Ο Έκτορας Λυγίζος παίζει πιάνο με τον Μπέρνχαρντ στην Εναλλακτική της ΕΛΣ

Με πολλά χαρακτηριστικά μπορεί να συνδέσει κανείς τη γραφή του Τόμας Μπέρνχαρντ: Την επανάληψη, τον κατακερματισμένο λόγο, τους ψυχαναγκαστικούς ήρωες, την εναλλαγή του τραγικού και του κωμικού, τη βαθιά μελαγχολία. Ωστόσο, εκείνη η χορδή που φαίνεται να διαπερνά όλα τα προηγούμενα είναι η μουσική. Ο Μπέρνχαρντ στα 20 του χρόνια ξεκινά να σπουδάζει στη Βιέννη στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών και στα 27 του αποφοιτά από το Ίδρυμα Μοτσαρτέουμ. Τα έργα του, καθορίζονται από τα γνωρίσματα μιας κλασικής σύνθεσης: Έχουν επαναλήψεις, παραλλαγές, παύσεις, κορυφώσεις.

Διόλου τυχαίο, δηλαδή, που ο ‘Εκτορας Λυγίζος αναγνώρισε σε ένα από αυτά, τον «Αποτυχημένο», την προοπτική να μετατραπεί σε παράσταση μουσικού θεάτρου. Τον χωρίζουν δε, μόλις δύο μέρες από την πρεμιέρα της στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ.

Οι τρεις πρωταγωνιστές της παράστασης Γιάννης Νιάρρος, Εκτορας Λυγίζος και Άρης Μπαλής στο σκηνικό της Μυρτώς Λάμπρου.

Λάτρης της λογοτεχνίας του «σπουδαιότερου συγγραφέα της εποχής μας» (κατά τη Monde), συνδέθηκε στενότερα μαζί του στη διάρκεια του θεσμού των «Αναλογίων» του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος με τίτλο τα «Πρόσωπα του συγγραφέα», όπου ο ίδιος σκηνοθετούσε και συν-ερμήνευε αποσπάσματα από τη συλλογή διηγημάτων του «Τα βραβεία μου» (εκδόσεις Εστία).

Διαβάζοντας, αργότερα, τον «Αποτυχημένο» κατάλαβε «από τις πρώτες σελίδες πως η συνθήκη, το θέμα, τα πρόσωπα του μυθιστορήματος όχι μόνο παρουσίαζαν θεατρικό ενδιαφέρον, αλλά ήταν ευνοϊκά να θεατροποιηθούν καθώς εκτυλίσσονταν σε ένα μουσικό περιβάλλον». Η ιδέα είχε ήδη αρχίσει να παίρνει μορφή στο μυαλό του.

Η Αμαλία Μουτούση στο ρόλο της ξενοδόχου.

Στον «Αποτυχημένο», ήρωας είναι ένας μεσόκοπος Αυστριακός πιανίστας, που πριν πολλά χρόνια, παρακολουθούσε μαζί με τον Καναδό Γκλεν Γκουλντ και τον φίλο του Βέρτχαϊμερ, έναν κύκλο μαθημάτων του, τότε, διάσημου πιανίστα Χόροβιτς.

Εκείνη την εποχή, οι τρεις τους μοιράζονταν την ίδια στέγη και αγάπη για τη μουσική· αν και ο Γκουλντ ξεχώριζε ανάμεσα τους για την υψηλή τεχνική και τη σπάνια αφοσίωση του στην τέχνη του. Καθώς, τώρα, ο αφηγητής γράφει μια εργασία για τον, πρόσφατα εκλιπόντα Γκλεν Γκουλντ, πληροφορείται και το θάνατο του έτερου συμφοιτητή του, Βέρτχαϊμερ – εκείνον που ο Γκουλντ είχε χαρακτηρίσει ευθέως “αποτυχημένο”.

Ο Λυγίζος με την (καταγεγραμμένη από καιρό) εμμονική σχέση πάνω στη μουσικότητα του θεατρικού λόγου, δεν θα μπορούσε παρά να δομήσει το διασκευασμένο κείμενο με τις αρχές μιας παρτιτούρας. «Η μουσική συνδιαλέγεται με το λόγο φράση τη φράση, με ακρίβεια νότας. Γενικά αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύω με βασικά κριτήρια τη λεπτομέρεια, την ακρίβεια και την εμβάθυνση» σχολιάζει, σε ένα κείμενο που, έτσι κι αλλιώς, οι λέξεις παραπέμπουν σε νότες.

Ένας από τους βασικούς λόγους που κάνω θέατρο είναι από την αγάπη μου να παίζω. Εξάλλου, με υποκριτικά εργαλεία σκηνοθετώ τις παραστάσεις μου

Κι όταν μιλάμε για μουσική, εννοούμε φυσικά τις «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Μπαχ· ένα έργο με το οποίο ο Καναδός πιανίστας – εξαντλητικά ακριβής στα όρια της ιδιορρυθμίας – ηχογράφησε δύο φορές στην καριέρα του. Κατά την πρώτη ηχογράφηση το 1955 είχε μόλις υπογράψει συμβόλαιο με την Columbia, επανήλθε σε αυτό το 1981 και όχι άδικα θεωρείται το magnum opus του.

Ο Γιάννης Νιάρρος υποδύεται τον διάσημο Καναδό πιανίστα, Γκλεντ Γκουλντ.

Είναι η πρώτη φορά που ο Έκτορας Λυγίζος θα στηριχτεί σε μια, τρόπον τινά, ρεαλιστική συνθήκη για τη σκηνοθεσία του: Όπως και στο μυθιστόρημα, έτσι και επί σκηνής, η δράση θα φιλοξενηθεί σε ένα λόμπι (μισοεγκαταλελειμένου) ξενοδοχείου κάπου στην Κεντρική Ευρώπη όπου ο αφηγητής θα συνομιλεί με τη, σχεδόν χρεοκοπημένη, ξενοδόχο ενώ οι αναμνήσεις της νιότης του με τους Γκουλντ και Βέρτχαϊμερ θα ζωντανέψουν στον ίδιο χώρο καθώς εκείνοι θα τον επισκεφθούν ως φαντάσματα.

Τη μουσική ευφυΐα του Γκουλντ θα υποδυθεί ο Γιάννης Νιάρρος, τον αποτυχημένο Βέρτχαϊμερ ο Άρης Μπαλής, την ξενοδόχο η Αμαλία Μουτούση ενώ για τον εαυτό του ο Έκτορας Λυγίζος κρατά το ρόλο του αφηγητή. Ομολογεί ότι αυτή η διανομή ήταν η πρώτη (άρα και ιδανική) που είχε φανταστεί διαβάζοντας το έργο του Μπέρνχαρντ με τις ιδιάζουσες, αυτές, περσόνες. «Και με τους τρεις ηθοποιούς υπάρχει μια συγγένεια, μια άνεση, είναι άνθρωποι με τους οποίους αισθάνομαι ασφαλής» αναφέρει, εξηγώντας και την επιλογή του να συμμετέχει ‘από μέσα’ στην παράσταση – και όχι μόνο ως σκηνοθέτης της. «Ένας από τους βασικούς λόγους που κάνω θέατρο είναι από την αγάπη μου να παίζω. Αυτό κυριαρχεί και στη λειτουργία μου ως σκηνοθέτη. Εξάλλου, με υποκριτικά εργαλεία σκηνοθετώ τις παραστάσεις μου. Πόσο μάλλον εδώ που, ήταν μια ελεγχόμενη συνθήκη τεσσάρων ερμηνευτών, αισθανόμουν πως έβγαζε νόημα».

Οι ανεκπλήρωτες προσδοκίες είναι μέρος της καλλιτεχνικής διαδικασίας, όσο είναι και της ζωής

Επιπλέον, είχε την πολυτέλεια του χρόνου να εργαστεί στη διασκευή και μελέτη του έργου, με το οποίο πρωτο-ασχολήθηκε το 2022 και εντατικά δουλεύει τον τελευταίο ένα χρόνο.

Αμαλία Μουτούση και Έκτορας Λυγίζος σε σκηνή του “Αποτυχημένου”.

Εύκολα αναγνωρίζει, κανείς, στοιχεία τελειοθηρίας και στο έργο του Λυγίζου (κάτι το οποίο τον συνδέει με τον Γκλεν Γκουλντ) αλλά και η ταυτότητα μιας φορμαλιστικής, πάντα σαρκαστικής, ματιάς στη σκηνή (κάτι το οποίο εξηγεί την αγάπη του στον Τόμας Μπέρνχαρντ). Όπως και οι δύο εμβληματικές αυτές φυσιογνωμίες της παγκόσμιας τέχνης, έτσι και ο ίδιος μα και κάθε καλλιτέχνης, φαίνεται πως συνομιλούν συχνότερα με την έννοια της αποτυχίας. Παρόλα αυτά, ο Έκτορας Λυγίζος διευκρινίζει πως προσεγγίζει τον «Αποτυχημένο», όχι μέσα από το φακό της αποτυχίας στην Τέχνη, αλλά «της όποιας ματαίωσης κάθε φορά που τα ιδεώδη μας προσκρούουν στην καθημερινότητα. Οι ανεκπλήρωτες προσδοκίες είναι μέρος της καλλιτεχνικής διαδικασίας, όσο είναι και της ζωής», σχολιάζει. «Η αποτυχία με ενδιαφέρει ως μια ψυχική και σωματική κατάσταση. Αναρωτιέμαι τι είναι εκείνο που προκαλεί μια έκρηξη χυμών μέσα μας και τελικά εκδηλώνεται ως σύμπτωμα μιας σωματικής εσωστρέφειας».

Ο φόβος για την αποτυχία έχει πάρει στο μυαλό μου την έννοια μιας φυσικής δύναμης, την οποία αναγνωρίζω, παρατηρώ, της επιτρέπω να υπάρξει, χωρίς να πάρει μεγάλες διαστάσεις

Λέει επίσης, πως η αναμέτρηση του ως δημιουργού με την αναγνώριση όσο και τη ματαίωση βρίσκεται σε κάθε του ανάσα, αφού κανένας καλλιτέχνης δεν έχει δικλείδα ασφαλείας. Κι αυτό είναι κάτι που, όπως παραδέχεται, δεν έχει ησυχάσει μέσα στα χρόνια, παρότι η εμπειρία του αυξάνεται. «Όσο μεγαλώνω, τόσο νιώθω μεγαλύτερη αγωνία για εκείνα που δημιουργώ. Απλώς, πλέον, ο φόβος για την αποτυχία έχει πάρει στο μυαλό μου την έννοια μιας φυσικής δύναμης, την οποία αναγνωρίζω, παρατηρώ, της επιτρέπω να υπάρξει, χωρίς να πάρει μεγάλες διαστάσεις και να με εμποδίσει να δουλέψω».