Η ερμηνεία των ονείρων: Όταν ο Φρόιντ άλλαξε για πάντα τη σύγχρονη ψυχανάλυση

Τα όνειρα έχουν πάντα κάτι μυστηριώδες, κάτι που ελκύει τον κόσμο να τα εξερευνήσει και να τα ερμηνεύσει. Για τον Σίγκμουντ Φρόιντ όμως, τα όνειρα δεν ήταν απλά ένα όμορφο και ενδιαφέρον μυστικό, ήταν ο βασιλικός δρόμος προς το ασυνείδητο, το σκοτεινό εκείνο κομμάτι του μυαλού που για χρόνια ήθελε να ανακαλύψει. Και προς αυτή την ανακάλυψη τον έφερε πιο κοντά το έργο του, Η ερμηνεία των ονείρων, το οποίο δημοσιεύτηκε στις 4 Νοεμβρίου του 1899.

Σκοπός της ζωής και του έργου του Φρόιντ ήταν η εξερεύνηση και η ερμηνεία του ασυνείδητου, του μέρους που κατοικούν όλες οι σκοτεινές επιθυμίες ενός ανθρώπου και συνυπάρχουν με τα απωθημένα του. Μετά από χρόνια έρευνας αλλά και κριτικής από τους υπόλοιπους συναδέλφους του, ανακάλυψε πως τα όνειρα δεν αποτελούν απλά το κλειδί για την είσοδο στο ασυνείδητο ενός ανθρώπου, αλλά συγκεκριμένα τον καλύτερο τρόπο για να το ανακαλύψεις.

Μετά από αυτή την ανακάλυψη, ξεκίνησε την συγγραφή ενός από τα πιο σημαντικά βιβλία της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, που έθεσαν τις βάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη και εξέλιξη αυτών των επιστημών. «Η ερμηνεία των ονείρων» δεν ήταν στην αρχή “ευπρόσδεκτη” από το συντηρητικό τότε κοινό, έγινε όμως ο προπομπός ενός σπουδαιότατου μέλλοντος.

Η πρώτη συστηματική προσπάθεια για την επιστημονική εξήγηση των ονείρων χρειάστηκε 3 χρόνια για να ολοκληρωθεί το 1899 στην Λειψία με τίτλο «Die Traumdeutung». Ο Αυστριακός νευρολόγος και ψυχαναλυτής Σίγκμουντ Φρόιντ ήθελε να αποδείξει πως υπάρχει μια ψυχολογική τεχνική, που κάνει δυνατή την ερμηνεία των ονείρων.

Το έναυσμα αυτής της σκέψης και της έρευνας του ήταν άκρως προσωπικό. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο διάσημος ψυχαναλυτής ανακάλυψε πως τον κυρίευαν συναισθήματα που μέχρι πριν τα καταπίεζε, χωρίς να το καταλαβαίνει. Για τον ίδιο, τα όνειρα ήταν αυτά που διέθεταν τις απαντήσεις για τον λόγο ύπαρξης των συναισθημάτων αυτών και κατ’ επέκταση για το ασυνείδητο του ανθρώπου.

Τα όνειρα είχαν κρυφά νοήματα και αυτά τα νοήματα θα τον βοηθούσαν να καταλάβει την ψυχοσύνθεση του ατόμου που τα έβλεπε. Αυτό υποστήριζε ο Φρόιντ και αυτό προσπάθησε να εξηγήσει στο διάσημο βιβλίο του, που άνοιξε τον δρόμο στην σύγχρονη ψυχανάλυση.

Τα όνειρα είναι η μεταμφιεσμένη εκπλήρωση μιας καταπιεσμένης επιθυμίας, η οποία κρύβεται στο σκοτεινό σημείο του μυαλού μας, το ασυνείδητο και έρχεται στην επιφάνεια μετά από κάποιο ερέθισμα που μας δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο ψυχαναλυτής, συνέδεε τις επιθυμίες αυτές με τα σεξουαλικά αλλά και τα επιθετικά ένστικτα των ανθρώπων. Το ασυνείδητο όμως, το οποίο λειτουργεί αυθόρμητα και χωρίς κάποιο όριο, λογοκρίνεται στην συνέχεια, έτσι ώστε το συνειδητό να βλέπει όσα πρέπει και όχι κάτι πολύ ακραίο.

Η θεωρία του για τα όνειρα αναφέρεται κυρίως σε δύο βασικά σημεία – ποια είναι τα «υλικά» ενός ονείρου και πώς αυτά συνεργάζονται μεταξύ τους. Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις συνδέονται στενά με την κατανόηση της ερμηνείας των ονείρων, και τις απαντήσεις αυτές ψάχνουν όσοι ασχολούνται με την φροϋδική ερμηνεία.

Συχνά οι άνθρωποι καθώς κοιμούνται, βιώνουν εξωτερικά ερεθίσματα, όπως ένα ξυπνητήρι ή κάποιον άλλο ήχο, και αυτά μπορούν να παραμορφώσουν ή και να ενσωματωθούν στα όνειρά τους. Ο Φρόιντ εξήγησε ότι αυτό συμβαίνει επειδή «ο νους αποσύρεται από τον εξωτερικό κόσμο κατά τη διάρκεια του ύπνου και δεν είναι σε θέση να του δώσει μια σωστή ερμηνεία».

Ο Φρόιντ εξήγησε ακόμα, πως το μυαλό μας επιθυμεί να συνεχίσει να κοιμάται ήρεμο και επομένως θα προσπαθήσει να καταστείλει τα εξωτερικά ερεθίσματα, να τα εισάγει στο όνειρο, να μας αναγκάσει να ξυπνήσουμε ή να συνεχίσουμε να κοιμόμαστε σταματώντας το όνειρο.

Ο σπουδαίος επιστήμονας πίστευε ότι τα όνειρα ήταν παζλ με εικόνες και παρόλο που μπορεί να φαίνονται περίεργα και χωρίς νόημα σε πρώτη όψη, μέσω της διαδικασίας της ερμηνείας τους μπορούν να σχηματίσουν μια ποιητική σημασία, αρκετά ενδιαφέρουσα.

Σύμφωνα με τον Φρόιντ μάλιστα, τα όνειρα μας πολλές φορές δυσκολευόμαστε να τα θυμηθούμε εξαιτίας του Υπερεγώ μας, το οποίο λειτουργεί λογοκρίνοντας το φιλελεύθερο και αρχέγονο Προεγώ μας και με αυτό τον τρόπο μας προστατεύει από τις περίεργες εικόνες και τις απαγορευμένες ίσως επιθυμίες που μας έκανε να δούμε το ασυνείδητό μας.

Τέλος, στο βιβλίο του εντοπίζει δύο είδη ονείρων – το φανερό όνειρο και το λανθάνον όνειρο, με το λανθάνον να είναι στην ουσία το πραγματικό όνειρο και αυτό πρέπει να ερμηνευτεί.

Photo by Lux Graves on Unsplash

Η ερμηνεία ενός ονείρου είναι πολύ πιο περίπλοκη και δύσκολη από ότι θα φανταζόμασταν, καθώς το κάθε όνειρο είναι μοναδικό και αντιπροσωπεύει απόλυτα το άτομο που το είδε. Σε αντίθεση με τους ονειροκρίτες, η ερμηνεία των ονείρων του Φρόιντ είναι πολυδιάστατη, καθώς τέσσερις βασικοί μηχανισμοί συγκαλύπτουν το λανθάνον όνειρο και το παρουσιάζουν απλοποιημένο και αρκετά διαφορετικό.

Πρώτη είναι η συμπύκνωση, κατά την οποία λαμβάνει χώρα η σμίκρυνση και η απλοποίηση του πλούσιου περιεχομένου ενός λανθάνοντος ονείρου. Η μετατόπιση στη συνέχεια, αναφέρεται σε μια διαδικασία που υποκαθιστά διάφορες πτυχές (τα συστατικά, οι σημασίες, η ένταση) του φανερού και του λανθάνοντος ονείρου, για να τα καταστήσει ανόμοια.

Έπειτα, οι συμβολισμοί, περιλαμβάνουν τις απωθημένες ορμές του ατόμου και τις εμφανίζουν με έναν μεταφορικό τρόπο, για να είναι λιγότερο ωμές, από ότι στην πραγματικότητα. Τέλος, η δευτερογενής αναθεώρηση αναλαμβάνει την οργάνωση των ονείρων και την εκλογίκευσή τους. Αυτός ο μηχανισμός κάνει ένα όνειρο να φαίνεται λογικό, αλλά να είναι στην πραγματικότητα αρκετά διαφορετικό από την πραγματική του σημασία.

Πρέπει τέλος να θυμηθούμε πως ο Φρόιντ ανέπτυσσε και μοιραζόταν αυτές τις ιδέες του σε μία σεξουαλικά καταπιεσμένη βικτωριανή εποχή. Συνεπώς, η τόσο εύκολη και πολλές φορές προχωρημένη αναφορά του στις σεξουαλικές επιθυμίες και ορμές που δηλώνουν τα όνειρα, τον έφερνε στο επίκεντρο σφοδρής κριτικής και συγκρούσεων με τους υπόλοιπους συναδέλφους αλλά και την κοινωνία στην οποία ζούσε.

Παρά την κριτική και την αρχική απόρριψη που δέχθηκαν οι απόψεις του, ο Σίγκμουντ Φρόιντ μας δίδαξε με το έργο του “Η ερμηνεία των ονείρων”, πως κανένα όνειρο δεν είναι απλά ένα συνονθύλευμα της φαντασίας μας, αλλά κρύβει από πίσω του βαθύτερες σημασίες που σχετίζονται με το ασυνείδητό μας, το οποίο γνωρίζει καλύτερα από όλους τις πιο καλά κρυμμένες επιθυμίες μας!