Όταν η Κατίνα Παξινού έλαμπε στο διεθνές στερέωμα

Σαν σήμερα 22 Φεβρουαρίου, το 1973 έφυγε από τη ζωή η εμβληματική ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου Κατίνα Παξινού. Έχει μείνει στην ιστορία για την άνεση και το κύρος με την οποία ενσάρκωνε μια ευρεία γκάμα εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους ρόλων του κλασικού και μοντέρνου δράματος, τη δυναμική και την ευθύτητα με την οποία προσέγγιζε τον πυρήνα του εκάστοτε χαρακτήρα πάνω στη σκηνή και πάνω από όλα για τη συμβολή της στη σύγχρονη προσέγγιση του αρχαίου δράματος.

Η Κατίνα Κωνσταντοπούλου γεννήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 1900, στον Πειραιά, το τέταρτο παιδί του Βασίλη Κωνσταντόπουλου και της Ελένης Μαλανδρίνου. Με μουσικές σπουδές στη Γενεύη, τη Βιέννη και το Βερολίνο, αρχικά συμμετέχει ως τραγουδίστρια σε συναυλίες για φιλανθρωπικούς σκοπούς, ενώ την πρώτη της εμφάνιση στο θέατρο την πραγματοποιεί τον Μάιο του 1920, όταν και πρωταγωνιστεί στο μελόδραμα του Δημήτρη Μητρόπουλου «Βεατρίκη».

Ένα πρόβλημα στη φωνή της, ωστόσο, την αναγκάζει να εγκαταλείψει μια πολλά υποσχόμενη καριέρα στην όπερα και να αφοσιωθεί στο δραματικό θέατρο. Το 1928 προσλαμβάνεται από τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη με τον οποίο συμμετέχει στην παράσταση «Η Γυμνή Γυναίκα» του Ανρί Μπατάιγ, μαζί με τους Κοτοπούλη και Αλέξη Μινωτή.

Το 1931 μαζί με τον Αλέξη Μινωτή προσχωρεί στον Συνεταιρικό Θίασο του Αιμίλιου Βεάκη όπου και καθιερώνεται ως πρωταγωνίστρια του θεάτρου. Παράλληλα, την ίδια χρονιά, η Κατίνα Παξινού μεταφράζει και εισάγει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, έργα του σπουδαίου Αμερικανού δραματουργού Ευγένιου Ο’ Νηλ.

Με τον Αλέξη Μινωτή

Το 1932 Μινωτής και Παξινού καλούνται από τον Φώτο Πολίτη να συμμετάσχουν στον θίασο του Εθνικού Θεάτρου. Εκεί, η ηθοποιός  έως το 1939, θα ενσαρκώσει σπουδαίους ρόλους του διεθνούς ρεπερτορίου: Ηλέκτρα (Σοφοκλής), Φαίδρα («Ιππόλυτος» Ευριπίδη), Ελισάβετ («Δον Κάρλος – Ινφάντης της Ισπανίας» Σίλλερ), κυρία Άλβιγκ («Οι Βρυκόλακες» Ίψεν), Ολίβια («Δωδέκατη Νύχτα» Σαίξπηρ), Άμπυ («Πόθοι Κάτω από τις Λεύκες» Ο’ Νηλ) κ.α., ενώ συμμετέχει και στις περιοδείες του Εθνικού Θεάτρου σε Αγγλία και Γερμανία όπου και λαμβάνει εγκωμιαστικές κριτικές από τον ξένο τύπο.

Στις 9 Μαρτίου του 1940 παντρεύεται τον Αλέξη Μινωτή. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους πρωταγωνιστεί στην παράσταση των «Βρυκολάκων» του Ερρίκου Ίψεν, σε παραγωγή του Μωρίς Μπράουν, στο Duchess Theatre του Λονδίνου, αφήνοντας θετικές εντυπώσεις. Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου φεύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Από το 1952 έως και το 1968 ανανεώνει τη συνεργασία της με το Εθνικό Θέατρο με παραστάσεις σε Ελλάδα και Εξωτερικό. Ευρισκόμενη υποκριτικά στο στάδιο της ωριμότητάς της έλαμψε σε ρόλους όπως της Εκάβης (Ευριπίδης), της Μήδειας (Ευριπίδη), της Ιοκάστης («Οιδίπους Τύραννος» Σοφοκλή), της Αγαύης («Βάκχες» Ευριπίδη) και της Ιοκάστης («Φοίνισσαι» Ευριπίδη), αφήνοντας, μαζί με τον σύζυγό της Αλέξη Μινωτή, το μοναδικό της στίγμα στην αναβίωση του αρχαίου ελληνικού δράματος σε αρχαία θέατρα.

Επιπλέον, ανάμεσα σε άλλα, πρωταγωνιστεί ως κόμισσα Ρόζμαριν Όστενμπουργκ στο «Σκοτάδι είναι Αρκετά Φωτερό» του Κρίστοφερ Φράυ, ως Κλάιρη Ζαχανασιάν στην «Επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματ, καθώς και στον ομώνυμο πρωταγωνιστικό ρόλο του αριστουργήματος του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα «Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα».

Η Κατίνα Παξινού ως Μήδεια στην παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στην Επίδαυρο, το καλοκαίρι του 1956

Τον Αύγουστο του 1968 η Κατίνα Παξινού και ο Αλέξης Μινωτής αποχωρούν από το Εθνικό και δημιουργούν τον δικό τους ιδιωτικό θίασο με επαναλήψεις περασμένων επιτυχιών τους, αλλά και νέα έργα: «Η Ήρα και το Παγώνι» (Σων Ο’ Κέισυ), «Ματωμένος Γάμος» (Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα), «Οι παλαιστές» (Στρατής Καρράς). Το κύκνειο άσμα της πραγματοποιείται, 16-28 Μαΐου 1972, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, με την «Μάνα Κουράγιο» του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Η κατάσταση της υγείας της επιδεινώθηκε.

Η Κατίνα Παξινού αφήνει την τελευταία της πνοή στις 22 Φεβρουαρίου 1973. Εκτός από ηθοποιός και μεταφράστρια, η Κατίνα Παξινού έγραψε μουσική για παραστάσεις. Το αστείρευτο ταλέντο της έχει αναγνωρισθεί σε Ελλάδα και εξωτερικό όπου και τιμήθηκε με άπειρες διακρίσεις και βραβεία.

Τον Φεβρουάριο του 1941, λόγω των εξελίξεων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Κατίνα Παξινού αναχωρεί για τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου συνεχίζει τις θεατρικές εμφανίσεις της και παράλληλα πραγματοποιεί και το κινηματογραφικό της ντεμπούτο. Στις 29 Ιανουαρίου 1942 εμφανίζεται στο Longacre Theatre της Νέας Υόρκης ως Έντα Τέσμαν στην «Έντα Γκάμπλερ» του Ερρίκου Ίψεν, σε σκηνοθεσία Luther Greene.

Οι New York Times έγραψαν για την εμφάνισή της: «(…) παίζει με την εμβέλεια και τη ζωτικότητα μιας γυναίκας που είναι συνηθισμένη στους μεγάλους ρόλους. Και είναι ολοφάνερο ότι τους δικαιούται. Έχει τελειοποιήσει τα πάντα όσον αφορά την Έντα εκτός από την αγγλική γλώσσα, η οποία ωστόσο δεν ήταν η μητρική γλώσσα της Έντα εξαρχής».

Με τους Ίνγκριντ Μπέργκμαν και Γκάρι Κούπερ στην ταινία «Για ποιον χτυπά η καμπάνα»

Μαζί με τον Αλέξη Μινωτή συμμετέχει σε φιλανθρωπικές και αντιπολεμικές εκδηλώσεις. Το 1943 πραγματοποιεί την πρώτη της εμφάνιση στη μεγάλη οθόνη, στην ομότιτλη μεταφορά του μυθιστορήματος του Έρνεστ Χέμινγουεϊ «Για Ποιον Χτυπά η Καμπάνα», μαζί με τους Ίνγκριντ Μπέργκμαν και Γκάρι Κούπερ. Για την ερμηνεία της Πιλάρ στην ταινία του Σαμ Γουντ, η Κατίνα Παξινού βραβεύεται με Όσκαρ και Χρυσή Σφαίρα Β’ Γυναικείου Ρόλου.

Το περιοδικό Variety έγραψε για την ερμηνεία της αυτή: «(…) Η Κατίνα Παξινού επισκιάζει τα πάντα. Μια αρρενωπή γυναίκα, ή οποία γνωρίζει από αγάπη και ομορφιά, ανεξάρτητα από την ρεαλιστικότατη αυτό-αποποίησή της. Ξεχωρίζει σε ότι και να κάνει».

Από αριστερά: Paul Lukas, Jennifer Jones, Κατίνα Παξινού και Charles Coburn στην 16η Τελετή Απονομής των Βραβείων Όσκαρ (1944)

Με αφορμή την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Ναζί, τον Οκτώβριο του 1944, πρωταγωνιστεί στη ραδιοφωνική παράσταση «The Story Of Andreas», ενώ λίγο αργότερα, στις 13 Δεκεμβρίου, πρωταγωνιστεί στο έργο «Sophie», βασισμένο στις σύντομες ιστορίες της Rose C. Feld «Sophie Halenczik, American», σε σκηνοθεσία Michael Gordon και διασκευή George Ross και Rose C. Feld, το οποίο ανεβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα στο Playhouse Theatre της Νέας Υόρκης.

Το 1945 συμμετέχει, με έναν μικρό ρόλο, στην ταινία «Ο Εμπρηστής» του Χέρμαν Σούμλιν με πρωταγωνιστές τους Λορίν Μπακόλ και Σαρλ Μπουαγιέ, ενώ την ίδια χρονιά πρωτοστατεί στην κίνηση οικονομικής ενίσχυσης των Ελλήνων καλλιτεχνών, Association for the Aid of Writers, Artists and Actors of Greece, με τη συμμετοχή ηχηρών ονομάτων του Χόλλυγοντ όπως η Μπέττυ Νταίηβις.

Το 1947, μετά τη συμμετοχή της στα γυρίσματα της βρετανικής παραγωγής «Θείος Σίλας ή η Κληρονομιά» του  Charles Frank, επιστρέφει στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου επιλέγεται από τον σπουδαίο δραματουργό Ευγένιο Ο’ Νηλ και τον σκηνοθέτη Ντάντλεϊ Νίκολς να πρωταγωνιστήσει στην κινηματογραφική μεταφορά του έργου «Το Πένθος Ταιριάζει στην Ηλέκτρα».

Στις 7 Ιανουαρίου 1951 εμφανίζεται στο ANTA Playhouse της Νέας Υόρκης, στην παράσταση του έργου του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα «Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα», στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η παράσταση, σε σκηνοθεσία Stewart Chaney, λαμβάνει διθυραμβικές κριτικές. Παράλληλα, την ίδια χρονιά, συμμετέχει σε παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου στο Mark Hellinger Theatre της Νέας Υόρκης.

Η Κατίνα Παξινού στην ταινία «Ο Κύριος Αρκάντιν» του Όρσον Γουέλς

Ακολουθεί  το 1953 η πρωταγωνιστική ερμηνεία στην τηλεταινία του Albert McCleery «Socrates’ Wife», ενώ το 1955 συμμετέχει στην ταινία «Ο Κύριος Αρκάντιν» του Όρσον Γουέλς. Στις 2 Ιουνίου 1959 εμφανίζεται στον ρόλο της Μάνας, στον «Ματωμένο Γάμο» του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα που μεταδίδεται από το BBC. Την ίδια χρονιά κάνει πρεμιέρα η ταινία του Ίρβινγκ Ράπερ «Το Θαύμα», στην οποία η Κατίνα Παξινού συμπρωταγωνίστησε με τους Κάρολ Μπέικερ και Ρότζερ Μουρ.

Το 1960 εμφανίζεται στην ταινία «Ο Ρόκκο και τ’αδέλφια του» του Λουκίνο Βισκόντι, δίνοντας μια ακόμη εξαιρετική ερμηνεία για την οποία έλαβε θερμές κριτικές, ενώ το BBC προβάλλει ένα τηλεοπτικό αφιέρωμα στην εμβληματική ηθοποιό, με τίτλο «Monitor».

Το 1961 μετά την παραγωγή των «Βρυκολάκων» του Ίψεν από το BBC, σειρά έχει η παράσταση «The Garden of Sweets» του Waldemar Hansen, σε σκηνοθεσία Milton Katselas, η οποία ανέβηκε στο ANTA Theatre της Νέας Υόρκης. Αποτέλεσε την τελευταία της εμφάνιση στο Μπρόντγουεϊ.

Άλλες σημαντικές διεθνείς κινηματογραφικές συμμετοχές της Κατίνας Παξινού αποτελούν η ταινία «Νύχτες Προδοσίας» (1961) του Giuseppe Amato και «Θεία Ζίτα» (1968) του Robert Enrico.