς της δεν την πήγαιναν συχνά σε θεατρικές παραστάσεις όταν ήταν μικρή, όμως όταν κάποια στιγμή ήρθε σε επαφή με το θέατρο σε ένα ταξίδι της στο Λονδίνο, κατάλαβε πως ήθελε να γίνει μέρος αυτού του μαγικού κόσμου με τον δικό της τρόπο.

Κι έτσι κι έγινε. Πλέον είναι μια από τις πιο δραστήριες σκηνοθέτιδες του ελληνικού θεάτρου υπογράφοντας παραστάσεις που έχουν αγαπηθεί πολύ από το κοινό και ανεβαίνουν ξανά και ξανά, όπως «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» που παρουσιάζεται για 5η σεζόν, και οι «12 ένορκοι» που ανεβαίνουν για 9η φέτος. Εξίσου δραστήρια είναι και στον χώρο του παιδικού και εφηβικού θεάτρου και φέτος – μετά την περσινή επιτυχία του «Όλιβερ Τουίστ» – μάς συστήνει το νέο της «παιδί», τους «Άθλιους» του Βίκτωρος Ουγκώ, που παρουσιάζεται στον «Ελληνικό Κόσμο».

Εμείς μιλήσαμε μαζί της για την επιτυχία των «12 ενόρκων», την φοβερή επικαιρότητα του έργου σήμερα αλλά και την τάση της εποχής που θέλει να «καταδικάζουμε» εμείς οι ίδιοι παίρνοντας τη θέση της Δικαιοσύνης.

Και σε αυτή και στις άλλες μου παραστάσεις πάνω απ’ όλα αγαπώ την ομάδα. Η παράσταση είναι οι δημιουργοί της. Ηθοποιοί, συντελεστές, τεχνικοί. «Οι 12 ένορκοι» έχουν αγαπηθεί πολύ τόσο από την ομάδα (παλιά και νέα) όσο και από τους θεατές. Όσο υπάρχει αγάπη προς κάτι, τόσο αυτό παίρνει δύναμη και συνεχίζει να ζει. Έτσι, και οι ένορκοι θα συνεχίσουν να ζουν για όσα χρόνια συνεχίσει να συμβαίνει αυτό το υπέροχο δέσιμο μεταξύ μας και μεταξύ εμάς και των θεατών. Ήδη από τα πρώτα χρόνια λέγαμε μεταξύ μας για πλάκα «Θα ‘ναι ωραίο αλλά μάλλον απίθανο να φτάσουμε κάποια στιγμή να πούμε 12 ένορκοι, 12 χρόνια!». Πλέον ίσως δεν είναι τόσο απίθανο αυτό το σενάριο…

Η παράσταση δεν είναι βασισμένη στην ταινία, όχι. Έχει μείνει λανθασμένα έτσι στις συνειδήσεις του κόσμου γιατί η ταινία του Lumet γνώρισε και συνεχίζει να γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και αναγνωρισιμότητα. «Οι 12 ένορκοι» αρχικά ήταν τηλεταινία, έπειτα έγινε θεατρικό – το ίδιο κείμενο που παρουσιάζεται και στην παράστασή μας – και έπειτα, το θεατρικό κείμενο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με κάποιες μικρές αλλαγές. Το έργο πραγματεύεται την διαδικασία απόφασης 12 ενόρκων για το αν ένα αλλοδαπό αγόρι 16 χρόνων που κατηγορείται για πατροκτονία είναι τελικά ένοχο όπως δείχνουν τα στοιχεία. Αν τελικά βρεθεί ένοχος, η θανατική ποινή (ηλεκτρική καρέκλα) είναι υποχρεωτική. Η απόφαση των ενόρκων όμως πρέπει να είναι ομόφωνη, αλλιώς ο κατηγορούμενος ξαναδικάζεται. Όπως καταλαβαίνουμε είναι μια ψυχοφθόρα διαδικασία για τους ενόρκους οι οποίοι κλειδωμένοι σε ένα μικρό δωμάτιο, άγνωστοι μεταξύ αγνώστων, πρέπει πέραν της υπόθεσης να διαχειριστούν και τους ίδιους τους εαυτούς.

Το κείμενο μιλάει από μόνο του, οπότε θέλησα απλώς να υπηρετήσω αυτό που έγραψε ο Reginald Rose. Ο ρατσισμός, η περιθωριοποίηση, οι προκαταλήψεις, ο εγωισμός, η ακόρεστη δίψα του ανθρώπου να κατακρίνει και να καταδικάζει είναι ο κεντρικός πυρήνας του έργου. Μέσα σε όλο αυτό το αυτοκαταστροφικό χάος, ο συγγραφέας προσφέρει απλόχερα και τις αρετές του ανθρώπου, όπως η ψυχραιμία, η ορθή σκέψη απελευθερωμένη από προσωπικά πιστεύω και υποκειμενικές αντιλήψεις, το θάρρος, η υπομονή, η συγχώρεση, η ελπίδα.

Το έργο είναι επίκαιρο και διαχρονικό. Οι αρετές που ανέφερα προηγουμένως είναι πάντα φωτεινοί φάροι της πορείας του ανθρώπου στη Γη, οπότε τέτοια έργα θα στέκονται πάντα δίπλα μας.

Είναι πιο εύκολο να σηκώσω το δάχτυλο προς τον άλλον παρά προς τον εαυτό μου.

Γιατί ο άνθρωπος βρίσκει πιο εύκολο να καταδικάσει παρά να συγχωρέσει. Το να καταδικάσω είναι ενέργεια που φεύγει από μένα και κατευθύνεται προς τον άλλον. Το να συγχωρέσω είναι ενέργεια δική μου, εσωτερικά, μέσα μου. Θέλει δουλειά, χρόνο και πόνο. Είναι πιο εύκολο να σηκώσω το δάχτυλο προς τον άλλον παρά προς τον εαυτό μου. Αυτό δεν είναι σημείο των καιρών, πιστεύω. Λίγο-πολύ πάντα έτσι ήταν ο άνθρωπος. Απλώς πλέον τα μαθαίνουμε όλα πιο εύκολα, ενημερωνόμαστε. Πρέπει όμως να επανατοποθετηθούμε απέναντι σ΄ αυτήν την πραγματικότητα και να την αλλάξουμε. Μπορούμε να το κάνουμε, δεν είναι ουτοπικό αυτό. Γίνεται.

Με τους ενόρκους καταπιάστηκα σε ηλικία 26 χρονών και ήταν η τρίτη μου σκηνοθεσία. Μια δεκαετία μετά νιώθω ότι είμαι ένα με αυτήν την παράσταση. Μου έχει προσφέρει τόσο όμορφες στιγμές, έχω δώσει όμως και εγώ όλη μου την προσοχή, την φροντίδα και τον χρόνο που απαιτείται όταν θέλεις να κάνεις κάτι ουσιαστικά και όχι διεκπαιρεωτικά. Κατά την περίοδο των αρχικών προβών και επειδή συχνά εκφράζομαι μέσω της ποίησης έγραψα ένα ποίημα. Αυτό ανακάλυψα τότε και αυτό συνεχίζω να ανακαλύπτω σε κάθε παράσταση.

Αστόχαστε άνθρωπε πού πας και παρασέρνεις στο διάβα σου αθώες ζωές
χωρίς ούτε ένα γιατί να σου χτυπήσει την πόρτα;
Τα τρένα θορυβούν και δεν ακούς τη συνείδηση σου που κραυγάζει
Αμπάρωσες την πόρτα με σύρτη και κλειδί και δεν μπορεί να μπει
Αν και θα χωρούσε απ’ την κλειδαρότρυπα τόσο μικρή που την άφησες να γίνει
Αστόχαστε άνθρωπε πού βαβίζεις μες στο πλήθος των ομοίων σου;
Πού πας χωρίς τη συμπόνοια οδηγό;
Πεδίο μάχης μπροστά, ένα σκοτεινό δωμάτιο
και το στιλέτο εν αναμονή της χρήσης του διψά για αίμα, μην το ανοίξεις!
Αστόχαστε άνθρωπε θυμήσου τη φύση σου και πορεύσου εν ειρήνη
Είναι ό,τι έχεις και δεν έχεις
Αγάπα το παιδί, το παιδί μέσα σου
Και άκου το, έχει τόσα να πει
Μα εσύ το κρατάς φιμωμένο με εγωπαθείς νόμους και ανήθικες αρχές
Αστόχαστε άνθρωπε, φύγε από το πλήθος και ξεχώρισε
Κι άλλοι θα ακολουθήσουν, δεν θα ‘σαι μόνος, μη φοβάσαι
Όταν λάμψει η Αγάπη όλοι τρέχουν στο φως
Αλλά, κι έτσι να μη γίνει και να ‘χουμε περάσει σε καιρούς σκότους
μη φοβηθείς να πράξεις αυτό που πρέπει και να σηκώσεις το χέρι
όταν οι άλλοι σιωπούν και χλευάζουν
Μίλα, πες την αλήθεια σου
Φώναξε την, χάρισε την
Δεν έχεις τίποτα πιο ιερό
Άνοιξε την ψυχή σου τη φωτισμένη και αγάπα τους όλους
Όλους
Και τον εχθρό σου, δεν είναι εχθρός, απλώς είναι ακόμη απέναντι
Φερ’ τον δίπλα
Ήσουν κι εσύ κάποτε απέναντι, αλλά επέλεξες τον Στοχασμό και την Αγάπη
Και δεν είναι εύκολη επιλογή, το ξέρω
Μα αυτό σε κάνει Άνθρωπο που άνω θρώσκει
Και γι’ αυτό φτιάχτηκες.

Συνεχίζει για 5η χρονιά η παράσταση «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» του Λέοντος Τολστόι με τους αγαπημένους μου Θανάση Κουρλαμπά και Γιώργο Γαλίτη και είμαστε ευγνώμονες και ευτυχείς με αυτό. Και, φέτος, έχουμε και το νέο μου «παιδί» το οποίο δονείται, πάλλεται και ζει με τον πιο όμορφο τρόπο, «Οι Άθλιοι» του Βίκτωρος Ουγκώ σε παραγωγή του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού στο θέατρο Ελληνικός Κόσμος. Ενθουσιασμένη και βαθιά συγκινημένη γι΄ αυτή τη δημιουργία, για το ταλέντο και τη δοτικότητα όλων των συντελεστών και για την αφοσίωση τους στο έργο και σε εμένα. Τους ευχαριστώ για πολλοστή φορά για την στήριξη και την εμπιστοσύνη τους.