Η Αλεξάνδρα Βουτζουράκη ανεβάζει την “Πρόβα” του Ανούιγ στο Θέατρο NOŪS

Αριστούχος απόφοιτος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου και του Τμήματος Ψυχολογίας της Παντείου, με μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στη Θεατρολογία, η Αλεξάνδρα Βουτζουράκη έχει συνεργαστεί, ως ηθοποιός, σκηνοθέτις, βοηθός σκηνοθέτη και μεταφράστρια, με σημαντικούς κρατικούς και ιδιωτικούς θιάσους, όπως το Εθνικό Θέατρο και η «Αθηναϊκή Σκηνή». Αυτή την περίοδο παρουσιάζει, στο Θέατρο NOŪS, το έργο του Ζαν Ανουίγ, «Η Πρόβα». 

Η παράσταση, που ανεβαίνει σε διασκευή-σκηνοθεσία της ίδιας, μάς μεταφέρει σε έναν πύργο, στη Γαλλία του μεσοπολέμου, όπου ένας κόμης, διασκεδάζει την πλήξη του σκηνοθετώντας ένα έργο του Μαριβώ. Ηθοποιοί, απόλυτα υποταγμένοι στα καπρίτσια του είναι η γυναίκα του, ο εραστής της, η ερωμένη του, ο καλύτερος του φίλος και μια νεαρή γκουβερνάντα η οποία έρχεται να υπενθυμίσει στους ήρωες πως υπήρξαν κάποτε άνθρωποι με τα δικά τους αισθήματα και σκέψεις.

«Η Πρόβα» στο Θέατρο NOŪS

Αυτό που γοητεύει την Αλεξάνδρα Βουτζουράκη στη δραματουργία του Ανουίγ είναι ο τρόπος που κατάφερε να φέρει την πρωτοπορία της εποχής του πιο κοντά στο κοινό, μπολιάζοντας με στοιχεία της τις τότε δημοφιλείς δραματουργικές φόρμες. Η «Πρόβα» αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα προς αυτή την κατεύθυνση, το οποίο, όπως σχολιάζει, η ίδια διαθέτει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά: «”Θέατρο εν Θεάτρω”, το “σπάσιμο” του 4ου τοίχου, μια οξυδερκή, ειρωνική αλλά και τρυφερή ματιά πάνω στα ανθρώπινα συναισθήματα και τις σχέσεις». 

Η έτερη ενδιαφέρουσα όψη του έργου παρατηρείται στον τρόπο που αυτό έρχεται να συνομιλήσει με το σήμερα. Με τον σύγχρονο άνθρωπο που αισθάνεται παγιδευμένος σε ρόλους που του δόθηκαν, αναγκασμένος να επαναλαμβάνει τις ίδιες κινήσεις ξανά και ξανά και να παλεύει μέσα του με το ερώτημα αν έχει τη δύναμη και το θάρρος να ανοίξει ξαφνικά την πόρτα και να φύγει.

Για τη σκηνοθέτρια της παράστασης η εποχή του Μεσοπολέμου δεν διαφέρει και τόσο από τη δική μας. Ακόμα οι κοινωνικοί ρόλοι και οι σχέσεις υπόκεινται σε “νόμους” και κριτήρια που εντυπώνονται στο μυαλό μας ήδη από την παιδική ηλικία και υπαγορεύονται από το δυτικού τύπου πατριαρχικό περιβάλλον. Η ίδια μέσα από τη σκηνοθεσία της επιθυμεί να εξερευνήσει τις ψυχολογικές και αισθηματικές επιπτώσεις αυτού του φαινομένου, να φωτίσει τις στιγμές αλήθειας των ηρώων και να προτρέψει το κοινό να σκεφτεί αν όλοι αυτοί οι συμβιβασμοί και οι θυσίες που έχει κάνει στη ζωή του, εν τέλει, αξίζουν.

Με αφορμή, λοιπόν, την παράσταση, στο Θέατρο NOŪS, η Αλεξάνδρα Βουτζουράκη, μάς μιλάει για όσα θα δούμε επί σκηνής, για τα στοιχεία εκείνα που κάνουν τον Ζαν Ανουίγ έναν από τους κορυφαίους δραματουργούς του 20ου αιώνα, για τη διαχρονικότητα του έργου του, ενώ μοιράζεται τη σκέψεις της πάνω στην “αυθεντία” του σκηνοθέτη και τα αίτια που οδηγούν τον άνθρωπο της εποχής μας να εγκλωβίζεται σε “κουτάκια”.

Ο σύγχρονος άνθρωπος (ή ο σύγχρονος Έλληνας τουλάχιστον) δυσκολεύεται να αλλάξει έστω και λίγο, ακόμα κι αν το κοινωνικό κουστούμι του τον καταπιέζει και τον κάνει ν’ ασφυκτιά.

Η “Πρόβα” είναι μια πικρή κομεντί με θέμα τον έρωτα. Μια νεαρή γκουβερνάντα αναστατώνει έναν αριστοκρατικό πύργο και τους ενοίκους του. Ο ιδιοκτήτης, ένας ανέμελος και εγωιστής κόμης, περνάει εκεί τις διακοπές του μαζί με την γυναίκα του και τον εραστή της, την ερωμένη του και τον καλύτερό του φίλο. Για να διασκεδάσουν την πλήξη τους αποφασίζουν να παρουσιάσουν σε ένα επίσημο δείπνο ένα έργο του Μαριβώ και για να συμπληρωθούν οι ρόλοι παίρνουν από τον χώρο του προσωπικού μια νεαρή γκουβερνάντα.  Αυτή η κοπέλα με την αμεσότητα, την τιμιότητα και την έλλειψη επιτήδευσής της θα αποτελέσει το αντικείμενο του πόθου των ανδρών και του φθόνου των γυναικών.

Ο Ζαν Ανούιγ είναι ένας από τους κορυφαίους Γάλλους δραματουργούς του 20ου αιώνα, ζυμωμένος μέσα στους καλλιτεχνικούς πειραματισμούς και προβληματισμούς της γαλλικής διανόησης του Μεσοπολέμου κατάφερε να φέρει την πρωτοπορία πιο κοντά στο κοινό, παρουσιάζοντας έργα που συνδυάζουν μια αισθητική και φιλοσοφική προβληματική, την παραδοσιακή «ποιητική» γραφή του γαλλικού θεάτρου και δραματουργικές φόρμες δημοφιλείς αλλά μπολιασμένες με στοιχεία της τότε πρωτοπορίας. Η «Πρόβα» διαθέτει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, το «θέατρο εν θεάτρω», το σπάσιμο του «τέταρτου τοίχου», μια οξυδερκή, ειρωνική αλλά και τρυφερή ματιά πάνω στα ανθρώπινα αισθήματα και τις σχέσεις.

Σκηνοθετικά θέλησα αρχικά να φτιάξω ένα «κλουβί» για τους αριστοκράτες ήρωες του έργου, έτσι τόσο στην κίνηση όσο και στην εκφορά του λόγου τους διαμορφώθηκε μια φόρμα και μια εκζήτηση, προκειμένου να φωτιστούν καλύτερα οι στιγμές της «αλήθειας» τους. Τόσο στα κουστούμια όσο και στα σκηνικά κυριαρχούν οι ασπρόμαυροι και γκρι τόνοι και τα γεωμετρικά σχήματα με πινελιές χρώματος. Δίπλα τους οι δύο νεανικοί ρόλοι, η νεαρή γκουβερνάντα και ο νεαρός εραστής της Κόμισσας, είναι χρωματιστοί. Αυτοί κυριαρχούνται από το συναίσθημα και το πάθος. Η κοπέλα άμεση και ρεαλιστική, ο νεαρός παίρνοντας τη μορφή ενός zanni από την commedia del’ arte, μέσα σε έναν ανέμελο φορμαλισμό. Αυτή η αντίθεση κάνει ακόμα πιο έντονη, κατά τη γνώμη μου, την αισθηματική και ψυχολογική αναπηρία που επιβάλλει πολλές φορές στους ανθρώπους το κοινωνικό περιβάλλον, ειδικά το δυτικού τύπου πατριαρχικό περιβάλλον.

«Η Πρόβα» στο Θέατρο NOŪS

Δυστυχώς στην ουσία η κοινωνική πραγματικότητα δεν έχει αλλάξει πολύ από την εποχή του Μεσοπολέμου. Ακόμα οι σχέσεις υπόκεινται σε νόμους και κριτήρια που εντυπώνονται στο μυαλό μας από την παιδική μας ηλικία. Μια ματιά και μόνο στα πρότυπα που προβάλλονται μέσα από την τηλεόραση, τη διαφήμιση, την τηλεοπτική και κινηματογραφική μυθοπλασία βλέπουμε πως οι ρόλοι της γυναίκας και του άντρα μετακινούνται μέσα στα πλαίσια που τους επιτρέπει ακόμα το κυρίαρχο παραδοσιακό μοντέλο ρόλων, μόλις δοκιμάσουν, όμως, τα όρια του τότε γεννιούνται έντονες αντιδράσεις. Έτσι η γυναίκα πρέπει να παντρευτεί και να γίνει μάνα διαφορετικά δεν «ολοκληρώνεται», ο άντρας πρέπει να είναι κοινωνικά πετυχημένος και να επιδεικνύει την επιτυχία του αγοράζοντας αυτοκίνητα και γυναίκες, η γυναίκα πρέπει να δέχεται και να ανέχεται την απιστία του άντρα για να «μην χαλάσει το σπίτι της» αρκεί να γίνεται διακριτικά κλπ.

Ο άνθρωπος αναπόφευκτα υιοθετεί ρόλους για να υπάρξει και να κινηθεί στα πλαίσια της κοινωνίας που ζει. Το θέμα είναι να μπορεί να αξιολογεί και να αλλάζει τα χαρακτηριστικά των ρόλων αυτών όσο μεγαλώνει, μαθαίνει και εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία, ευρύτερη και στενότερη. Ο σύγχρονος άνθρωπος (ή ο σύγχρονος Έλληνας τουλάχιστον) δυσκολεύεται να αλλάξει έστω και λίγο, ακόμα κι αν το κοινωνικό κουστούμι του τον καταπιέζει και τον κάνει ν’ ασφυκτιά. Τα αίτια πρέπει ν’ αναζητηθούν, κατά τη γνώμη μου, στον τρόπο που εκπαιδευόμαστε από παιδιά μέσα στο οικογενειακό, σχολικό αλλά και ευρύτερα κοινωνικό περιβάλλον. Ειδικά τα τελευταία χρόνια με την επαναδιαπραγμάτευση των χαρακτηριστικών του φύλου και τις έντονες κοινωνικές αντιστάσεις φαίνεται πόσο βαθιά παγιωμένα μέσα μας είναι ακόμα κάποια πράγματα.

Η ταυτότητα του φύλου και οι αδιέξοδες και κακοποιητικές σχέσεις που έχει διαμορφώσει το πατριαρχικό μοντέλο σχέσεων είναι μια πάγια προβληματική μου που διέπει όλες τις σκηνοθεσίες μου. Στην «Πρόβα» ο Κόμης είναι ο εκπρόσωπος αυτού το μοντέλου. Σαν ένα μεγάλο και κακομαθημένο παιδί βλέπει την ζωή σαν παιχνίδι χωρίς να νοιάζεται για τα αισθήματα των άλλων. Δεν θέλει να βλάψει αλλά δεν τον νοιάζει να προστατέψει, βάζει τους δικούς του όρους. Η Κόμισσα, σκληρή και αποστασιοποιημένη, κακοποιεί γιατί είναι βαθιά κακοποιημένη, ο Ερό, ο φίλος, ένας άνθρωπος πιο ευαίσθητος και συναισθηματικός, βρίσκει τη λήθη στο ποτό. Όλοι σπασμένοι άνθρωποι, σπασμένα παιχνίδια, στα χέρια ενός ανεύθυνου και ανέμελου «παιδιού».

Ο σκηνοθέτης που προσπαθεί να «επιβάλλει» την ιδέα του νομίζω πως κατά βάθος δεν πιστεύει σε αυτήν και σίγουρα δεν έχει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζεται.

Ο Ανούιγ υπήρξε συνεργάτης και μαθητής του Louis Jouvet, σπουδαίου Γάλλου σκηνοθέτη και μαθητή του επίσης σπουδαίου Jacques Copeau. Ο Copeau, αντιδρώντας στον ρωσικό ρεαλισμό μίλησε για μια επιστροφή στο θέατρο φόρμας και έφερε στο προσκήνιο ξανά σημαντικούς συγγραφείς του παρελθόντος, ειδικά στον τομέα της κωμωδίας, όπως ο Γκολντόνι, ο Γκότσι, ο Μολιέρος και ο Μαριβώ. Η ίδια προβληματική διέπει και την σκηνοθετική εργασία του Jouvet και αυτή η επίδραση φαίνεται, εν προκειμένω, και στον Ανούιγ. Τα δύο έργα, όμως, συνδέονται και σε επίπεδο υπόθεσης καθώς στην «Διπλή απιστία» ένα Πρίγκιπας ερωτεύεται μια Υπηρέτρια που είναι ερωτευμένη με έναν Υπηρέτη και προσπαθεί να τους χωρίσει για να την κατακτήσει εκείνος.

Ο σκηνοθέτης πρέπει να έχει ένα όραμα, έναν στόχο όταν αναλαμβάνει μια σκηνοθεσία. Αν αυτός είναι ξεκάθαρος δεν χρειάζεται η «απόλυτη εξουσία» γιατί κάνει τους υπόλοιπους συντελεστές συνοδοιπόρους του στο ταξίδι της δημιουργίας. Εκείνος που προσπαθεί να «επιβάλλει» την ιδέα του νομίζω πως κατά βάθος δεν πιστεύει σε αυτήν και σίγουρα δεν έχει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζεται. Κατά τη γνώμη μου η σκηνοθετική διαδικασία είναι μια πορεία ανακάλυψης και δημιουργίας και ο σκηνοθέτης, ως καπετάνιος και οδηγός, πρέπει να εμπιστεύεται το «πλήρωμά» του και να το βοηθάει να απολαύσει το ταξίδι πριν φτάσει στην Ιθάκη.

«Η Πρόβα» στο Θέατρο NOŪS

Θα ήθελα να σκεφτεί εκείνα που ο ίδιος θυσιάζει από τις βαθύτερες ανάγκες και επιθυμίες του κι αν εν τέλει αξίζει κάθε συμβιβασμός που έχει κάνει στη ζωή του. Ποτέ δεν είναι αργά να αλλάξουμε εκείνο που μας πληγώνει και μας καταπιέζει.

Ναι, μια μικρή «παράβαση» που τοποθετήθηκε στην καρδιά του έργου. Σε αυτήν ο εραστής- αρλεκίνος αφαιρεί την μάσκα του και μιλάει απευθείας στο κοινό χρησιμοποιώντας κάποια λόγια από το έργο «Η διπλή απιστία» του Μαριβώ και καταλήγοντας στην φράση «δεν έχει καθόλου πλάκα να γελάει κανείς μόνος του». Αυτό είναι και το θέατρο, μια επικοινωνία συναισθήματος και σκέψης που περάνει από τη σκηνή στο κοινό και μετά στην κοινωνία.