Ημέρα της Μητέρας: Πώς καθιερώθηκε η διεθνής γιορτή προς τιμήν της μητρότητας

Η δεύτερη Κυριακή του Μαΐου έχει καθιερωθεί ως η Ημέρα της Μητέρας. Μια μέρα αφιερωμένη στη μητρότητα και τους δεσμούς μεταξύ μητέρας και παιδιού, η οποία γιορτάζεται, επισήμως, σε διάφορες χώρες του πλανήτη, ανάμεσά τους και στην Ελλάδα. Μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να τιμήσουμε όλες τις μητέρες αυτού του κόσμου, τις αγωνίστριες, τις προστάτιδες, τις στωικές, ανιδιοτελείς φιγούρες των παιδικών μας και όχι μόνο χρόνων. Εκείνες που μας έκαναν να χαμογελάμε, εκείνες που έκλαψαν μαζί μας, δημιούργησαν μαζί μας, που μοιράστηκαν ολόκληρη την ύπαρξή τους μαζί μας, εκείνες που έφυγαν πολύ νωρίς και εκείνες που αισθάνθηκαν την απώλεια πολύ νωρίς.

Τις μητέρες που μπήκαν σε μια βάρκα για να προστατέψουν το παιδί τους από τον πόλεμο ή τη φτώχεια, εκείνες που με ισχυρή θέληση ενάντια στον σκοταδισμό μεγαλώνουν τα παιδιά τους μαζί με τις συντρόφους τους. Εκείνες που ακόμη και αν «φύγουν» θα είναι σαν να εξακολουθούν να μας κρατούν το χέρι μέσα από τον τρόπο που μας ανέθρεψαν, μας ενέπνευσαν και μας έμαθαν πως είναι η άνευ όρων αγάπη. Και τόσες πολλές ακόμη… Φέτος, λοιπόν, στις 14 Μαΐου, γιορτάζουμε αυτές τις γυναίκες. Πως όμως καθιερώθηκε η συγκεκριμένη γιορτή;

Ήδη από την αρχαία Ελλάδα υπήρξαν εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της μητρότητας, συνδεδεμένες άρρηκτα με τη θρησκευτική λατρεία. Την άνοιξη οι αρχαίοι Έλληνες τιμούσαν τη Ρέα, θεά της γονιμότητας και μητέρα των θεών του Ολύμπου. Ενώ, στη φθινοπωρινή ισημερία, πραγματοποιούταν η ετήσια γιορτή των Θεσμοφορίων, αφιερωμένη στη θεά Δήμητρα, με τη συμμετοχή αποκλειστικά των παντρεμένων γυναικών. Μια γιορτή επικεντρωμένη στη μητρότητα, όπου οι γυναίκες θρηνούσαν για λογαριασμό της θεάς, την απώλεια της κόρης της Περσεφόνης που απήχθη από τον Άδη και, πλέον, βρισκόταν στον κάτω κόσμο.

«Ο Βιασμός της Περσεφόνης» Peter Paul Rubens, 1636-1638

Στην αρχαία Ρώμη διοργανώνονταν κάθε χρόνο πολυάριθμες επίσημες γιορτές λατρευτικού χαρακτήρα, των οποίων οι τελετουργίες χαρακτηρίζονταν από μια λανθάνουσας μορφής θεατρικότητα. Μια από αυτές τις γιορτές πραγματοποιούταν 4 έως 10 Απριλίου προς τιμήν της φρυγικής θεάς Κυβέλης ή «Μεγάλης Μητέρας», όπως την αποκαλούσαν. Η γιορτή περιελάμβανε μεγάλη πομπή του αγάλματος της θεάς, καθώς και «εκστατικούς» χορούς, με τη συνοδεία αυλών και τυμπάνων.

Στον Μεσαίωνα, η τέταρτη Κυριακή της Σαρακοστής είχε καθιερωθεί ως η «Κυριακή της Μητέρας» και είχε καθαρά χριστιανικό χαρακτήρα. Το έθιμο, το οποίο πραγματοποιούταν στη Βρετανία και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, επέτρεπε σε όσους είχαν αφήσει το σπίτι και την πόλη τους για να εργαστούν μακριά, να επανενωθούν με τις οικογένειές τους, να επιστρέψουν πίσω στη μητέρα τους, καθώς και στην «Μητρόπολη» του τόπου τους, για μια ξεχωριστεί λειτουργία.

Η «Ημέρας της Μητέρας» όπως έχει καθιερωθεί διεθνώς σήμερα ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον 19ο αιώνα συναντάμε τις προδρομικές μορφές αυτής της γιορτής, οι οποίες, σε αντίθεση με ότι ισχύει σήμερα, είχαν περισσότερο κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα, αναδεικνύοντας την ουσία της μητρότητας: την ανιδιοτελή προσφορά, την αλληλεγγύη και τον σεβασμό στη ζωή. Στα χρόνια πριν τον αμερικάνικο εμφύλιο πόλεμο η Ann Reeves Jarvis από τη Δυτική Βιρτζίνια ίδρυσε τις «Λέσχες Εργασίας της Ημέρας της Μητέρας», όπου μητέρες συγκεντρώνονταν για μια μέρα, με σκοπό να βοηθήσουν λιγότερο τυχερές γυναίκες, με την ανατροφή των παιδιών τους.

Η «εκπαίδευση» των μανάδων υπήρξε σταθερό αίτημα.Έχοντας χάσει η ίδια εννέα από τα δεκατρία της παιδιά, αφιέρωσε το χρόνο της στη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγάλωνε ένα παιδί, καθώς και τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας, ιδιαίτερα υψηλής την εποχή εκείνη. Μάλιστα, το 1858, χρονιά όπου ξέσπασε επιδημία τυφοειδούς πυρετού, οργάνωσε συναντήσεις όπου γιατροί ενημέρωναν τις μητέρες της περιοχής για τις πρακτικές που θα κρατούσαν τα παιδιά τους υγιή.

Η πασιφίστρια Julia Ward Howe που έγραψε τη «Διακήρυξη της Ημέρας της Μητέρας» το 1870

Κατά τη διάρκεια του αμερικάνικου εμφυλίου πολέμου (1861 – 1865) οι λέσχες αυτές, επίσης, φρόντιζαν τραυματισμένους στρατιώτες και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, χωρίς να κάνουν διακρίσεις. Ένα αντιπολεμικό, ενωτικό μήνυμα το οποίο η Ann Reeves Jarvis επέκτεινε και στην μετεμφυλιακή εποχή. Το 1868 οργάνωσε την «Ημέρα της Μητέρας για τη Φιλία», στην οποία στρατιώτες της «Συνομοσπονδίας» και της «Ένωσης» συγκεντρώνονταν όλοι μαζί με τις μητέρες τους για να προωθήσουν τη φιλία, σε μια χώρα που βίωνε τις καταστροφικές συνέπειες του εμφύλιου σπαραγμού.

Στον ίδιο ρυθμό κινήθηκε και η ακτιβίστρια Julia Ward Howe, η οποία το 1870 έγραψε τη «Διακήρυξη της Ημέρας της Μητέρας», καλώντας όλες τις μητέρες να ενωθούν και να επιδιώξουν την παγκόσμια ειρήνη. Ενώ λίγο αργότερα, το 1873, διεξήγαγε εκστρατεία για την καθιέρωση της 2ας Ιουνίου ως «Ημέρα της Μητέρας για την Ειρήνη», συντετριμμένη από τις θηριωδίες του αμερικάνικου εμφυλίου και του γάλλο – πρωσικού πολέμου. Αρκετές άλλες μητέρες – πασιφίστριες στήριξαν τις αντιπολεμικές προσπάθειες της, με στόχο τα παιδιά τους να μη χάνονται πρόωρα και άδικα στο πεδίο της μάχης,

Η Anna Jarvis, η γυναίκα που εμπνεύστηκε την «Ημέρα της Μητέρας»

Την καθιέρωση, ωστόσο, της δεύτερης Κυριακής του Μαΐου ως Ημέρα της Μητέρας, καθώς και τη μορφή που έχει πάρει σήμερα, τη χρωστάμε, κυρίως στην κόρη της Ann Reeves Jarvis, Anna. Η Anna Jarvis, μετά το θάνατο της μητέρας της το 1905 συνέλαβε την ιδέα της «Ημέρας της Μητέρας» ως γιορτή προς τιμήν των θυσιών που κάνουν οι μανάδες για τα παιδιά τους. Μακριά από το όραμα της μητέρας της, η γιορτή δεν θα είχε τη μορφή μαζικού κινήματος, αλλά θα ήταν περισσότερο εξατομικευμένη. Για την ίδια ήταν μια αφορμή να περάσει κάποιος χρόνο με την μητέρα του και να την ευχαριστήσει για όλα όσα έχει κάνει.

Στις 10 Μαΐου 1908 οργάνωσε την πρώτη ανεπίσημη «Ημέρα της Μητέρας», στον τόπο κατοικίας της, την Φιλαδέλφεια. Επιπλέον, έστειλε 500 άσπρα γαρίφαλα, το αγαπημένο λουλούδι της μητέρας της σε μια επισκοπική εκκλησιά μεθοδιστών στη γενέτειρά της. Και οι δύο αυτές δράσεις στέφθηκαν με επιτυχία. Το 1912 παραιτήθηκε από τη δουλειά της, ίδρυσε την «Διεθνή Ένωση για την Ημέρα της Μητέρας» και ξεκίνησε μια εκστρατεία αποστολής γραμμάτων σε εφημερίδες και επιφανείςς πολιτικούς, με στόχο την καθιέρωση μιας ειδικής ημέρας αφιερωμένης στη μητρότητα.

Το πατρικό σπίτι της Anna Jarvis στο Webster της Δυτικής Βιρτζίνιας

Την ίδια χρονιά όλο και περισσότερες αμερικάνικες πόλεις υιοθέτησαν την «Ημέρα της Μητέρας» της Anna Jarvis ως ετήσια γιορτή. Ο αγώνας της έφερε καρπούς το 1914, όταν ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος Woodrow Wilson ανακήρυξε την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου ως επίσημη «Ημέρα της Μητέρας». Καθώς, όμως, η μέρα αυτή μετατράπηκε σε Εθνική Εορτή, δεν άργησε και η εμπορευματοποίησή της, γεγονός που έβρισκε την Jarvis, η οποία δεν προσπάθησε ποτέ να βγάλει κέρδος από τη αυτή την ιστορία, εκ διαμέτρου αντίθετη.

Θεωρώντας την «Ημέρα της Μητέρας» πνευματική της ιδιοκτησία, ξόδεψε όλη την περιουσία της σε δικαστικές διαμάχες εναντίων των κερδοσκόπων που προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τη γιορτή. Πέθανε το 1948 πάμφτωχη και μόνη (δεν είχε παντρευτεί, ούτε είχε αποκτήσει παιδιά).

Ο Αμερικανός Πρόεδρος Woodrow Wilson μαζί με τη σύζυγο και τις τρεις κόρες του. Το 1914 θα ανακηρύξει την «Ημέρα της Μητέρας» ως επίσημη Εθνική Εορτή.

Τις επόμενες δεκαετίες η αμερικάνικη εκδοχή της «Ημέρας της Μητέρας» θα καθιερωθεί και σε άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η προσφορά λουλουδιών και άλλων δώρων προς τις μανάδες θα γίνει το κύριο χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης γιορτής, αν και κατά καιρούς, η μέρα θα καταστεί ως αφορμή για πολιτικές και φεμινιστικές επιδιώξεις.

Το 1968 η σύζυγος του Martin Luther King Jr., Coretta Scott King, θα διοργανώσει πορεία στήριξης των μη προνομιούχων μανάδων και παιδιών. Τέλος, τη δεκαετία του 1970 γυναικεία κινήματα θα χρησιμοποιήσουν την ημέρα για να υπογραμμίσουν την ανάγκη για ίσα δικαιώματα.