Η Ελένη Παπαχρηστοπούλου συναντά την «Αγγλίδα Ερωμένη» της Ντυράς στο Θέατρο Εκστάν

Για την ηθοποιό και θεατρολόγο Ελένη Παπαχρηστοπούλου το Θέατρο – Πολυχώρος Εκστάν, το οποίο και δημιούργησε η ίδια μαζί με τον ηθοποιό-σκηνοθέτη Γιάννη Σταματίου και άλλους συνεργάτες, το 2010, είναι  ένα στοίχημα που κερδίθηκε. Μια πρόκληση που κλήθηκε ν’ αντιμετωπίσει σε πείσμα της απουσίας κρατικής θεατρικής πολιτικής, της έλλειψης χώρων και των ακριβά ενοικιαζόμενων θεάτρων. Και όπως παραδέχεται, στα 14 χρόνια λειτουργίας του, το Εκστάν δεν παρέκκλινε στιγμή από το όραμα των ιδρυτών του, που ήταν η δημιουργία ενός χώρου έκφρασης, συνάντησης, ανταλλαγών και πειραματισμών, που θ’ αφήσει το δικό του στίγμα στη θεατρική ζωή της Αθήνας, μέσα από παραγωγές έργων, πολλά εκ των οποίων παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό.

Φέτος το θέατρο Εκστάν ανεβάζει το αστυνομικό ψυχολογικό δράμα της Μαργκερίτ Ντυράς, «Η Αγγλίδα Ερωμένη», ένα έργο-καταβύθιση στην ανθρώπινη ψυχή, με τον γάλλο Ζαν Πωλ Ντενιζόν στη σκηνοθεσία και την Ελένη Παπαχρηστοπούλου να υπογράφει τη μετάφραση και τη διασκευή και να ερμηνεύει τον κεντρικό ρόλο της Κλαίρη Λαν, μιας γυναίκας που διαπράττει ένα έγκλημα για το οποίο τα αίτια βρίσκονται υπό διερεύνηση.

Με θεατρικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και δασκάλους τους Ζαν – Πωλ Ντενιζόν, Γιόσι Όϊντα, Σοτιγκί Κουγιατέ, Τάπα Σουντάνα από το Θέατρο τού Πήτερ Μπρουκ, η Ελένη Παπαχρηστοπούλου υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Εκστάν έχοντας πρωταγωνιστήσει σχεδόν σε όλες τις παραγωγές του. Για την ερμηνεία της, μάλιστα, στις «Καρέκλες» του Ιονέσκο, βραβεύτηκε από την Ένωση Ελλήνων Κριτικών Θεάτρου, το 2018.

Η πρωταγωνίστρια, η οποία, στη νέα της παράσταση, «Η Αγγλίδα Ερωμένη», εμφανίζεται στο πλευρό του Πέτρου Αποστολόπουλου και του Γιάννη Νικολόπουλου, που υποδύονται τον εξεταστή και τον σύζυγο αντίστοιχα, ήταν πεπεισμένη ότι το έργο, βασισμένο σε αληθινά γεγονότα ή -όπως το περιγράφει η ίδια- «ένα είδος ντοκιμαντέρ πάνω στην ψύχωση», έπρεπε να ανέβει σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, καθώς έρχεται να απαντήσει σε ερωτηματικά που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο, όπως η φύση των ανθρώπινων σχέσεων, οι φρικτές παρορμήσεις και οι στιγμές τρέλας.

Θεωρεί πως κάθε γυναίκα συνδέεται αναπόφευκτα με τη γραφή της Ντυράς. Η ίδια, ερχόμενη σε επαφή με την «Αγγλίδα Ερωμένη», αισθάνθηκε πως η πένα της συγγραφέως εκφράζει τη δική της επιθυμία για αγάπη και επικοινωνία, τον θυμό της απέναντι στη φαλλοκρατία, την αναζήτηση της απόλυτης ελευθερίας και της πλήρους ιστότητας των φύλων.

Από την ηρωίδα της, έμαθε πως η αλήθεια δεν είναι ποτέ μια και πως η ψύχωση μπορεί να μην βρίσκεται, εν τέλει, τόσο μακριά από εμάς όσο νομίζουμε. Ενώ  αυτό που θαυμάζει στον κορυφαίο Γάλλο σκηνοθέτη Ζαν Πωλ Ντενιζόν –μόνιμο συνεργάτη του Εκστάν από το 2015 και επί σειρά ετών βοηθού του Πήτερ Μπρουκ- είναι η προσήλωση του στην ανάδειξη της εσωτερικής αλήθειας των ηρώων.

Με αφορμή, λοιπόν, την παράσταση, η Ελένη Παπαχρηστοπούλου μάς μιλάει για όλα όσα θα δούμε επί σκηνής, για τις εντυπώσεις της από την ηρωίδα που υποδύεται, τον θαυμασμό της για τη Μαργκερίτ Ντυράς, τη συνεργασία τους με τον Ζαν Πωλ Ντενιζόν και το καλλιτεχνικό εγχείρημα πίσω από τη «γέννηση» του Θεάτρου – Πολυχώρου Εκστάν.

Γιάννης Νικολόπουλος, Πέτρος Αποστολόπουλος,, Ελένη Παπαχρηστοπούλου

Το έργο στηρίζεται σ’ ένα πραγματικό γεγονός που έγινε στη Γαλλία το 1949. Είναι γραμμένο το 1968 ως «θρίλερ» με τρία πρόσωπα. Η Κλαίρη Λαν που σκότωσε την κωφάλαλη ξαδέλφη της, την έκοψε σε κομμάτια και στη συνέχεια πέταξε τα κομμάτια στα εμπορικά τραίνα που περνούσαν κοντά από το σπίτι της δεν γνωρίζει τους λόγους της πράξης της. Ένας εξεταστής ερευνά τα αίτια πίσω από το φόνο, κάνοντας  ένα είδος ανάκρισης στον Πέτρο Λαν το σύζυγο, και στη συνέχεια στη γυναίκα του την Κλαίρη. Στην παράσταση τον Εξεταστή ερμηνεύει ο Πέτρος Αποστολόπουλος και το σύζυγο ο Γιάννης Νικολόπουλος. Διαισθητικά είχα την πεποίθηση ότι το έργο αυτό έπρεπε ν’ ανεβεί σήμερα. Επιπλέον το θέμα του είναι πολύ δυνατό, αινιγματικό, μυστηριώδες… Μας παραπέμπει στα δικά μας ερωτηματικά. Στη φύση των ανθρωπίνων σχέσεων, τις φρικτές παρορμήσεις, τις στιγμές τρέλας. Είναι ένα είδος ντοκιμαντέρ πάνω στην ψύχωση. Είναι η οθόνη στην οποία η Ντυράς προβάλλει τις δικές μας φαντασιώσεις, τους φοβους μας, το θυμό μας ή την αγάπη μας.

Το έργο είναι ένα είδος ντοκιμαντέρ πάνω στην ψύχωση. Είναι η οθόνη στην οποία η Ντυράς προβάλλει τις δικές μας φαντασιώσεις, τους φοβους μας, το θυμό μας ή την αγάπη μας

Υποδύομαι την Κλαίρη Λαν, μια γυναίκα που έχει περάσει τα όρια της λογικής. Για να ανακαλύψουμε και να κατανοήσουμε τον εσωτερικό κόσμο αυτής της ψυχωτικής γυναίκας, ο σκηνοθέτης Ζαν Πωλ Ντενιζόν κατά τη διάρκεια επίπονων προβών, μας  έστρεφε προς διαφορετικές κατευθύνσεις αναζήτησης. Δεν υπήρξε μια συγκεκριμένη ιδέα προσέγγισης. Δοκιμάζαμε, ερευνούσαμε, αφήναμε. Ο στόχος του σκηνοθέτη ήταν ή ακρίβεια στη σχέση των προσώπων και στην ένταση του διαλόγου που υπήρχε μεταξύ τους. Έτσι με βάση τη δυναμική του υλικού που συγκεντρώθηκε και την υποκειμενικότητά μου, προσδόθηκε στην  Κλαίρη Λαν η ανάγλυφη μορφή της.

Η Κλαίρη Λαν κυρίευσε το είναι μου. Ευρισκόμενη ανάμεσα σ’ αυτήν κι εμένα, συνειδητοποίησα ότι η ψύχωση που είναι σε «απόσταση» από εμάς,  την ίδια στιγμή, ωστόσο, ήταν και «κοντινή μας. Έμαθα από την Κλαίρη Λαν. Έμαθα ότι η αλήθεια δεν είναι ποτέ μία.

Η Ντυράς στη γραφή της χρησιμοποιεί την καθημερινή, προφορική γλώσσα. Η πρόκληση είναι να μείνεις στο στυλ που δημιουργεί η δικής της γραφή και να μην ερμηνεύει ο μεταφραστής.

Κάθε γυναίκα συνδέεται με τη γραφή της Ντυράς. Η γραφή της παραμένει η γραφή της γυναίκας.

Είχα ακαθόριστα συναισθήματα για τη μορφή της παράστασης. Πιο πολύ έβλεπα  τα εμπόδια και τις δυσκολίες. Πίστευα όμως πολύ το σκηνοθέτη. Να θυμηθούμε ότι το θέατρο της Ντυράς είναι πιο πολύ θέατρο που στηρίζεται στο Λόγο.  Η δράση, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Ζ.Π. Ντενιζόν, βρίσκεται κρυμμένη στο βαθύτερο είναι μας, στον ψυχισμό μας. Μέσα από την εμπειρία χρόνων με το Ζαν – Πωλ, ήξερα ωστόσο, ότι το ενδιαφέρον του ως σκηνοθέτης στο θέατρο δεν βρίσκεται ούτε στα πολυτελή κοστούμια ούτε στα πολλαπλά χρώματα των προβολέων. Η δουλειά του ξεκινάει με τους ηθοποιούς με στόχο να αναδείξει την εσωτερική αλήθεια των ηρώων. Σ’ αυτό εδώ ακριβώς το σημείο ο σκηνοθέτης Ζαν – Πωλ Ντενιζόν συνομίλησε με τη συγγραφέα Μαργκερίτ Ντυράς. Έκανε γεγονός, έκανε δράση με πολύ συγκεκριμένο και πρακτικό τρόπο τις διακυμάνσεις της ανθρώπινης ψυχής. Δημιούργησε μια παράσταση που επηρεάζει και συγκινεί πολύ τους θεατές.

«Η Αγγλίδα Ερωμένη» με γοήτευσε για τον αισθησιασμό που αποπνέει. Όταν διάβασα για πρώτη φορά το κείμενο, αυτό που αισθάνθηκα να με συνδέει μαζί του είναι η συγκινησιακή του φύση. Άκουσα την επιθυμία μου για αγάπη, για επικοινωνία, τον πόνο της στέρησης, το θυμό μου απέναντι στο φαλλοκρατισμό, την αναζήτηση της απόλυτης ελευθερίας, της πλήρους ισότητας των φύλων. Κάθε γυναίκα συνδέεται με τη γραφή της Ντυράς. Η γραφή της παραμένει η γραφή της γυναίκας.

«Η Αγγλίδα Ερωμένη» είναι ένα έργο διαχρονικό. Ήδη από το 50 και μετά εμφανίστηκαν μια σειρά έργων (Ιονέσκο, Ντυράς, Μπέκετ…) που διαμαρτύρονται σε όλους τους κομφορμισμούς, αισθητικούς, ιδεολογικούς, πολιτικούς, που βλέπουν με υποψία την πολιτική και τις μεγάλες πράξεις… Εμφανίζεται έτσι μια δραματουργία που εμπνέεται από το ασυνήθιστο , που καταστρέφει τη «λογικότητα» του έργου και ισχυροποιεί τη δραματική και συμβολική δύναμη. Στην «Αγγίδα Ερωμένη» η Μαργκερίτ Ντυράς μας εκθέτει την ιστορία της Κλαίρης Λαν: τη συμπεριφορά της, το γεγονός του φόνου που είναι και το αντικείμενο του διαλόγου και μας αφήνει να κρίνουμε με στόχο να υπερβούμε την επιφάνεια της πραγματικότητας και να εμβαθύνουμε σε καταστάσεις. Είμαστε ικανοί να παρακολουθήσουμε, από κοντά, ανθρώπους με διαφορετική ζωή από τη δική μας; Είναι αδύνατον να μην διαπιστώσουμε ότι τα δικά της συμπτώματα είναι και δικά μας συμπτώματα. «Η Αγγλίδα Ερωμένη» μας ζητά να αφυπνιστεί το ενδιαφέρον μας για τον συνάνθρωπό μας σ’ όλα του τα προβλήματα.

Όταν το 1991 ο Πήτερ Μπρουκ άνοιξε το θέατρό του προς τα έξω με μια σειρά σεμιναρίων, ο Ζαν-Πωλ Ντενιζόν ήταν εκείνος που επιφορτίστηκε να μεταφέρει το πνεύμα δουλειάς αυτού του θεάτρου. Ήμουν από τις πρώτες του μαθήτριες. Ο Ζαν-Πωλ Ντενιζόν όταν προχώρησε στην ανεξάρτητη καρριέρα τού σκηνοθέτη και δάσκαλου θεάτρου, και καλέστηκε να μας διευθύνει σε σεμινάριο, συνδέθηκε με το «Εκστάν»  όχι, απλά, γιατί, ως άνθρωπος και καλλιτέχνης τον ενδιέφεραν ομάδες με διαφορετικές εθνικότητες και διαφορετικές κουλτούρες, αλλά, γιατί, το πιο σημαντικό κριτήριο σε μια θεατρική ομάδα γι αυτόν, είναι κατ αρχάς η συνεργασία, η όρεξη για πολύ δουλειά, έρευνα και η πραγματική επιθυμία να δοθεί κάτι στους ανθρώπους. Αυτά τα στοιχεία τα αναγνώρισε σ’ εμάς κι έμεινε ως φίλος και οδηγός για τη συνέχιση της δουλειάς που γίνεται στο «Εκστάν».

Το Εκστάν μέσα στα 14 χρόνια της ίδρυσής του, έχει γίνει μέρος της ανάφοράς μας στο θέατρο.

Το Εκστάν φέρει μια ιστορία 30 χρόνων πίσω του. Από την Εταιρεία Θεάτρου «Δικαιόπολις», στο  Καλλιτεχνικό Σωματείο «Πεδίον» και τέλος το 2010 ο Πολυχώρος «Εκστάν». Θα έλεγα ότι το Εκστάν  ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα από την απουσία κρατικής θεατρικής  πολιτικής, την έλλειψη χώρων και τα ακριβά ενοικιαζόμενα θέατρα. Αλλά είναι και η επιμονή και το πάθος σ’ εκείνα τα συλλογικά σχέδια της νεότητας, που οραματιζόμασταν μια ανεξάρτητη θεατρική ομάδα ένα χώρο έκφρασης, για να πειραματιστούμε καλύτερα, να συναντηθούμε, να ανταλλάξουμε. Εκείνος που καθόρισε τους καλλιτεχνικούς στόχους του Εκστάν ήταν ο Γιάννης Σταματίου ο πρωτεργάτης της ίδρυσής του. Εγκατέστησε μια σχέση στον χώρο που συνέδεε το ιδιωτικό με το δημόσιο, το προσωπικό με το ομαδικό, το καθημερινό με το ονειρικό. Και τα κατάφερε. Γι αυτό σε πείσμα των καιρών –  η μεγαλύτερη πρόκληση που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν η οικονομική κρίση-  το Εκστάν έμεινε ένας ανοικτός, φιλόξενος, και με γούστο όπως τον χαρακτήρισαν, πολιτιστικός χώρος με κύρια δραστηριότητα το θέατρο. Ωστόσο, σε μια εποχή όπου το ενδιαφέρον για την τέχνη του θεάτρου έχει περάσει από τη σκηνή στην οθόνη της τηλεόρασης, η δυσκολία της επικοινωνίας είναι μια άλλη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

Το Εκστάν μέσα στα 14 χρόνια της ίδρυσής του, έχει γίνει μέρος της ανάφοράς μας στο θέατρο. Έχει βάλει τη δική του πινελιά, έχει τη δική του συνεισφορά με τα έργα που επέλεξε, τις σκηνοθεσίες και τις ερμηνείες που πρότεινε στο ελληνικό κοινό. Έχει εμφανιστεί με δέκα παραγωγές και εκτός από τις «Καρέκλες « του Ιονέσκο όλα τα άλλα έργα ανέβηκαν για πρώτη φορά.  Το Εκστάν αγαπήθηκε από το κοινό και τους κριτικούς για τις ζωντανές του παραστάσεις.

Στις 31 Ιανουαρίου 2023 το Θέατρο έχασε αναμφίβολα έναν ταλαντούχο ηθοποιό και σκηνοθέτη το Γιάννη Σταματίου, δημιουργό τα δεκατρία τελευταία χρόνια του Θεάτρου Εκστάν το οποίο μέχρι τώρα διηύθυνε. Οι αρχές που καθόρισαν τη ζωή του για πάνω από σαράντα χρόνια στο θέατρο ήταν ότι ένας καλλιτέχνης, αν έχει το κουράγιο, σκοπούς αδέκαστους κι αν πιστεύει στην αξία της τέχνης, μπορεί να καταφέρει πολλά. Θέλω να υπηρετήσω το Εκστάν με την ίδια πίστη, το πάθος και την αγάπη που είχε ο Γιάννης για το θέατρο. Η παράσταση της Αγγλίδας ερωμένης χαρακτηρίστηκε, ως «θεατρική στιγμή», «παράσταση αξιώσεων», «υπέροχο, πρωτότυπο, μοναδικό θέαμα» κ.τ.λ. Ως αρχή λοιπόν απ’ ό,τι φαίνεται τα καταφέραμε καλά με τους συνεργάτες μου και συντελεστές της παράστασης που τους ευχαριστώ βαθύτατα.