Συζήτηση στο Εθνικό: Η αναπηρία θέλει πατέντα

Άτομα με αναπηρία πάνω και κάτω από τη σκηνή. Η ανοίκεια εικόνα καταγράφηκε στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, χάριν της συζήτησης που διοργάνωσε ο οργανισμός, με θέμα δύο συγκρουόμενες, μέχρι σήμερα, έννοιες: Την αναπηρία και την ισότητα. Η συζήτηση ήρθε ως ακόλουθη της χειρονομίας του Εθνικού να παρουσιάσει τέσσερις καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις μέχρι το τέλος Απριλίου σε χορηγία της Alpha Bank. Μια πρωτοβουλία που αναμένεται ν’ αναπτυχθεί σημαντικά από το Εθνικό Θέατρο και κατά την επόμενη χειμερινή περίοδο – και πάλι με τη στήριξη της Alpha Bank. Ενθαρρυντικό νέο μεν για το ελληνικό θέατρο· αλλά και πάλι μια εξαίρεση στο τοπίο της θεατρικής πραγματικότητας.

Καλλιτέχνες και μη, άτομα με κάποιας μορφή αναπηρία, πήραν το μικρόφωνο για να εκθέσουν από σκηνής το καθεστώς αποκλεισμού και παραλογισμού που βιώνουν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους: Από τη συναλλαγή σε μια τράπεζα, στην οδύσσεια ενός αθηναϊκού πεζοδρομίου (ή στην παντελή ανυπαρξία αυτού), τον καθημερινό ρατσισμό ή τον ανέξοδο θαυμασμό, μέχρι τα ανυπέρβλητα εμπόδια στη σπουδή και στην εργασία.

Γεωργία Καλτσή: Η ζωή εκεί έξω είναι extreme sport. Καταβάλλουμε τεράστια προσπάθεια για να υπάρχουμε και να κυκλοφορούμε στην πόλη

«Η αναπηρία θέλει πατέντα», λέει – εν είδει ενός σλόγκαν που στάζει απογοήτευση – η αθλήτρια με αμαξίδιο Γεωργία Καλτσή. «Η ζωή εκεί έξω είναι extreme sport. Καταβάλλουμε τεράστια προσπάθεια για να υπάρχουμε και να κυκλοφορούμε στην πόλη, είτε γιατί δεν υπάρχουν προδιαγραφές για αναπήρους, είτε γιατί όσες υπάρχουν είναι φτιαγμένες με μη λειτουργικό τρόπο, είτε γιατί κανείς δεν ρώτησε τους ανάπηρους πως μπορούν να βοηθηθούν στην καθημερινότητα τους και ανάλογα να την σχεδιάσουν» τονίζει. Η Γεωργία είχε ένα τροχαίο, εξαιτίας του οποίου «βρέθηκε καθιστή», όπως σημειώνει, αφού η φράση «έμεινε ανάπηρη» την βρίσκει αντίθετη, καθώς υποδηλώνει μια ακινησία.

Το πάνελ των ομιλητών με το συντονισμό του παρουσιαστή Φώτη Σεργουλόπουλου.

Γενικά, τα άτομα με αναπηρία – όπως θα επιβεβαιώσουν οι συμμετέχοντες/συμμετέχουσες στη συζήτηση – είθισται να δοκιμάζουν μεγάλες αντιφάσεις στην ελληνική πραγματικότητα. Από τη μια, το ρατσισμό, όπως καταγγέλλει η Βασιλική Δρίβα, ηθοποιός σε παραστάσεις του Νίκου Καραθάνου η οποία, μάλιστα έκανε το ντεμπούτο της στους «Όρνιθες» της Επιδαύρου. Η ίδια υπογραμμίζει ότι αν η παραγωγή της παράστασης δεν ανήκε στη Στέγη, δεν θα έβλεπε ποτέ τον εαυτό της σε μια επιδαύρια παραγωγή, αφού τα άτομα με νανισμό (όπως η ίδια) είναι ταυτισμένα με μια στερεοτυπική σκηνική αντιμετώπιση.

Βασιλική Δρίβα: Ας κατανοήσουμε πως το ανάπηρο άτομο έχει αξιοπρέπεια και αυτή πρέπει να διαφυλάσσεται

«Δεν θεωρώ σωστό να γελοιοποιείται το σύνδρομο μιας αναπηρίας αν και δεν κατακρίνω τους ηθοποιούς με νανισμό που συμμετέχουν σε τέτοιες παραστάσεις, γιατί έχουν ανάγκη να επιβιώσουν» παρατηρεί. Ακόμα και υπό την προστασία της Στέγης, το ελληνικό παράλογο εξακολούθησε να υπάρχει όταν οι κανονισμοί λειτουργίας του αρχαίου θεάτρου απαγόρευσαν στην ηθοποιό να προσεγγίσει τα καμαρίνια με αναπηρικό όχημα, αναγκάζοντας έτσι συμπρωταγωνιστές της να τη μεταφέρουν στα χέρια. «Ας κατανοήσουμε πως το ανάπηρο άτομο έχει αξιοπρέπεια και αυτή πρέπει να διαφυλάσσεται. Αντίθετα, φροντίζουμε να του υπενθυμίζεται, με όλους τους τρόπους, πως δεν έχει αυτονομία» σημειώνει.

Η επικεφαλής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και Πολιτισμού της Alpha Bank, Ρούλη Χριστοπούλου με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Γιάννη Μόσχο.

Κι από το ρατσισμό, στην ηρωοποίηση. Μια άλλη, συνήθης αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας – μέσα στην αμηχανία της μπροστά στην αναπηρία – είναι ο άκρατος θαυμασμός· ή, όπως διεθνώς, αποκαλείται το «inspiration porn»: Δηλαδή, η πρακτική να αντλούμε (δήθεν) έμπνευση από άτομα που, στην πραγματικότητα, μένουν αβοήθητα. «Ανεβάζοντας έναν ανάπηρο στο βάθρο του ήρωα, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, αυτό της λύπησης και του οίκτου. Όμως, οι ανάπηροι δεν θέλουμε ούτε να μας θαυμάζετε, αλλά ούτε και να μας λυπάστε. Θέλουμε να είμαστε συνοδοιπόροι, σύντροφοι, συμπολίτες, γείτονες, φίλοι. Τόσο απλά», εξηγεί ο Θοδωρής Τσάτσος, απόφοιτος της Νομικής Αθηνών και του Τμήματος Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στιχουργός, τραγουδιστής και συν-ιδρυτής της «Black Light», μιας κοινωνικής επιχείρησης που απασχολεί τυφλά άτομα. Και ο ίδιος είναι, εκ γενετής, τυφλός.

Θοδωρής Τσάτσος: Ανεβάζοντας έναν ανάπηρο στο βάθρο του ήρωα, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, αυτό της λύπησης και του οίκτου. Όμως, οι ανάπηροι δεν θέλουμε ούτε να μας θαυμάζετε, αλλά ούτε και να μας λυπάστε

Παρότι, κάτοχος δύο πτυχίων, ο Θοδωρής Τσάτσος δεν απέφυγε την ανετοιμότητα του ελληνικού Πανεπιστημίου να εντάξει άτομα με τυφλότητα ή κώφωση στις τάξεις του. Ο κωφός ηθοποιός και stand up comedian Πάνος Κατσής ανακαλεί το σοκ στο οποίο υποβλήθηκε ως φοιτητής, αναγκασμένος να προσλαμβάνει ο ίδιος διερμηνέα για να παρακολουθεί τα μαθήματα του, αφού το κράτος δικαιολογεί τη μίσθωση 15 ωρών διερμηνείας το χρόνο! Συνθήκες που θα μπορούσαν κάλλιστα να εκδιώξουν κάθε άτομο με αναπηρία από την σπουδή, το οποίο αδυνατεί να ανταποκριθεί στις έξτρα οικονομικές απαιτήσεις που επιβάλλει η κατάσταση του.
Ο Θοδωρής τονίζει πως τα ποσοστά αναπηρίας στα τυφλά και, γενικά στα ανάπηρα, άτομα είναι πάρα πολύ υψηλά και με εξαίρεση κάποιες θέσεις που ‘ανοίγουν’ στο δημόσιο τομέα, στην ουσία εκτοπίζονται από την αγορά εργασίας. «Η συζήτηση για τις προσλήψεις αναπήρων στον ιδιωτικό τομέα είναι σε βρεφικό στάδιο. Προσωπικά, τρέμω στην ιδέα να χρειαστεί να ζητήσω δουλειά, δηλώνοντας πως είμαι τυφλός» σχολιάζει.

Πάνος Κατσής, Θοδωρής Τσάτσος και Χρυσέλλα Λαγαρία.

Καθημερινά, τα άτομα με αναπηρία, συνειδητοποιούν πως ο κόσμος είναι έτσι δομημένος ώστε να λειτουργεί αδιάκριτα ερήμην τους. Ο Πάνος Κατσής εξηγεί, λόγου χάρη, πως ένας κωφός πρέπει να προσλάβει διερμηνέα για μια απλή τραπεζική συναλλαγή ή, ακόμα χειρότερα, να του παρέχει εξουσιοδότηση αφού οι τράπεζες δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα του κωφού στη μεσολάβηση διερμηνέα. Τρομάζει, κανείς, στη σκέψη πως ένα κωφό άτομο μπορεί να βρεθεί σε μια έκτακτη ανάγκη: Αν χρειαστεί, για παράδειγμα, να νοσηλευτεί στα επείγοντα ενός νοσοκομείου που, εννοείται, δεν υπάρχει πρόβλεψη διερμηνέα. Είναι τέτοια η ένδεια κεντρικού σχεδιασμού για τα άτομα με αναπηρία που ο Πάνος Κατσής αναφέρει ένα περιστατικό που φαντάζει κωμικό αλλά, στ’ αλήθεια, είναι τραγικό: Μια ομάδα κωφών ζήτησε βοήθεια στο Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος απευθυνόμενο στην ειδική υπηρεσία του: Και αφού, αρχικά, τους παραχώρησαν αμαξίδιο (!) στη συνέχεια τους έδωσαν ένα φυλλάδιο οδηγιών σε γραφή Μπράϊγ (η γραφή για τα άτομα με προβλήματα όρασης) για να καταφέρουν να περιηγηθούν στο χώρο!

Χρυσέλλα Λαγαρία: Η προσβασιμότητα είναι μια πράξη πολιτική

Η Χρυσέλλα Λαγαρία, διευθύντρια και συν-ιδρύτρια της «Black Light», επαναλαμβάνει το αυτονόητο: Πως «η προσβασιμότητα είναι μια πράξη πολιτική. Είναι σαν να μη θέλουμε να δώσουμε λύση στο πρόβλημα, ενώ το μόνο που χρειάζεται είναι να παρθούν αποφάσεις. Γιατί όσο περισσότερη προσβασιμότητα εξασφαλιστεί τόσο λιγότερη αναπηρία θα βιώνεται» τονίζει.

Βασιλική Δρίβα και Κατερίνα Βρανά.

Αν και η συζήτηση διοργανώθηκε από το Εθνικό Θέατρο, με την πλειονότητα των καλεσμένων-ομιλητών να σχετίζονται με την τέχνη, το οξύμωρο συνεχιζόταν: Οι ανάπηροι καλλιτέχνες υποεκπροσωπούνται σε όλες τις εκφάνσεις των τεχνών. Ανάπηροι ήρωες ερμηνεύονται από μη ανάπηρους ηθοποιούς σε παραστάσεις, σειρές, ταινίες. Ρόλοι αναπήρων χαρακτήρων γράφονται αυθαίρετα χωρίς να υπάρξει συμβουλευτική από ανάπηρα άτομα – ανακυκλώνοντας στερεότυπα και λάθος εντυπώσεις για την αναπηρία. Κι ενώ ο νόμος περί αρτιμέλειας που απαγόρευε σε ανάπηρα άτομα να σπουδάσουν σε δραματικές σχολές καταργήθηκε στα χαρτιά, δεν καταργήθηκε στην πράξη· καθώς τα κενά που θα εξασφάλιζαν τη συμπερίληψη τους, παραμένουν.

Κατερίνα Βρανά: Ακόμα και οι χώροι πολιτισμού είναι τόσο επικίνδυνοι ώστε μπορούν να παράγουν περισσότερους αναπήρους

Ακόμα και η stand up comedian Κατερίνα Βρανά, μια καλλιτέχνιδα που είχε πληθωρική καριέρα και πριν βρεθεί σε συνθήκη αναπηρίας, βρίσκεται συχνά αποκλεισμένη εξαιτίας της έλλειψης μέτρων προσβασιμότητας «παντού» όπως τονίζει. «Πολλοί πολιτιστικοί χώροι ισχυρίζονται πως είναι προσβάσιμοι και αυτό δεν είναι αληθές. Είναι τόσο δύσκολο να τοποθετηθεί ένα αναβατόριο; Ξεμένουμε από επιλογές, δεν έχουμε επιλογές. Ακόμα και οι χώροι πολιτισμού είναι τόσο επικίνδυνοι ώστε μπορούν να παράγουν περισσότερους αναπήρους» λέει, με το γνωστό, βιτριολικό της χιούμορ.

Στο κοινό της συζήτησης βρέθηκαν άτομα με αναπηρία και ανάμεσα τους αρκετοί καλλιτέχνες με κάποια μορφή αναπηρίας. Ωστόσο, μετρημένοι στα δάχτυλα (του ενός χεριού), ήταν οι μη ανάπηροι καλλιτέχνες ενώ κανείς θα προσδοκούσε το, ακριβώς, αντίθετο: Να ενώσουν τη φωνή με τους πιο ευάλωτους, αυτονόητο χρέος της τέχνης και των καλλιτεχνών. Η απουσία τους, αναπόφευκτα, καθρέφτισε την κατακριτέα στάση της κοινωνικής πλειοψηφίας να δρα με τους εγωϊστικούς κανόνες της αρτιμέλειας.