Τριάντα χρόνια χωρίς την Μελίνα Μερκούρη: Σαν σήμερα φεύγει η τελευταία Ελληνίδα θεά

Η Μελίνα Μερκούρη ήταν μια γυναίκα που σημάδεψε την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, τόσο με τους ρόλους της στον κινηματογράφο όσο και με την συνεισφορά της στην πολιτική και τον πολιτισμό της χώρας.

Η Μελίνα Μερκούρη με τη Σοφία Βέμπο στα γυρίσματα της “Στέλλας”,στην οδό Δεληγιάννη στα Εξάρχεια.

Από την πρώτη της ταινία, τη «Στέλλα» (1955) του Μιχάλη Κακογιάννη, η Μελίνα αποτέλεσε πρέσβυρα του ελληνισμού σε όλο τον κόσμο, όταν βρέθηκε στις Κάννες το 1956 με δύο υποψηφιότητες, για το βραβείο καλύτερης ηθοποιού αλλά και για το βραβείο του Χρυσού Φοίνικα. Μπορεί η ταινία να μην κέρδισε κανένα από τα δύο βραβεία, αλλά ακόμα και τότε η Μελίνα δήλωνε ότι χαιρόταν που μέσω της ταινίας μπόρεσε να διαφημίσει την ομορφία της Ελλάδας στην Ευρώπη.

Πράγματι, η «Στέλλα» γυρίστηκε αποκλειστικά στην Ελλάδα, σε γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά. Ακολουθώντας τη ζωή της Στέλλας, βρεθήκαμε στο Μικρολίμανο, στην Καστέλα, στα Εξάρχεια, το Μοναστηράκι, την Ερμού, την Ομόνοια. Για τον σημερινό θεατή η ταινία αυτή είναι ακόμα πιο σημαντική, καθώς βλέπουμε όχι μόνο την αγνώριστη πλέον Αθήνα του 1955, αλλά και την κουλτούρα της ελληνικής κοινωνίας πριν από 60 χρόνια.

Η Μελίνα με τον Ζυλ Ντασσέν.

Η «Στέλλα» ήταν σημαντική ταινία και για την Μελίνα, καθώς στο Φεστιβάλ Καννών του ’56 γνώρισε και τον Ζυλ Ντασσέν. Ο Ντασσέν ήταν ο άντρας που άλλαξε για πάντα την ζωή της. Εκτός από σύζυγος της, έγινε και μέντορας της, αφού πρωταγωνίστησε σε πολλές σημαντικές του ταινίες, όπως το «Ποτέ την Κυριακή». Αυτή η ταινία για τη Μελίνα ήταν η καλύτερη «προπαγάνδα» για τον τουρισμό της Ελλάδας, καθώς έκανε όλο τον κόσμο να μιλά για «τα παιδιά του Πειραιά», ενώ ανέδειξε την κουλτούρα, τη νοοτροπία, τη μουσική και τη διασκέδαση των Ελλήνων της εποχής.

Η Μελίνα Μερκούρη με τον Ζυλ Ντασσέν στο “Ποτέ την Κυριακή” (1960)

Στο ζενίθ της καριέρας της, λοιπόν, λίγο μετά την μεταφορά του «Ποτέ την Κυριακή» στο Broadway (με τιτλο «Ilya Darling»), έγινε πραξικόπημα στην Ελλάδα και επιβλήθηκε η Χούντα των συνταγματαρχών. Τότε, ήταν που η Μελίνα αφιερώθηκε στον αντιδικτατορικό αγώνα. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο για να μιλήσει κατά της Χούντας και για το δικαίωμα των Ελλήνων για ελευθερία.

Μάλιστα, όταν ο Παττακός της αφαίρεσε την ελληνική υποκοότητα ως αντίποινα, η Μελίνα έδωσε μια ιστορική πλέον απάντηση. «Εγώ γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας!»

Η υποδοχή της Μελίνας από τους Ελληνες του Λονδίνου το 1968

Όσο ήταν εξόριστη, έκλαιγε κάθε φορά που άκουγε τον εθνικό ύμνο, ενώ νοσταλγούσε τόσο πολύ την πατρίδα της που οι φίλοι της την αποκαλούσαν «επαγγελματία Ελληνίδα». Αν αυτο δεν δείχνει την αγάπη της για την Ελλάδα, τότε η πολιτική της πορεία και η συνεισφορά της στον τομέα του πολιτισμού, όσο ήταν Υπουργός Πολιτισμού το 1981-1989 και το 1993-1994, το αποδεικνύει περίτρανα.

Ο αγώνας της για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα ήταν ίσως η πιο διάσημη πολιτική της επιδίωξη. Τελικά, μπορεί να μην απέδωσε καρπούς, αλλά ήταν σίγουρα ένα σημαντικό πρώτο βήμα για τον επαναπατρισμό των μαρμάρων.

Από το αρχείο του ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη.

Η Μελίνα, όμως, φρόντισε και με άλλους τρόπους την ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού. Μεταξύ άλλων, προώθησε τις ελληνικές κινηματογραφικές παραγωγές, δημιούργησε τον θεσμό των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) και τον θεσμό των πολιτιστικών πρωτευουσών της Ευρώπης. Παράλληλα, με το πρόγραμμα «Μελίνα-Εκπαίδευση και Πολιτισμός» θέλησε να εισάγει την θεατρική αγωγή και την πολιτιστική παιδεία στα σχολεία. Μάλιστα, πίστευε ότι τα παιδιά πρέπει να έρχονταν σε επαφή με το θέατρο και τον πολιτισμό από μικρή ηλικία. Μόνο τότε θα γίνονταν πολίτες με ουσιαστική παιδεία.

Εξάλλου, για την Μελίνα η Ελλάδα είναι το κατεξοχήν κατάλληλο πεδίο για την ανάπτυξη πολιτισμού. Σε μία συνέντευξη της αφιερωμένη στην Αθήνα, είχε αναφέρει ότι οταν τη ρωτούσαν πώς γίνεται μια τοσο μικρή χώρα να έχει τόσο πλούσια ποιητική παράδοση, με βραβευμένους ποιητές όπως τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο, τον Βάρναλη, η απάντηση της ήταν η εξής: «Όλα στην Ελλάδα οδηγούν στην ποίηση: ο ήλιος, το φεγγάρι, η θάλασσα, τα βουνά της Αττικής, τα μοιρολόγια, τα παραδοσιακά νανουρίσματα. Όλα είναι γεμάτα ποίηση.»

Στην ίδια συνέντευξη είχε δηλώσει επίσης ότι η Αθήνα είναι η πόλη της και δεν θα την εγκαταλείψει ποτέ. Και έτσι έγινε. Θάφτηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, την Πέμπτη 10 Μαρτίου 1994, με την κηδεία της να μετατρέπεται σε λαϊκό προσκύνημα.