Η γλώσσα του σώματος ενώνει κωφούς και ακούοντες μαθητές

Νωρίς το πρωί της Δευτέρας, και οι μαθητές του καλλιτεχνικού Γυμνασίου Περιστερίου και του Λυκείου Κωφών και Βαρύκοων Αργυρούπολης δείχνουν παραπάνω από το αναμενόμενο κέφι που δικαιολογεί η αρχή μιας εβδομάδας. Φυσικά, δεν βρίσκονται στο σχολείο τους, αλλά στις εγκαταστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, συμμετέχοντας στο εργαστήρι «Κινούμενα ηχοτοπία»: Μια διαθεματική δράση που δημιουργεί μικρές, μικτές – αναπήρων και μη – κοινωνίες, με βασικά εργαλεία το παιχνίδι και το σώμα· ή το παιγνιώδες σώμα.

Στη γεμάτη, από 50 παιδιά, αίθουσα χρειάζεται σταθερή παρατήρηση για να εντοπίσεις ποιοι είναι οι κωφοί και ποιοι οι ακούοντες έφηβοι. Όλοι – ακολουθώντας τις οδηγίες των χορογράφων Γιώτας Πεκλάρη και Βάσιας Ζορμπαλή (υπεύθυνες για τη σύλληψη και υλοποίηση του προγράμματος) – έχουν σχηματίσει ομάδες και αυτοσχεδιάζουν σε χορογραφίες και κινούμενα γλυπτά, αφηγούμενοι ιστορίες χωρίς λόγια.

Για τρεις ώρες στην ΕΛΣ κωφά και μη παιδιά συγχρωτίζονται δημιουργικά.

Η ιδέα των «Κινούμενων τοπίων» (υλοποιείται με την υποστήριξη της Alpha Bank και επιστημονική συνεργάτιδα τη Νατάσσα Χαντά-Μάρτιν) ενέπλεξε ειδικά και μη, σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης – και μετά από μια πρώτη γνωριμία στο σχολικό περιβάλλον – κάλεσε τα παιδιά σε βιωματικές ασκήσεις όπου θα εξερευνούσαν κινητικούς και ηχητικούς τρόπους επικοινωνίας· διαμορφώνοντας έτσι μια νέα, διασκεδαστική και προσβάσιμη καλλιτεχνική γλώσσα. Γιατί η ψίχα της δράσης είναι η συμπερίληψη και, αναπόφευκτα, η χαρά. Ακόμα κι αν το γέλιο των κωφών μαθητών δεν ακούγεται, το βλέπεις πλατιά σχηματισμένο στα πρόσωπα τους.

Κανένας από τους εφήβους του καλλιτεχνικού Γυμνασίου Περιστερίου δεν είχε συναντήσει προηγουμένως τους μαθητές του Λυκείου Κωφών και Βαρύκοων Αργυρούπολης. Τρεις ώρες συνύπαρξης μετά, συμπεριφέρονται σαν να γνωρίζονταν καιρό· και το κυριότερο σαν τίποτα να μην τους εμποδίζει να συνυπάρξουν, να συνομιλήσουν.

Γιώτα Πεκλάρη – Βάσια Ζορμπαλή, χορογράφοι: Θέλαμε να τους δώσουμε ερεθίσματα τα οποία, δυστυχώς, δεν υπάρχουν στην κοινωνία. Ειδικά τα παιδιά επικοινωνούν σπάνια ή ποτέ με συνομήλικους τους με αναπηρία

Η ακαριαία αυτή διαπίστωση χτυπάει σαν δροσερό αεράκι το στερεοτυπικό τρόπο σκέψης ενός ενήλικα παρατηρητή. «Σκεπτόμενες το περιεχόμενο του εργαστηρίου που θα προτείναμε στην ΕΛΣ είχαμε από νωρίς αποφασίσει ότι θα στοχεύσουμε στους εφήβους. Είχαμε την ανάγκη να δουλέψουμε με μικρότερες ηλικίες όπου τα στερεότυπα και οι απόψεις δεν είναι εδραιωμένες, υπάρχει πολύς χώρος για διαμόρφωση της σκέψης τους. Θέλαμε να τους δώσουμε ερεθίσματα τα οποία, δυστυχώς, δεν υπάρχουν στην κοινωνία. Ειδικά τα παιδιά επικοινωνούν σπάνια ή ποτέ με συνομήλικους τους με αναπηρία», εξηγούν οι δύο χορογράφοι.

“Τι κι αν δεν είμαστε όλοι ίδιοι; Αρκεί που μπορούμε να συνεργαστούμε”, λέει η Κοραλία, μαθήτρια του Καλλιτεχνικού Γυμνασίου Περιστερίου.

Η Κοραλία είναι ένα χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα. Πριν μπει στο εργαστήριο προβληματιζόταν «για το πως θα συνεννοηθούμε με τα κωφά και βαρήκοα παιδιά. Βέβαια, μόλις μπήκαμε στην αίθουσα σταμάτησα να το σκέφτομαι, γιατί όλα πήγαν πολύ καλά: Τελικά, υπάρχουν ένα σωρό τρόποι για να πεις αυτό που θέλεις. Με τις εκφράσεις, με τις κινήσεις μας, αυτά φτάνουν. Δεν μου αρέσει όταν οι άλλοι μιλάνε για το ‘διαφορετικό’. Τι κι αν δεν είμαστε όλοι ίδιοι; Αρκεί που μπορούμε να συνεργαστούμε» λέει, αναλύοντας όλη την πορεία της σκέψης της από την αρχή έως το τέλος του εργαστηρίου.

Εδώ δεν μιλάμε για το αν είμαστε όλοι ίδιοι, αλλά για το αν είμαστε όλοι ίσοι.
Ασημίνα, μαθήτρια Καλλιτεχνικού Γυμνασίου Περιστερίου

Η Ασημίνα πάλι, πιστεύει πως οι κωφοί συνάνθρωποί μας είναι κάπως διαφορετικοί, αλλά με θετικό πρόσημο. «Πάντα πίστευα πως έχουν μια παραπάνω δύναμη από τους υπόλοιπους, αφού μπορούν να συνομιλήσουν με άλλον τρόπο από το γνωστό. Καταρχάς, ξέρουν περισσότερα πράγματα από εμάς, ξέρουν μια άλλη γλώσσα, τη νοηματική και νομίζω ότι αυτό τους κάνει πιο συμπονετικούς – χωρίς να μπορώ να εξηγήσω ακριβώς αυτήν την αίσθηση. Όπως και να έχει εδώ δεν μιλάμε για το αν είμαστε όλοι ίδιοι, αλλά για το αν είμαστε όλοι ίσοι».

Οι μετακινήσεις των παιδιών από τα στερεότυπα είναι ορατές ακόμα και κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων.

Υπάρχει μια έντονη φόρτιση στα λόγια των παιδιών που, απρόσβλητα, σε ένα βαθμό, από τα στεγανά και τις βεβαιότητες των μεγάλων μιλούν με μια ξεχασμένη λογική, όταν πρόκειται για ζητήματα διαφορετικότητας, αναπηρίας, συμπερίληψης. Ακόμα και η Αφροδίτη – εξαιρετικά συμμετοχική, τόσο στο εργαστήρι, όσο και στη συζήτηση που ακολούθησε – ομολογεί: «Έρχομαι από ένα σπίτι όπου όλοι κοροϊδεύουμε αυτούς που μιλούν στη νοηματική. Τους βρίσκουμε περίεργους, αστείους, κάνουν άσχημους μορφασμούς μάλλον. Όμως, τώρα ξέρω ότι έκανα λάθος και πως τους έχω αδικήσει. Το λέω ανοιχτά. Και μόλις γυρίσω στο σπίτι θα πω στους γονείς μου ότι και αυτοί κάνουν λάθος», λέει με αφοπλιστική ειλικρίνεια.

Η Βάσια Ζορμπαλή παρατηρεί πως η Αφροδίτη δεν είναι το μόνο παράδειγμα παιδιού που μεταστρέφεται στη διάρκεια του εργαστηρίου: «Έχουμε δει ακούοντα μαθητή να μιμείται κοροϊδευτικά τη νοηματική γλώσσα: Αυτά στην αρχή του εργαστηρίου. Μέχρι να τελειώσουμε ήταν ένα άλλο παιδί. Και αυτό ήταν αποκαλυπτικό τόσο για εμάς, όσο και για τον ίδιο».

Οι μαθητές του Λυκείου Κωφών και Βαρύκοων Αργυρούπολης δεν έχουν συχνή επαφή με την κοινωνία των ακουόντων. Κι αυτό πρέπει να αλλάξει.

Οι μαθητές του Λυκείου Κωφών και Βαρύκοων Αργυρούπολης δεν έχουν συχνή επαφή με την κοινωνία των ακουόντων. Ο Στέλιος θεωρεί πως αυτή η προσπάθεια θα μπορούσε να βοηθήσει στην κοινωνική ένταξη των κωφών, αν γινόταν συστηματικά. «Αυτό πρέπει να συμβαίνει όχι μόνο μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα αλλά και στην καθημερινή ζωή, δεν υπάρχει άλλος τρόπος» τονίζει. Όντας αθλητής του ποδοσφαίρου, έχει δεχτεί bulling από κάποιους συναθλητές του και πιστεύει ότι μόνο αν εξοικειωθεί κανείς με μια κατάσταση, τότε θα σταματήσει να αισθάνεται αμήχανα ή να φοβάται.

Μόνο αν κανείς γνωρίζει τι σημαίνει αναπηρία και δεν μένει στην παραπληροφόρηση ή στη φαντασία του, αρχίζει να σκέφτεται καθαρά.
Βίκυ, καθηγήτρια Λυκείου Κωφών και Βαρύκοων Αργυρούπολης

Η συμμαθήτρια του, η Άννα στέκεται στο μεταίχμιο αυτής της κατάστασης. Ούσα βαρήκοη, έχει φοιτήσει και σε γενικό Γυμνάσιο και τώρα στο Λύκειο Κωφών και Βαρυκόων. Μιλάει χωρίς μετάφραση (από την Ανδρονίκη Ξανθοπούλου): «Εκτός σχολείου έχω παρέες από ακούοντες. Κατάφερα με ένα τρόπο να διαχειρίζομαι και τις δύο κατηγορίες. Απλώς, εγώ πάντα θα αισθάνομαι ανασφάλεια. Αν είμαι ‘αρκετά καλή’ για όλους». Δεν μπορεί να ξεχάσει τις άσχημες εμπειρίες: Στο Γυμνάσιο οι επιθέσεις και ο χλευασμός για τα ακουστικά που φορούσε ήταν συχνό φαινόμενο. Η δυσκολία της φοίτησης την οδήγησε στο ειδικό σχολείο όπου και εκπαιδεύτηκε στη νοηματική και τώρα ζει σε ένα πιο προστατευμένο περιβάλλον.

Η Άννα ακούγεται δυνατή. Στα γενέθλια των 15 της χρόνων αποφάσισε πως έπρεπε να γεφυρώσει τους δύο κόσμους στους οποίους υπάρχει. Κι έτσι, κάλεσε στο πάρτι της ακούοντες και μη. «Ήταν ρίσκο να φέρω κοντά δύο άγνωστους κόσμους. Θυμάμαι παίξαμε παντομίμα και περάσαμε καλά. Όλοι κατάλαβαν ότι δεν υπάρχουν λόγοι να φοβούνται ο ένας τον άλλο», λέει ξέροντας ήδη γιατί το ‘πείραμα’ των «Κινούμενων Ηχοτοπίων» είναι… καταδικασμένο να πετύχει. Τώρα, αναρωτιέται πως θα είναι η ζωή της όταν περάσει στο Πανεπιστήμιο. «΄Εχω αγωνία, αν και πιστεύω πως με ψυχραιμία θα τα καταφέρω κι εκεί», αισιοδοξεί.

Η Βίκυ, κωφή και καθηγήτρια Λυκείου Κωφών και Βαρύκοων Αργυρούπολης, εν δράσει.

Η Βίκυ, επίσης κωφή αλλά από την πτέρυγα των εκπαιδευτικών του Λυκείου Κωφών και Βαρύκοων Αργυρούπολης, αισθάνεται μια ανακούφιση. «Για μένα η σημερινή συνάντηση ήταν μια μεγάλη έκπληξη. Είμαι πολύ περήφανη για όλους τους μαθητές που συμμετείχαν, σχεδόν δεν αναγνώριζα, τις μεταξύ τους, διαφορές. Ξέρετε, μόνο αν κανείς γνωρίζει τι σημαίνει αναπηρία και δεν μένει στην παραπληροφόρηση ή στη φαντασία του, αρχίζει να σκέφτεται καθαρά. Κι εδώ σήμερα έγινε μια πραγματική σύνδεση και σύνθεση. Πως να μην σβήσουν οι προκαταλήψεις όταν ο ένας αγγίζει τον άλλον; Ένιωσα πως σπάσαμε το φράγμα της ντροπής κι αυτό είναι το πρώτο βήμα της ένταξης. Μόνον έτσι μπορεί να πετύχει η μετάβαση στον ‘έξω κόσμο’», λέει και το πρόσωπο της φωτίζεται.

Αυτοσχεδιάζοντας με υλικά που παράγουν ήχο, τον οποίο δεν θα ακούσουν όλοι.

Αυτά είναι λόγια που κανείς θεωρεί φυσικό να ακούσει από τα κωφά άτομα που διψούν και διεκδικούν δικαιωματικά τη συμπερίληψη. Το ευχάριστο είναι πως μετά το εργαστήριο, οι μαθήτριες του καλλιτεχνικού Γυμνασίου Περιστερίου είναι οι πρώτες που υποστηρίζουν πως αυτό το είδος των δράσεων δεν πρέπει να αποτιμάται ως μια «εκπαιδευτική εκδρομή», αλλά ως ένας θεσμός για τους μαθητές όλων των σχολείων.

«Αυτό που κάνουμε εδώ πρέπει να γίνεται συστηματικά, να θεωρείται δεδομένο στην εκπαίδευση. Για να δημιουργούνται σχέσεις μεταξύ μας και να μην χάνεται η επαφή» λέει η Κοραλία ενώ η Μάρσια, με πιο ρομαντική διάθεση, σημειώνει: «Το καλό είναι για να μοιράζεται. Εμείς οφείλουμε να δώσουμε το χέρι στα κωφά παιδιά, να τους δώσουμε δύναμη και να γίνουμε ομάδα. Όχι μόνο για μια μέρα, όχι μόνο για να κάνουμε μια δράση, αλλά όσο πιο συχνά γίνεται».

Μετά την τρίωρη γνωριμία τους στην ΕΛΣ ζητούν να κρατήσουν επαφή ακόμα και διαδικτυακά.

Αυτή, εξάλλου, ήταν και η αρχική σκέψη σχεδιασμού των «Κινούμενων ηχοτοπίων»: Να λειτουργήσουν ως ένα πρόγραμμα με ορίζοντα κάποιων μηνών. Δυστυχώς, όπως ενημερώνει η Γιώτα Πεκλάρη, το Υπουργείο Παιδείας δεν αδειοδοτεί ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα που αναπτύσσεται σε κύκλο μεγαλύτερο των τεσσάρων συναντήσεων. Τα παιδιά πάντως, μοιάζουν να ξέρουν καλύτερα – πάντα ξέρουν καλύτερα. Και η Χάρις από το Καλλιτεχνικό Σχολείο Περιστερίου λέει, με ορθάνοιχτα τα υγρά της μάτια, πως «η σημερινή εμπειρία με έκανε να νιώσω σαν να πήγα στο πιο χαρούμενο μέρος που έχω μέσα μου».