Συν & Πλην: «Ο άντρας μου» στο Θησείον

Μεγαλώνει τα δυο της παιδιά, όταν ανακαλύπτει ότι ο άνδρας της, την απατάει με μια νεαρή συνάδερφο του. Ομολογεί την απέχθεια της για το νάρκισσο σύζυγό της, γυναικολόγο στο επάγγελμα, που αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως εργαλεία. Προδίδει τη μικροαστική καταγωγή της και μαζί τη μάνα της, επειδή ο άνδρας της, της το ζητάει. Πενθεί τον άνδρα της αλλά κανείς δεν την καταλαβαίνει – ούτε καν η μάνα της. Στηρίζει τον άνδρα της όταν μια σοβαρή οικογενειακή κρίση ανακύπτει. Απατάει τον, μάλλον μονοδιάστατο άνδρα της και κάνει σκηνές ζηλοτυπίας στον εραστή της.

Οι ηρωίδες της Ρουμένα Μπουζάροφσκα είναι καθημερινές γυναίκες, γυναίκες της πατρίδας της, Βόρειας Μακεδονίας· ζουν όλες μια ζωή περίπου αδιάφορη και τσαλαπατημένη, εστιασμένη στα καθήκοντα του σπιτιού και της οικογένειας. Και η καθεμιά, με το δικό της βιτριολικό τρόπο, εκθέτει στιγμές αυτής της καθημερινότητας που αποκαλύπτουν όλα τα επίπεδα στο οικοδόμημα της πατριαρχίας: Από τους ίδιους τους, γεμάτους ελαττώματα και αδυναμίες, άνδρες τους έως τις μητέρες τους που τις έχουν αναθρέψει με πατριαρχικά στερεότυπα με αποτέλεσμα οι ίδιες να διαιωνίζουν το βάναυσο ανδροκρατούμενο σύστημα, το οποίο στην πραγματικότητα αντιμάχονται.

Στο βιβλίο της με τίτλο «Ο άνδρας μου» (εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Αλεξάνδρα Ιωαννίδου), η Μπουζάροφσκα εκθέτει 11 τέτοιες ιστορίες (αλλά τελικά πολλά περισσότερα κεφάλια του πατριαρχικού τέρατος) όπου ισάριθμες γυναίκες στέκονται μπροστά σε έναν εξομολογητικό καθρέφτη. Μιλούν για τις αποτυχίες και τις ματαιώσεις τους, τα λάθη, τα μυστικά, τους φόβους. Κυρίως τους φόβους που φωλιάζουν στις σχέσεις και τους γάμους με τους συζύγους τους.

Ωστόσο, το κριτικό βλέμμα της Μπουζάροφσκα δεν είναι ενεργό μόνο όταν κοιτάζει τους άνδρες που τροφοδοτούν τις ιστορίες, αλλά εξίσου και τις γυναίκες που τις αφηγούνται, κατατάσσοντας το όχι στην κατηγορία του τυφλού φεμινισμού, αλλά στην κριτική ματιά της πραγματικότητας.

Βιβλίο το οποίο έκανε γρήγορα καριέρα στις ελληνικές προθήκες την ώρα που μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, αναδεικνύοντας την Μπουζάροφσκα ως μια από τις πιο γνωστές συγγραφείς των Βαλκανίων και συνάμα μια από τις πιο δυσάρεστες προσωπικότητες της πνευματικής ζωής της χώρας της στα μάτια της ακροδεξιάς και συντηρητικής πτέρυγα της Βόρειας Μακεδονίας.

Η Μαρία Μαγκανάρη σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί στην παράσταση.

Η δημόσια συζήτηση για τη γυναικεία χειραφέτηση και τα πατριαρχικά στερεότυπα φέρνουν ακόμα πια επιτακτικά στη σκηνή έργα σαν αυτό της Ρουμένα Μπουζάροφσκα. Και παρότι πρόκειται για ένα σύγχρονο λογοτεχνικό έργο, η συγγραφική πληθωρικότητα και ζωηράδα του το εντάσσει θαυμάσια επί σκηνής όπου τυχγάνει μιας εμπνευσμένης σκηνοθετικής αποτύπωσης και τριών ικανότατων ηθοποιών για να το ενσαρκώσουν: Μαρία Σκουλά, Μαρία Μαγκανάρη, Αμαλία Καβάλη.

Στους κόσμους της Ρουμένα Μπουζάροφσκα μπαίνει η Αμαλία Καβάλη.

Η θεατρικότητα της γραφής της Ρουμένα Μπουζάροφσκα είναι ορατή και στην ανάγνωση του βιβλίου, κάτι που προφανώς αντιλήφθηκε και η Μαρία Μαγκανάρη κατά την επιλογή και τελικά τη θεατροποίηση του. Επιλέγοντας τις, επτά από τις έντεκα, ιστορίες του «Άντρα μου», τις μετατρέπει σε ισάριθμους γυναικείους μονολόγους, που παλινωδούν συναισθηματικά από τη συγκίνηση στη σάτιρα και υφολογικά από τη σκληρότητα στην ελαφράδα.

Δεν είναι απλή υπόθεση η ερμηνεία μιας ηρωϊδας της Μπουζάροφσκα. Ακριβώς γιατί δεν σηματοδοτούν μονοδιάστατα γυναικεία πορτρέτα αλλά αναδεικνύονται σε σύμβολα – με την αρχετυπική έννοια του όρου. Είναι γυναίκες και την ίδια ώρα είναι σύμβολα της καταπίεσης, αποδοχείς του συντηρητισμού και της πατριαρχικής κουλτούρας, ισότιμοι φορείς του μισογυνισμού και άλλων προκαταλήψεων, ‘θύματα’ των οικογενειακών παραδόσεων κ.ο.κ.

Σε αυτά τα πληθωρικά ερμηνευτικά καθήκοντα ανταποκρίνονται – ενίοτε με οργιαστικό κέφι – οι τρεις πρωταγωνίστριες της παράστασης: Μαρία Σκουλά, Μαρία Μαγκανάρη και Αμαλία Καβάλη. Όλες πετυχαίνοντας μια υπέροχη ισορροπία ανάμεσα στις ποικίλες ποιότητες της αφήγησης, σκληρές όσο γνήσια αστείες και αυτοσαρκαστικές: Η μεν Μαρία Σκουλά να κλέβει την παράσταση στο μονόλογο του «Νέκταρ», η δε Αμαλία Καβάλη να επαληθεύει με οργιαστικό κέφι τη σκηνική της εξωστρέφεια στο μονόλογο «Ογδόη του Μάρτη» – λυτρωτικό κωμικό επίλογο για την παράσταση. Όσο για τη Μαρία Μαγκανάρη μοιάζει να αφήνει για τον εαυτό της πιο «καθαρές», λιγότερο εκρηκτικές ηρωίδες (τη γυναίκα ενός πρέσβη που κομπάζει για τον εραστή της και μια πενθούσα σύζυγο), καθώς ανταποκρίνεται και στο σκηνοθετικό έργο.

Η σπινθηροβόλα γραφή της Βορειο-Μακεδονίτισσας συγγραφέα αντανακλάται σε ένα σπινθηροβόλο σκηνοθετικό βλέμμα: Η Μαρία Μαγκανάρη τοποθετεί τις αφηγήτριες της μπροστά σε οικιακά λίκνα (κουζίνα, τραπέζι, κρεβάτι) – τόπους … προσκυνήματος της γυναικείας κατάστασης για αιώνες – και εκεί τις διαχειρίζεται ως ιέρειες μιας αναρχικής τελετουργίας. Εκεί τις ελευθερώνει για να ξεσπάσουν, να επαναστατήσουν, να αμφισβητήσουν, να θρηνήσουν – καθώς διεκδικούν περισσότερο χώρο και περισσότερο φως στη ζωή από εκείνον του περίκλειστου, «ασφαλούς» οίκου.

Αναδεικνύει μια, κάθε φορά, ως πρωταγωνίστρια της ιστορίας, αλλά όλες είναι διακριτικά παρούσες στην αφήγηση της άλλης, αφού όλες έχουν ή θα ζήσουν τις εμπειρίες μιας άλλης: Τα βιώματα είναι κοινά. Και φυσικά, τις καθοδηγεί να απεγκλωβίσουν όσα συνιστούν μια γυναίκα πριν το άλμα της προς την επόμενη εποχή: Από την τρυφερότητα και την ευαλωτότητα τους, έως την καταπιεσμένη σκέψη, την καταπιεσμένη σεξουαλικότητα τους και τον αφομοιωμένο (από τον ανδρικό κόσμο) σεξισμό.

Αναγνωρίζοντας στις ηρωίδες της παράστασης ζωντανά σύμβολα και το κυριότερο σύμβολα με συγκεκριμένη καταγωγή, η σκηνογραφία τοποθετεί τη δράση αφενός σε χώρους οικείους με τη γυναικεία πραγματικότητα και αφετέρου αντικατοπτρίζοντας την ντόπια βαλκανική αισθητική. Σε συνεργασία με το σταθερό συνεργάτη της και σκηνογράφο Παύλο Θανόπουλο, η Μαρία Μαγκανάρη δημιουργεί μικρούς αλλά και εύγλωττους σκηνογραφικούς κόσμους που ακροβατούν ανάμεσα στην παράδοση και στην πρόοδο, στην ποίηση και το λυρισμό, στην πραγματικότητα και το στερεότυπο που τη βαραίνει. Ακροβατούν, όπως και οι ίδιες οι εξεγερμένες γυναίκες, στο πριν και στο μετά τους (εξ ου και πολλά σκηνικά αντικείμενα παραπέμπουν στα 80s), ωθώντας μας να σκεφτούμε ποια είναι η αισθητική προοπτική της γυναίκας του μέλλοντος.

Τρεις από τους μονολόγους του “΄Αντρα μου” ερμηνεύει η Μαρία Σκουλά.

Τα προβλήματα μιας λογοκρατούμενης παράστασης είναι κυρίως τεχνικά: Δηλαδή, τα πολλά λόγια που βαραίνουν έναν/μια ηθοποιό ειδικά όταν είναι μόνος επί σκηνής, απαιτούν την απόλυτη συγκέντρωση και σύνδεση του με το κείμενο. Κανείς δεν θα σώσει τον ερμηνευτή/ερμηνεύτρια που ‘σκοντάφτει’ στα λόγια του. Στην παγίδα αυτή πέφτουν, σε κάποια σημεία, και οι πρωταγωνίστριες της παράστασης ξεκουρδίζοντας κάπως το ρυθμό της – κάτι που, πιθανώς, απαλειφθεί όσο η παράσταση ωριμάζει.

Καλοδουλεμένο, από κάθε άποψη, εγχείρημα θεατροποίησης της γνωστής συλλογής φεμινιστικών διηγημάτων.