Θέατρο χωρίς κινητό: Στα Σόδομα πέτυχε

Θα βρίσκονταν, άραγε, κάποιοι θεατές οι οποίοι θα δοκίμαζαν να φωτογραφίσουν ή (ακόμα χειρότερα) να βιντεοσκοπήσουν την αναπαράσταση ενός ομαδικού βιασμού, ενός ακρωτηριασμού ή ενός εξαναγκασμού σε κοπροφαγία; Δεν έχω αμφιβολία πως, ναι.

Η Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ – όπου και ανεβαίνει η θεατρική εκδοχή του παζολινικού «Salo, 120 μέρες στα Σόδομα» από τον Άρη Μπινιάρη, ένα έργο ωμής βίας και σοκαριστικών πρακτικών σοδομισμού – αποφάσισε να μη δώσει αυτήν την υποψία δυνατότητας στο κοινό της παράστασης.

Όλοι οι θεατές, κατά την είσοδο τους στην αίθουσα, ήταν υποχρεωμένοι να συναινέσουν στην κάλυψη κάμερας του κινητού τηλεφώνου από ένα διακριτικό αυτοκόλλητο. Ο λόγος που συνέβη αυτό ήταν προφανής: Η προστασία των ηθοποιών της παράστασης, οι οποίοι είναι απολύτως ευάλωτοι και εκτεθειμένοι στην προοπτική μιας τέτοιας αναπαραγωγής και διακίνησης υλικού στα social media ή αλλού.

Σκηνή από το “Salo, 120 μέρες στα Σόδομα” που ανεβαίνει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ με απαγόρευση της χρήσης κινητών. @Γιώργος Καπλανίδης

Ακόμα κι αν δεν είχε επιβληθεί αυτό το προληπτικό μέτρο, αναρωτιέμαι αν οι αλλεπάλληλες εικόνες απανθρωποίησης στην οποία καλεί το δόγμα της ανεξέλεγκτης εξουσίας – έτσι το οραματίστηκε Πιερ Πάολο Παζολίνι παραπέμποντας στις ναζιστικές θηριωδίες – θα άξιζαν οπτικής ενθύμησης. Ποιος, αλήθεια, θα ήθελε να επιστρέψει σ’ αυτήν την παραστατική ανάμνηση, αφού ακόμα και κατά τη ζωντανή παρακολούθηση έχεις την ανάγκη να αποστρέψεις το βλέμμα; Θα μου πείτε, εδώ ζούμε στην εποχή όπου παραβάσεις μέχρι κακουργηματικές πράξεις καταγράφονται από τα κινητά των θυτών· η αναπαράσταση της βίας θα μας εκπλήξει;

Πάντως, στο «Salo» τα συνήθη κρούσματα της χρήσης κινητών ελαχιστοποιήθηκαν. Όχι, πως δεν χτύπησαν τηλέφωνα στη διάρκεια της παράστασης, τα οποία δεν είχαν μπει σε σίγαση. Όχι, πως κάποιοι δεν βρήκαν την ευκαιρία να κάνουν scroll down στα social media, ανάβοντας προκλητικά μια φωτεινή οθόνη σε συνθήκη πλήρους σκοταδιού. Ασφαλώς και υπήρχαν, αλλά ήταν οι εξαιρέσεις. Κάνοντας μας να σκεφτούμε πως το «Salo» μπορεί να λειτουργήσει ως το παράδειγμα ενός νέου κανόνα.

Το θέατρο – όπως και κάθε παραστατική τέχνη – δεν απαιτεί απλώς τη συγκέντρωση μας, αλλά αναζητάει και τη συναισθηματική μας σύνδεση με το σκηνικό συμβάν. Η χρήση του κινητού είναι ο τέλειος τρόπος για να υπονομευτεί αυτή η διαδικασία.

Το περασμένο καλοκαίρι, είχε προηγηθεί κάτι ανάλογο – κατά τη γνώμη μου το ιδανικό ‘πείραμα’. Οι θεατές που ήθελαν να παρακολουθήσουν το έργο του Γιάννη Χουβαρδά «Don’t look back» στην Ελευσίνα, έπρεπε να παραδώσουν τα κινητά τους σε φύλαξη και να τα παραλάβουν μετά το τέλος της θέασης.

Επρόκειτο για μια περιπατητική παράσταση εντός του Παλιού Ελαιουργείου, όπου το κοινό βρισκόταν σε απόσταση αναπνοής από το θεατρικό δρώμενο. Ακόμα και ο ήχος από μια κλήση σε δόνηση θα τίναζε την παράσταση στον αέρα. Δεν θέλω να φανταστώ τους ‘θαρραλέους’ που θα έβγαζαν το κινητό από την τσέπη για να φωτογραφίσουν τους ηθοποιούς, ενώ αυτοί κυκλοφορούσαν ανάμεσα μας.

Η σχέση των θεατών με τους ηθοποιούς από το “Don’t look back” που ανέβηκε στην Ελευσίνα σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά.

Βλέποντας, κατά μέσο όρο, δέκα παραστάσεις το μήνα, τα είδη των θεατών που αρνούνται να υπακούσουν σε μια στοιχειώδη συγκέντρωση παρακολούθησης θεάματος, ποικίλουν. Έχω συνυπάρξει στο διπλανό κάθισμα με θεατές που, εν ώρα παράστασης, απαντούν κανονικά σε κλήση και συνομιλούν, που γράφουν μηνύματα, που βγάζουν φωτογραφίες τους ηθοποιούς εν δράσει, που τσεκάρουν τη σελίδα τους στα social media, που καταγράφουν την παράσταση σε βίντεο και συχνά κάνουν, επί τόπου, uploading του υλικού. Τα like δεν μπορούν να περιμένουν.

Είναι, μάλλον, οι άνθρωποι οι οποίοι ανταποκρίνονται στις νέες έρευνες που θέλουν τη συγκέντρωση του ανθρώπινου εγκεφάλου να μην αντέχει για πάνω από 1 λεπτό στην ίδια διαδικασία. Πως αυτοί οι θεατές θα πειστούν να παρακολουθήσουν μια παράσταση που διαρκεί από 90 έως 120 λεπτά; Μήπως η αποξένωση από το ερέθισμα θα ήταν καταλυτική;

Το θέατρο – όπως και κάθε παραστατική τέχνη – δεν απαιτεί απλώς τη συγκέντρωση μας, αλλά αναζητάει και τη συναισθηματική μας σύνδεση με το σκηνικό συμβάν. Είναι σαν κάποιος να μας κάνει ερωτική εξομολόγηση κι εμείς να του μιλάμε για τον καιρό που θα κάνει αύριο. Η χρήση του κινητού – με όλες αυτές τις ανεξάντλητες δραστηριότητες που πλέον προσφέρει – είναι ο τέλειος τρόπος για να υπονομευτεί αυτή η διαδικασία. Όσο για τις θεσμοθετημένες συστάσεις προς απενεργοποίηση του πριν την παράσταση μοιάζουν πια ατελέσφορες, ξεπερασμένες.

Ηθοποιοί και λοιποί (συνεπείς) θεατές νομοτελειακά θα αποσυντονιστούν μπροστά σε μια ανοιχτή φωτεινή οθόνη ή στο άκουσμα ενός ήχου κλήσης – που νομοτελειακά θα προκύψει σε κάθε θεατρική παράσταση. Μάλλον, έχει έρθει η στιγμή για μια guarda roba κινητών στο θέατρο. Ας το απαιτήσουν οι ηθοποιοί. Ας το τολμήσουν οι θεατρικοί παραγωγοί. Ας το δούμε όλοι σαν μια άσκηση ψυχραιμίας και συγκέντρωσης. Στα Σόδομα πέτυχε.