«Θα έχει τα μάτια σου» στην Κάμιρο: Ένας μικρός θρίαμβος ανθρωπιάς

Ήταν Δεκέμβριος του 2017 όταν ακολούθησα τον Ηλία Κουνέλα (και την τότε συμπρωταγωνίστρια του Ιφιγένεια Γρίβα) σ’ ένα δωμάτιο νοσοκομείου. Για την ακρίβεια, ήταν ένα δωμάτιο στην ψυχιατρική κλινική του Κωνσταντοπούλειου Γενικού Νοσοκομείου και ο Ηλίας έμπαινε εκεί ως συνεργάτης του Εθνικού Θεάτρου με τη δράση «Επισκεπτήριο». Μέχρι τότε, είχε δώσει 500 ‘παραστάσεις’ για 2.500 ασθενείς – οι περισσότεροι καρκινοπαθείς τελικού σταδίου· δηλαδή ανθρώπους που στα χείλη τους είχε ξεβραστεί η ελπίδα.

Την περασμένη εβδομάδα το δωμάτιο αυτό – και όλα τα δωμάτια νοσοκομείων που είχε βρεθεί στο παρελθόν – ξαναζωντάνεψε μπροστά στα μάτια μου. Ο Ηλίας Κουνέλας είχε απομονώσει τον πίσω χώρο στην αίθουσα της «Κάμιρος» στην Κυψέλη για να δημιουργήσει εκεί το αίσθημα ενός θαλάμου νοσηλείας: Το κρεβάτι ήταν τοποθετημένο στο κέντρο και γύρω του, πάνω σε ξύλινα βάθρα, κάθονταν οι θεατές. Σκαρφαλώνοντας εκεί, αυτομάτως ο νους μου συνδέθηκε με ένα μεταφυσικό μύθο: Όταν κανείς πεθαίνει, λέγεται, πως παρακολουθεί το σώμα του να ξεψυχά από ψηλά. Γίνεται κι ο ίδιος, τρόπον τινά, θεατής της αναχώρησης του.

Με αυτό το βλέμμα – το τόσο κοντινό και μαζί το τόσο μακρινό – αντίκρισα την ηθοποιό Νάντια Κατσούρα ντυμένη σε ένα λευκό νυχτικό με ένα πάνινο σκουφάκι να καλύπτει το κεφάλι της. Αυτό το μαλακό πανί, στιλ τιρμπάν, είναι για τους ‘διαβασμένους’ η παραδοχή της χημειοθεραπείας που προκαλεί και απώλεια μαλλιών. Και νομίζω πως το βράδυ της παράστασης που παρακολούθησα, στον κύκλο των 20 θεατών (όχι παραπάνω), είχαμε κάμποσοι αυτό το θλιβερό προνόμιο.

Σκηνή της παράστασης με τον Ηλία Κουνέλα και τη Νάντια Κατσούρα.

Η Νάντια υποδύεται την καρκινοπαθή κι ο Ηλίας τον ηθοποιό ο οποίος την υποστηρίζει σε αυτή τη μεγάλη δοκιμασία με τη μέθοδο της δραματοθεραπείας και της υπόδησης. Εκείνη σαν να θέλει να κλείσει όλες τις εκκρεμότητες που έχει αφήσει ανοιχτές στην πραγματική ζωή, πλάθει ένα φαντασιακό χώρο, κάποιες ιδανικές ιστορίες εξέλιξης της ζωής της και τις αναπαριστά με τη βοήθεια του ηθοποιού. Οι δυο τους συνυπογράφουν μια θεατρική συνωμοσία που εξωραΐζει απαλά τον πόνο της πραγματικότητας και τον πιο μεγάλο πόνο της ξαφνικής φυγής. Εκείνη σκαρώνει τα κείμενα των μικρών τους παραστάσεων, εκείνος προσπαθεί να τη μυήσει με θεωρητικούς όρους στον κόσμο του θεάτρου.

Με τον τίτλο «Θα έχει τα μάτια σου» η παράσταση στην «Κάμιρο» είναι ένα θέατρο μέσα στο θέατρο – μέχρι τη στιγμή που θα ανακαλύψεις πόσες μικροιστορίες χωράνε σ’ εκείνο το μικροσκοπικό δωματιάκι αλλά και πόσο θέατρο χωράει στη ζωή μα και το ανάποδο. Οι ορισμένοι ρόλοι της ασθενούς και του ηθοποιού διαρκώς ανατρέπονται και υπονομεύονται, τα όρια καταλύονται. Δεν ξέρεις ποιος πονάει πιο πολύ σε τούτο το δωμάτιο, ποιος είναι άρρωστος, ποιος θεραπεύεται, ποιος ζει και ποιος πεθαίνει, ποιος λυτρώνεται. Εξάλλου, όλοι είμαστε, εν δυνάμει, πρόσωπα που συνομιλούμε με το φόβο του θανάτου. ‘Ολοι, εν δυνάμει, ασθενείς. ‘Ολοι, εν δυνάμει, αντλούμε ανακούφιση από μια ζωή που θα θέλαμε να ζήσουμε αλλά δεν προλάβαμε ή δεν μπορέσαμε ποτέ να ζήσουμε.

Σε σύλληψη και σκηνοθεσία Ηλία Κουνέλα.

Καθόμασταν στα ψηλά εμείς οι θεατές ή ήταν χαμηλοτάβανο το πίσω μέρος της «Καμίρου»; Είχαν μπερδευτεί τα χνώτα μας στα λίγα τετραγωνικά ή τα δάκρυα είχαν αναλυθεί μέχρι την οροφή και έσταζαν στα κεφάλια μας; Η υψιπετής σκέψη του Ηλία Κουνέλα και η, σφύζουσα από αλήθεια, προσέγγιση της Νάντιας Κατσούρα δυσκολεύονταν να χωρέσουν σ’ αυτό το μικρό χώρο και το σύντομο παραστατικό χρόνο. Μεγάλη πύκνωση συναισθημάτων και τα τετραγωνικά λιγοστά. Μοιραία εισχώρησαν στους ανθρώπινους πόρους για να κατοικήσουν· προσωρινά σαν θλίψη, ίσως και σαν ανάκληση μιας μνήμης το ίδιο επώδυνης με αυτήν που αναπαρίστατο.

Η σειρήνα ενός ασθενοφόρου που διάσχιζε με ταχύτητα την Πατησίων – πριν ακόμα τελειώσει η παράσταση – έμοιαζε σαν να ήθελε να μας υπενθυμίσει πως, εκεί έξω, χρειάζεται μεγάλος αγώνας για να ζήσει κανείς. Αλλά αυτή η ανεπιτήδευτη ποίηση και η τρυφερότητα που χρησιμοποιεί ο Ηλίας Κουνέλας για να ερμηνεύσει την πραγματικότητα (που έχει ζήσει) ήταν πολύ πιο παρηγορητική. Κι όπου βρίσκεις παρηγοριά, μένεις.

Δρασκελίζοντας το κατώφλι της «Καμίρου» είχα την ανάγκη να περπατήσω στον κρύο αέρα και να κλάψω με την ησυχία μου. Κάπως, δηλαδή, να μεταβολίσω το ευγενές φορτίο αυτής της παράστασης – που παράσταση δεν ήταν· πιο πολύ ήταν ψίθυροι μιας άλλης ανθρωπιάς. Δεν το έκανα. Κι έκτοτε σέρνω την σκέψη της (εντάξει, μια εβδομάδα έχει περάσει μόνο) έως ότου μεταβολιστεί σε κάτι λυτρωτικό.

Στ’ αλήθεια, δεν ήθελα να γράψω αυτό το σημείωμα σε πρώτο πρόσωπο. Αλλά, είναι κάποιες φορές που το θέατρο εξελίσσεται σε μια απόλυτα προσωπική εμπειρία. Κι έχει τα μάτια μας.