H Patti Smith στη Στέγη: H ποιήτρια που έχει τη δύναμη

Αγγίζει τις γκρίζες μπούκλες της, τις περιστρέφει ανάμεσα στα δάχτυλα της καθώς απαγγέλει στίχους· και το φως των προβολέων την κάνει να φαντάζει σαν απόκοσμη μορφή. Η Patti Smith, αν και στέκεται μπροστά από τα υπερσύγχρονα μουσικο-ηχητικά συστήματα της Soundwalk Collective, μοιάζει με προφήτισσα από τα βάθη των χρόνων. Η εκούσια, κυτταρική σύνδεση της με τις λέξεις – όχι μόνο ως τραγουδίστρια αλλά και ως ποιήτρια – μαζί με τη βαθιά φωνή της, ριζωμένη σε καταγωγικές αλήθειες, σε συνεπαίρνει από τις πρώτες φράσεις που προφέρει στο μικρόφωνο.

Η Patti Smith, πολύ λιγότερο μουσικός και πολύ περισσότερο αφηγήτρια, για χάρη του project «Correspondences», δίνει φωνή σε ένα μετα-αποκαλυπτικό τοπίο: Εικόνες της δασικής και θαλάσσιας φύσης, γαλήνιες και παραμυθιακές ζωντανεύουν ολοένα ως παλιά μνήμη, γιατί τώρα έχουν πια καταστραφεί. Πως μοιάζει το τέλος του κόσμου; Είμαστε, άραγε, ήδη εδώ; «Τίποτα δεν έχει μείνει, όλα χάθηκαν», επιβεβαιώνει η Smith με ραγισμένο το ηχόχρωμα των λέξεων που αρθρώνει.

Θρηνεί αφού κάποτε «η Γη γύριζε γλυκά· και τώρα γυρίζει προς λάθος κατεύθυνση». «Τα δάση καίγονται, οι πάγοι λιώνουν, η αναρχία βασιλεύει επανασχεδιάζοντας τη Φύση». Το μοιρολόι της προκαλεί συναισθηματικές δονήσεις, όπως οι τεχνητοί σεισμοί στους ωκεανούς για αναζήτηση ορυκτών καυσίμων – εκείνη τις ονομάζει «ατομικές βόμβες κάτω από το νερό». «Τόσα πολλά δάκρυα, που ούτε ένας ωκεανός ολόκληρος δεν θα μπορούσε να ξεπλύνει», ομολογεί σε μια ύστατη προσπάθεια αφύπνισης του ακροατηρίου της για την κλιματική κρίση.

Ανάμεσα σε εικόνες από τα βάθη των θαλασσών και τις κορυφές των βουνών, ήχους από τα σόναρ των δελφινιών και θορύβους από τα παγόβουνα που καταποντίζονται (τους δημιουργεί live o Stephan Crasneanscki, ιδρυτής της Soundwalk Collective), η 77χρονη Patti Smith μοιάζει να έχει ζήσει πολλά για να σε πείσει πως, ναι, η φωνή της ταυτίζεται με το κάλεσμα της Φύσης. «Είμαι η Φύση», παραδέχεται· εκείνη που «αναπνέει στο στόμα των πουλιών που πετούν στους αιθέρες».

Το τελετουργικό που εξελίσσεται στη σκηνή της Στέγης είναι καθηλωτικό. Και έρχεται η ώρα που αποκτά χαρακτήρα θρησκευτικής επίκλησης σε ανώτερες δυνάμεις, όταν αγιογραφίες της ορθόδοξης χριστιανικής τεχνοτροπίας, δεσπόζουν πίσω από την ακίνητη φιγούρα της. Κι εκείνη σε καλεί επιτακτικά: «Άκου – άκου», λέει με επικό τόνο.

Κι από τον Χριστό, στο «Κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο» και στη «Μήδεια» του Παζολίνι. Η Μήδεια, εξάλλου, είναι η δύναμη της Φύσης – παίρνοντας εδώ τη μορφή της Μαρία Κάλλας. Τώρα, η Patti Smith γίνεται Μήδεια. Σε μια συνειρμική δραματουργία, η περφόρμανς κορυφώνεται σε φόρο τιμής στον Ιταλό κινηματογραφιστή, αντλώντας εικόνες από το φιλμ του Εϊμπέλ Φεράρα για το τελευταίο βράδυ της ζωής του Παζολίνι. Η καταστροφή της Φύσης, «ο απερίγραπτος τρόμος» που περιγράφει η Patti Smith, είναι απότοκο του καπιταλιστικού οργίου. Η Φύση – πες το Θεό, αν θέλεις – κατακρεουργείται όπως το σώμα του Παζολίνι, στην παραλία της Όστια. Μην ξεχνάμε πως ο Παζολίνο δολοφονήθηκε (και) για την πολιτική του στάση.

Η Αμερικανίδα ιέρεια, έχει από ώρα, υποκλιθεί στο κοινό της. Με τα υποβλητικά πλάνα του «Κατά Ματθαίον» πίσω της τραγουδάει μια στροφή από το «Wing», ένα παλιό της ποίημα που αργότερα θα μελοποιούσε. Η τραγουδίστρια κερδίζει έδαφος και η φωνή της φτάνει στην πλατεία σαν προσευχή. «I was a wing in heaven blue οn the ocean/soared in the rain/and I was free, I needed nobody/it was beautiful».

Αλλά θα έλειπε ένα μεγάλο κομμάτι της Patti Smith, αν δεν ψιθύριζε έστω, κάποιον από τους ‘ύμνους’ της. Μας καλεί να τραγουδήσουμε μαζί της το «Because the night» – γιατί είναι μόνη της και γιατί αν δεν το κάνουμε «θα θυμώσει». Μα στ’ αλήθεια, η πρόσκληση δεν χρειάζεται. Το ρυθμικό χειροκρότημα γίνεται μουσική «cause we believe in the night we trust».

Έχοντας δημιουργήσει στενούς δεσμούς με το Ίδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη και την Αθήνα, η Smith μας μιλά τρυφερά απευθυνόμενη στους ανθρώπους μιας τραυματισμένης αλλά «ωραίας πόλης με ζωηρή, δυνατή ενέργεια που της δίνει χαρά», όπως λέει.

Ο ερχομός της στο πλαίσιο του «Correspondences» προσθέτει μια ακόμα μια ψηφίδα στο φετινό προγραμματισμό της Στέγης που αντλεί από την έννοια της τελετουργίας· και ο οποίος εξελίσσεται, μακράν, στον πιο ενδιαφέρων και συμπαγή προγραμματισμό που έχει παρουσιάσει ο οργανισμός. Δεν είναι σύμπτωση πως ένα πληθωρικό κοινό – άλλοι συνομήλικοι της Patti κι άλλοι πιτσιρικάδες που έχουν αποθηκεύσει τα άλμπουμ της στο Spotify – κατέβαιναν μαζικά τις σκάλες με την ίδια ελαφράδα εκείνου του φτερού για το οποίο τραγουδούσε νωρίτερα.