Πωλ Γκωγκέν: Οι σπουδαίοι πίνακες ενός αμφιλεγόμενου ζωγράφου

Στις 7 Ιουνίου του 1848 γεννήθηκε στο Παρίσι ο Πωλ Γκωγκέν. Λίγα χρόνια αργότερα, ο διάσημος ζωγράφος θα απασχολούσε έντονα τον κόσμο της τέχνης, με τα έργα του πλέον να θεωρούνται ως τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της τέχνης του 19^ου αιώνα και τον ίδιο να φιγουράρει δίπλα στα μεγαλύτερα ονόματα της ζωγραφικής.

Στα 7 του χρόνια μετακόμισε στο Περού, όμως το Παρίσι τον ξανά κέρδισε όταν έπρεπε να επιλέξει το μέρος των σπουδών του. Εκεί γνώρισε και εργάστηκε δίπλα στους Πωλ Σεζάν και Καμίλ Πισαρό. Το 1884 ξεκίνησε να ταξιδεύει σε διάφορες χώρες, γνωρίζοντας τον κόσμο και ψάχνοντας έναν επίγειο παράδεισο. Προς μεγάλη έκπληξή του δεν τον βρήκε όπως τον περίμενε.

Το 1888 γνωρίστηκε με τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ, δημιουργώντας μαζί του μία φιλία που μετατράπηκε γρήγορα σε έντονη έχθρα. Απογοητευμένος, το 1891 αποφάσισε να πάει στην Ταϊτή, να βρει την εσωτερική γαλήνη που έψαχνε. Όπως αναφέραμε, δεν κατάφερε να την βρει ποτέ, καθώς η γαλλική αποικιοκρατία είχε εξαλείψει κάθε ίχνος αθωότητας στην περιοχή.

Η Ταϊτή παρόλα αυτά τον κέρδισε και τον κράτησε δίπλα της μέχρι να αφήσει την τελευταία του πνοή. Εκεί ο Γκωγκέν παντρεύτηκε μία ανήλικη γηγενή, γεγονός που προκάλεσε αρκετά σκάνδαλα γύρω από το όνομά του αλλά και που πυροδότησε πολλά έργα του. Πέρα από σύζυγο όμως, στην Ταϊτή ο ζωγράφος απέκτησε και αρκετές ασθένειες, οι οποίες τον ταλαιπωρούσαν τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά.

Στις 8 Μαΐου του 1903, λίγο πριν προλάβει να κλείσει τα 55 του έτη, η σύφιλη που τον ταλαιπωρούσε για χρόνια είχε τελικά νικήσει. Οι έντονες αυτές προσωπικές του εμπειρίες έδωσαν στον Γκωγκέν την ενόραση και το ταλέντο να μετουσιώνει στον καμβά του ζωντανά συναισθήματα. Όπως και κάθε μεγάλος καλλιτέχνης, ο Γκωγκέν δεν γνώρισε την εκτίμηση των καλλιτεχνικών κύκλων όσο ζούσε.

Πλέον όμως, οι πίνακες του Πωλ Γκωγκέν που ηγήθηκαν του κινήματος του μεταιμπρεσιονισμού μαγεύουν το κοινό με το συμβολικό τους περιεχόμενο, ενώ η ικανότητά του ζωγράφου να δίνει ψυχή σε κάθε έργο του τραβά όλα τα βλέμματα. Έξι όμως πίνακες ξεχωρίζουν από το συνολικό έργο του και μας κάνουν να δούμε την ζωή μέσα από τα μάτια του διάσημου καλλιτέχνη.

Όραμα μετά το κήρυγμα (1888). Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο Γκωγκέν πέρασε τη δεκαετία του 1880 περιπλανώμενος μεταξύ των πόλεων Ρουέν, Κοπεγχάγη, Παναμά, Μαρτινίκα, Παρίσι και Ποντ-Αβέν στη Βρετάνη. Αυτή τη περίοδο ζωγράφιζε τον συγκεκριμένο πίνακα, επιλέγοντας να απομακρυνθεί από τις επιρροές του ιμπρεσιονισμού. Στον πίνακα, ο Γκωγκέν απεικονίζει μία βιβλική σκηνή, κατά την οποία ο Ιακώβ παλεύει με έναν άγγελο, έχοντας προσθέσει μία ομάδα γυναικών να παρακολουθών το στιγμιότυπο. Εδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε το ύφος του ταλαντούχου ζωγράφου που τον ξεχώρισε αλλά και την μοναδική τεχνική του Cloisonnism, τον περιορισμό δηλαδή των έντονων χρωμάτων με σταθερά περιγράμματα. Σήμερα μπορεί κανείς να δει τον πίνακα στην Εθνική Πινακοθήκη της Σκωτίας στο Εδιμβούργο.

Το Πνεύμα των Νεκρών Παρακολουθεί (1892). Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο Πωλ Γκωγκέν έμεινε στην Ταϊτή μέχρι το 1893. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στο νησί παντρεύτηκε την δεκατριάχρονη ιθαγενή Teha’amana. Από τότε η σύζυγός του έγινε ένα από τα κύρια θέματα των έργων του. Στον συγκεκριμένο πίνακα την βλέπουμε ξαπλωμένη σε ένα κρεβάτι, γυμνή, κοιτάζοντας μας συλλογισμένη, ενώ την ίδια την παρακολουθεί μία παράξενη, απόκοσμη οντότητα, ντυμένη με μαύρο σάβανο. Η οντότητα αυτή, στην πολυνησιακή λατρεία, ονομάζεται tupapau, και είναι ένα παραδοσιακό πνεύμα από τον κάτω κόσμο. Ο πίνακας βρίσκεται στη γκαλερί Albright-Knox της Νέας Υόρκης.

Ημέρα του Θεού (1894). Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο Πωλ Γκωγκέν μετακόμισε για πρώτη φορά στη γαλλική αποικία της Ταϊτής το 1891 αναζητώντας «έκσταση, ηρεμία και τέχνη». Κατέληξε να περνά εκεί το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και να φιλοτεχνεί τα πιο σημαντικά έργα του. Ένα από αυτά είναι και ο μετα-ιμπρεσιονιστικός πίνακάς του «Ημέρα του Θεού», που χωρίζεται σε τρεις οριζόντιες ζώνες. Στην κορυφή δεσπόζει η Πολυνησιακή θεότητα Hina. Στη μέση, τρεις φιγούρες τοποθετούνται σε ένα πεδίο ροζ γης, συμβολίζοντας τον κύκλο της γέννησης, της ζωής και του θανάτου. Το κάτω τμήμα αποτελείται από αντιθετικές αποχρώσεις που αντανακλώνται στο νερό και κλέβουν τις εντυπώσεις. Το συγκεκριμένο έργο φυλάσσεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Σικάγο.

Πότε θα παντρευτείς; (1892). Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο Γκωγκέν ταξίδεψε στην Ταϊτή προσδοκώντας να βρει έναν επίγειο παράδεισο, απαλλαγμένο από το άγχος και τα δεινά του δυτικού κόσμου. Προς έκπληξη του όμως, βρήκε μία ρημαγμένη από την γαλλική αποικιοκρατία γηγενή κουλτούρα, και έναν τόπο γεμάτο ασθένειες και πόνο. Στον πίνακά του «Πότε θα παντρευτείς;» βλέπουμε σε πρώτο πλάνο δύο γηγενείς γυναίκες. Το έργο αυτό κατατάσσεται στα συμβολικά έργα του ζωγράφου και παρατηρώντας τον μπορούμε να δούμε μία αλληγορία. Η πρώτη γυναίκα έχει στο αυτί της ένα άσπρο λουλούδι, το οποίο συμβολίζει την αθωότητά της και ταυτόχρονα η φιγούρα από πίσω της που είναι ντυμένη με δυτικά ρούχα συμβολίζει την διάθεσή της να παντρευτεί και να «κατακτηθεί» από έναν δυτικό άντρα, όπως ακριβώς συνέβη και στην πατρίδα της. Το 2015 ο πίνακας πουλήθηκε για 300 εκατομμύρια δολάρια στο Κρατικό Μουσείο του Κατάρ, καθιστώντας τον το πιο ακριβό έργο τέχνης που πωλήθηκε ποτέ.

Από πού ερχόμαστε; Τι είμαστε? Πού Πάμε; (1897-98). Photo Credits: Wikimedia Commons

Όσο βρισκόταν στην Ταϊτή, ο Γκωγκέν υπέφερε από διάφορες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της σύφιλης, ενώ ταυτόχρονα τον απασχολούσαν κάποια οικονομικά προβλήματα. Η δύσκολη αυτή περίοδος της ζωής του όμως έμελλε να γίνει δυσκολότερη, καθώς το 1897 έμαθε πως είχε πεθάνει η κόρη του. Στεναχωρημένος, άρχισε να φιλοτεχνεί ένα έργο, το οποίο θεώρησε αμέσως ως το σπουδαιότερο της καριέρας του. Όταν το ολοκλήρωσε μάλιστα, επιχείρησε να αυτοκτονήσει.

Από τον τίτλο και μόνο καταλαβαίνουμε πως ο πίνακας αφορά τους υπαρξιακούς προβληματισμούς του ζωγράφου. Ο τεράστιος καμβάς, πλάτους σχεδόν τεσσάρων μέτρων, πρέπει να παρατηρηθεί από τα δεξιά προς τα αριστερά, ξεκινώντας από τις γυναικείες φιγούρες, περνώντας στις εργατικές φιγούρες στο κέντρο και τέλος στην ηλικιωμένη φιγούρα στα αριστερά. Πλέον φυλάσσεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης και αποτελεί έναν από τους πιο μυστήριους πίνακες του καλλιτέχνη.

Ποτέ Πια (1897). Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο θάνατος της κόρης του αλλά και η δύσκολη οικονομική του κατάσταση προκαλούσε έντονο άγχος στον Πωλ Γκωγκέν, οδηγώντας τον να δημιουργήσει έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς πίνακές του, το Ποτέ Πια. Ο πίνακας είναι εμπνευσμένος από το διάσημο ποίημα «Το Κοράκι», του Έντγκαρ Άλαν Πόε, το οποίο αφηγείται την ιστορία ενός κορακιού που μιλάει σε έναν στενοχωρημένο άνδρα, ο οποίος θρηνεί για την απώλεια της μεγάλης του αγάπης, λέγοντας συνεχώς τις λέξεις «Ποτέ Πια» και βυθίζοντας τον νεαρό σε μεγαλύτερη θλίψη. Ο πίνακας του Γκωγκέν δείχνει ένα κορίτσι από την Ταϊτή σε μια αμήχανη πόζα συνοδευόμενη από μια έκφραση ποιητικής θλίψης και θρήνου. Όπως σε πολλούς πίνακές του, ο Γκωγκέν αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα την πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση, σε έναν από τους πιο ποιητικούς, φιλοσοφικούς και ταυτόχρονα ρομαντικούς πίνακές του. Σήμερα βρίσκεται στην Πινακοθήκη Κουρτώ του Λονδίνου.