Γουίλιαμ Σαίξπηρ: Ο δραματουργός που άλλαξε τον κόσμο με την πένα του

Ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ έμεινε στην ιστορία ως ο διασημότερος δραματουργός όλων των εποχών, ενώ αποτέλεσε αναμφίβολα μία προσωπικότητα που επηρέασε τη λογοτεχνία, το θέατρο και τον πολιτισμό όσο κανείς από τον μεσαίωνα, την εποχή της Αγγλικής Αναγέννησης και μετά.

Σήμερα, 408 χρόνια μετά τον θάνατο του, το αποτύπωμα που ο σπουδαίος ποιητής, συγγραφέας και ηθοποιός άφησε στην ανθρωπότητα παραμένει ανεξίτηλο.

Οι μύθοι γύρω από την θυελλώδη ζωή της θεατρικής ιδιοφυίας δεν έχουν καταφέρει να επιβεβαιωθούν ιστορικά, καθώς δεν υπάρχουν πολλά καταγεγραμμένα γεγονότα γύρω από αυτή. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1564 στο Stanford της Αγγλίας από εξέχουσα οικογένεια, ενώ φημολογείται ότι μαθήτευσε στο Stanford Grammar School όπου διδάχτηκε Λατινικά και έκανε ήδη τις πρώτες του μεταφράσεις σε νεαρή ηλικία, από έργα αγαπημένων του συγγραφέων.

Στα 18 του χρόνια παντρεύτηκε την αγαπημένη του Ανν Χάθαγουεϊ, των οποίων η ένωση έφερε τρία παιδιά. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι τα πιο πολλά ποιήματα του ήταν για την σύζυγο του αφού είχαν ως κεντρικό θέμα τον έρωτα και την απώλεια. Παρά τον έντονο δεσμό που φαίνεται να είχε το ζευγάρι, ο Σαίξπηρ αφήνει την οικογένεια του και ξεκινάει την καριέρα του στο θέατρο στην πόλη του Λονδίνου, όπου γράφει και παρουσιάζει τα έργα του.

Γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1590, φαίνεται να είχε φτάσει στο απόγειο της καριέρας του έχοντας δημιουργήσει σημαντικά ιστορικά δράματα, τραγωδίες, κωμωδίες και ποιήματα που καθήλωσαν τις μάζες, όπως ο «Ερρίκος ΣΤ’», ο «Ριχάρδος Γ’» ή η πιο διάσημη παγκοσμίως δουλειά του, το έργο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα».

Εκείνη την εποχή βιώνει την απώλεια του γιου του Άμνετ σε ηλικία 11 ετών, γεγονός που τον οδήγησε στο να γράψει τα πιο σκοτεινά δράματα του. Τα τελευταία του χρόνια τα πέρασε πίσω στην γενέτειρα του όπου και πέθανε στις 23 Απριλίου του 1616, ακριβώς 52 χρόνια μετά τα γενέθλια του.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ έγραψε και παρουσίασε τουλάχιστον 37 παραστάσεις και η δουλειά του καθόρισε την τέχνη, τον πολιτισμό και σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο σήμερα.

Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Frank Bernard Dicksee 1884)

Μέσα στα 52 χρόνια ζωής του, εμπλούτισε μέσα από τα έργα του την Αγγλική Γλώσσα με τρόπο τόσο πολύπλοκο που είναι σχεδόν αδύνατο να «μετρήσουμε» πλήρως τη συνεισφορά του.

Χάρισε μοναδικά ζωντανούς τρόπους χρήσης λεξιλογίου (1,700 αγγλικές λέξεις τουλάχιστον είναι δικά του δημιουργήματα) για να εκφράσει έννοιες όπως η ελπίδα, η ζήλια, η αγάπη ή η θλίψη, αλλά και πολλές από τις φράσεις του καθόρισαν τον τρόπο που μιλάμε σήμερα, ακόμα και ασυνείδητα. Α

κόμα κι αν δεν έχετε διαβάσει κανένα από τα Σονέτα του, ακόμα κι αν δεν έχετε δει κανένα θεατρικό του έργο, ακόμα κι αν δεν έχετε παρακολουθήσει καμία κινηματογραφική μεταφορά έργων του, είναι πολύ πιθανό να αναγνωρίσετε ή να χρησιμοποιήσετε άθελα σας αποφθέγματα και λέξεις του.

Πέραν από το κομμάτι της γραμματικής και της σύνταξης στην αγγλική γλώσσα, οι φράσεις του χρησιμοποιούνται διεθνώς για να εκφράσουν συναισθήματα και καταστάσεις – σε σημείο που να θεωρούνται και «κλισέ».

Αν έχετε βρεθεί ποτέ με «κομμένη την ανάσα» τότε αναφέρεστε στον «Έμπορο της Βενετίας», αν έχετε πει ποτέ ότι κάποιος έχει «χρυσή καρδιά» τότε αναφέρεστε στον «Ερρίκο Ε’» κι αν έχετε χρησιμοποιήσει το ανέκδοτο «Νοκ-Νοκ- Ποιος είναι εκεί;» τότε αναφέρεστε στην κωμικοτραγική φιγούρα του θυρωρού στο «Μακμπέθ».

Αν αυτό που κάνει έναν συγγραφέα σπουδαίο είναι ότι τα έργα του διαβάζονται ακόμα και σήμερα, τότε το χαρακτηριστικό μιας σπουδαίας ιδιοφυίας είναι ότι τα έργα του «μιλιούνται» ακόμα και σήμερα, 500 σχεδόν χρόνια από την γέννηση του.

Από τις πρώτες μόλις παραστάσεις του είχε φανεί ότι το θέατρο δεν θα είναι ποτέ ξανά το ίδιο. Η επιρροή του Σαίξπηρ φαίνεται στα πάντα, από τις τεχνικές διαλόγου μέχρι τις προσδοκίες και την συμπεριφορά του κοινού μέσα στο θέατρο. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι τα περισσότερα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αφήγησης οφείλονται σε εκείνον.

Κανένας δραματουργός εκείνης της εποχής δεν κατάφερε να προσελκύσει τις μάζες όπως ο Σαίξπηρ, αφού το θέατρο αποτελούσε προνόμιο των πλούσιων και των μορφωμένων. Με την εμφάνιση της γραφής του, δημιουργήθηκαν ιστορίες που απευθυνθήκαν πρωτίστως στον απλό λαό. Έργα εμποτισμένα από καθολικές αλήθειες, διλήμματα και υπαρξιακά ερωτήματα που σταμάτησαν πια να λειτουργούν ως καθρέφτης των προνομιούχων.

Με άλλα λόγια, ο θεατρικός κόσμος πήρε λαϊκή τροπή. Όλα αυτά οδήγησαν σε κάτι που δεν συνέβαινε ποτέ πριν: Τα μέλη του κοινού ταυτίζονταν τόσο, «έμπαιναν» μέσα στις ιστορίες, σε σημείο που να αντιδρούν, να θέλουν να επηρεάσουν τις εξελίξεις και να συμμετέχουν, σε βαθμό που καμιά φορά αδυνατούσες να καταλάβεις ποιοι είναι οι ηθοποιοί και ποιοι οι θεατές. Από που όμως πήγαζε αυτό το πάθος;

Πέρα από το νέο κύμα στις τεχνικές, στην γλώσσα και τη σκηνική παρουσία, η καρδιά του Σαίξπηρ βρίσκεται στους πολυδιάστατους χαρακτήρες του. Στην αρχαία Ελλάδα όπου γεννήθηκε το θέατρο, τα αρχαία δράματα αποτελούσαν μια σύγκρουση ιδεών: Η τραγωδία της Αντιγόνης, για παράδειγμα, πραγματεύεται το τι είναι νόμιμο και τι πραγματικά ηθικό και η ηρωίδα θάβει παράνομα το πτώμα του αδερφού της, ακόμα κι αν αυτό οδηγήσει στον θάνατο της. Αντίστοιχα, ο Ορέστης, παίρνοντας εκδίκηση για τον βασιλιά Αγαμέμνονα, τον πατέρα του, σκοτώνει την μητέρα του Κλυταιμνήστρα και τον Πατριό του και οι τύψεις, δηλαδή οι Ερινύες, τον κυνηγούν έπειτα.

Ο Σαίξπηρ, λοιπόν, ως εφάμιλλος των αρχαίων ποιητών, παρουσιάζει στις τραγωδίες του γεγονότα ίδιας βαρύτητας, αλλά με απόλυτα εξανθρωπισμένους ήρωες, που έχουν αμφιβολίες, δειλιάζουν, φοβούνται και αντιδρούν όπως θα έκαναν όλοι στην πραγματική ζωή.

Για παράδειγμα στην τραγωδία του Άμλετ, η ιστορία θυμίζει πολύ αυτή του Ορέστη: Ο νεαρός πρίγκηπας πρέπει να πάρει εκδίκηση για τον πεθαμένο πατέρα του, αφού ο θείος του παρουσιάζεται να τον έχει δολοφονήσει για να πάρει τον θρόνο. Ωστόσο, σε αντίθεση με το αρχαίο δράμα, ο Άμλετ φοβάται, δεν είναι σίγουρος για το αν ο ίδιος είναι καλός ή κακός, δεν πιστεύει ούτε στα ίδια του τα μάτια, ακροβατεί ανάμεσα στην τιμιότητα και την δειλία και δεν τολμάει να σκοτώσει τον εχθρό του σε μια ευάλωτη στιγμή, όταν του παρουσιάζεται η ευκαιρία.

Αποτύπωση του Άμλετ και του φαντάσματος του πατέρα του, Henry Fuseli (1780)

Στη σκηνή δηλαδή, παρουσίαζε πρόσωπα «γκρίζα», αληθινά, που μπορεί το πλήθος να συμπονέσει, να ταυτιστεί ή να μισήσει και όλα αυτά οδηγούν σε μία μετάβαση που κάνει την τέχνη του θεάτρου να βάλει στο επίκεντρο τον άνθρωπο. Στο πιο σύγχρονο θέατρο, όπως σε έργα του Τένεσι Γουίλιαμς ή του Ευγένιου Ο’Νηλ, η αφήγηση γίνεται καθημερινή, αφορά πραγματικά προβλήματα του απλού ανθρώπου, εξερευνά τις ανθρώπινες σχέσεις, τους οικογενειακούς ή ερωτικούς δεσμούς και τα όνειρα των χαρακτήρων.

Η γέφυρα ανάμεσα στην αρχαία και κλασσική αφήγηση και τον σύγχρονο κόσμο της τέχνης, το θέατρο, τα βιβλία, το σινεμά, βασίστηκε σημαντικά στο έργο του Σαίξπηρ και τίποτα μετά από εκείνον δεν έμεινε ίδιο.