Δέκα σπουδαίες γυναίκες που αγωνίστηκαν για την Μητέρα Φύση

Εκείνη η Μητέρα που μας περιβάλλει αδιαπραγμάτευτα με το θαύμα της αγάπης της είναι η Φύση. Κι αν αύριο ξημερώνει η Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας, τότε το φυσικό και ζωϊκό περιβάλλον γύρω μας έχει προτεραιότητα στη γιορτή. Παρότι, η βάναυση και αλόγιστη κυριαρχία του ανθρώπου πάνω της είναι ένα τρομερό κόστος που πληρώνουμε ήδη, στον 20ό και 21ο αιώνα έχουν υπάρξει γυναίκες που στάθηκαν με μητρική φροντίδα στη Φύση, δίνοντας αγώνες για την προστασία της. Κάποιες με κόστος την ίδια τους την ζωή. Από την Αλάσκα έως την Καλιφόρνια, από την Ρουάντα έως την Γκάμπια, από την Αγγλία έως την Ονδούρα αναδεικνύουμε δέκα γυναίκες πρότυπα περιβαλλοντικής συνείδησης και αντίστασης, δέκα γυναίκες για την Μητέρα Φύση.

‘ Οταν ο Νew Yorker σ’ ένα άρθρο του την χαρακτήριζε «ως τη μοναδική έντιμη, ανιδιοτελή και αδάμαστη διαβολογυναίκα στην ιστορία της προστασίας των ζώων» η Rosalie Barrow Edge είχε ήδη διαγράψει μια πορεία που πολλές γυναίκες της εποχής της δεν θα φαντάζονταν ούτε στα πιο άγρια όνειρα τους. Και να φανταστεί κανείς ότι ο άνδρας της ήταν αντίθετος στο δικαίωμα των γυναικών να ψηφίζουν. Στα νεανικά της χρόνια, και χάρη σε μια θερινή κατοικία που διέθετε η οικογένεια της στο Westchester County της Νέας Υόρκης, η Rosalie στα μέσα των 1920’s άρχισε να παρατηρεί τα πουλιά, μια συνήθεια που μετατράπηκε σε χόμπι και πολύ σύντομα σε πάθος.

Η γνωριμία της μ’ ένα ζωολόγο του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας για τον κίνδυνο που διατρέχουν πολλά είδη πτηνών την έβαλε σε ακτιβιστική λειτουργία και ξεκίνησε μια καμπάνια προστασίας των 70.000 αετών που σφαγιάζονταν στην περιφέρεια της Αλάσκα. ‘Ηταν τότε (1929) που ίδρυσε το Emergency Conservation Comittee το οποίο δραστηριοποιούνταν στην προστασία σπάνιων ειδών πτηνών και άλλων ζώων. Στα χρόνια που ακολούθησαν κατάφερε να απαγορεύσει την κυνηγετική παράδοση δεκαετιών αετών και γερακιών στα Απαλάχια ‘Ορη, αγοράζοντας μια έκταση στην περιοχή, την οποία και μετέτρεψε σςε καταφύγιο πουλιών υπό εξαφάνιση. Η δράση της αποτέλεσε πρότυπο για άλλη μια σημαντική πρωτοβουλία από μια ακόμα εμβληματική φιγούρα της περιβαλλοντικής προστασίας, τη Rachel Carlson· η οποία και ίδρυσε το Hawk Mountain Sanctuary το 1960.

«Η γιαγιά του περιβαλλοντικού κινήματος» όπως την αποκαλούσαν, έζησε έναν αιώνα (παρά ένα χρόνο) μια ζωή απολύτως αφιερωμένη στην προστασία της χλωρίδας και της πανίδας. Αν και γεννήθηκε στο Σιάτλ, μεγάλωσε στην Αλάσκα όπυ μετατέθηκε ο εισαγγελέας πατριός της. Ηταν η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από το Γεωπονικό Κολλέγιο της Αλάσκα (1924) – εκεί όπου γνώριζε και τον άνδρα της Olaus Murie, έναν μετέπειτα σπουδαίο βιολόγο ερευνητή. Κάνοντας ένα ταξίδι του μέλιτος, διάρκειας 8 μηνών, για να μελετήσουν τις συνήθειες των τάρανδων της περιοχής ξεκίνησαν μια κοινή ζωή με κοινούς στόχους για την διατήρηση της άγριας ζωής. Μέχρι το 1960, οι πολύχρονες μελέτες τους στη Αλάσκα οδήγησαν σε νομοθετικές ρυθμίσεις για την προστασία της περιφέρειας.

Η Mardy – όπως την αποκαλούσαν – έγραψε ένα βιβλίο για τις περιπέτειες τους με τίτλο «Δύο στον Απώτατο Βορρά» το οποίο κυκλοφόρησε το 1962 αλλά ένα χρόνοα αργότερα, ο σύντροφος της ζωής της πέθανε. Παρά την απώλεια, εκείνη συνέχισε το έργο τους: Δούλεψε στο Alaska National Interest Lands Conservation Act, απ’ ‘οπου κατάφερε να εξασφαλίσει νομικά την προστασία 40 εκατομμυρίων εκταρίων και την εντός τους άγρια ζωή. Το 1980 τιμήθηκε με το μετάλιο Audubon (το οποίο είχε παραλάβει και ο Olaus το 1959) ενώ επί προεδρίας Κλίντον το Προεδρικό Μετάλιο της Ελευθερίας.

Το όνομα της είναι ταυτισμένο με την «Σιωπηλή ‘Ανοιξη» το περιβαλλοντικό μανιφέστο που εξέδωσε στα sixties – ένα από τα πιο επιδραστικά μη λογοτεχνικά έργα του 20ου αιώνα – δονώντας το φοιτητικό κίνημα της Αμερικής που έστρεψε για πρώτη φορά οργανωμένα το ενδιαφέρον του στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και κορυφώθηκε στην ίδρυση αυτού που σήμερα ονομάζουμε παγκόσμιο περιβαλλοντικό κίνημα. Ωστόσο, η θαλάσσια βιολόγος Rachel Carson κατάφερε, στη σύντομη ζωή της, πολλά περισσότερα. Ξεκινώντας την καριέρα της στην αμερικανική υπηρεσία Θαλάσσιας και ‘Αγριας Ζωής, γρήγορα επιδόθηκε στην επιστημονική αρθογραφία γνωρίζοντας τεράστια ανταπόκριση. Σύντομα πέρασε στην συγγραφή βιβλίων – εν μέσω Β΄Παγκοσμίου Πολέμου – με μια σειρά αφιερωμένη στο θαλάσσιο οικοσύστημα.

Διορατική και ακάματη καθώς ήταν, δεν σταμάτησε να ερευνά κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας για να καταλήξει σε κατοχυρωμένα (δυστυχώς) συμπεράσματα για το μέλλον του υδάτινου σύμπαντος: Το λιώσιμο των πάγων, την άνοδο της στάθμης των ωκεανών, την εξαφάνιση ειδών εντός κι εκτός αυτών, παράγοντες που σήμερα συνθέτουν το εδραιωμένο πια φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Επιτέθηκε χωρίς δισταγμό στη βιομηχανία των χημικών κι ένα χρόνο πριν ηττηθεί από τον καρκίνο του μαστού κατέθεσε στο Κονγκρέσο υπενθυμίζοντας πως ο άνθρωπος είναι ο πιο ευάλωτος κρίκος στην αλυσίδα του πλανήτη.

Θα μπορούσε να είχε υποκύψει στις πιέσεις του πατριού της να σπουδάσει οικονομικά αλλά τελικά εγκατέλειψε το πανεπιστήμιο για να ενδώσει στην αγάπη της για ζώα. Παρότι δεν τέλειωσε ποτέ τις σπουδές της στην κτηνιατρική, αναδείχθηκε σε μια σπουδαία ερευνήτρια πεδίου. Υστερα από το πρώτο της ταξίδι στην Αφρική το 1963 – για το οποίο χρειάστηκε να πάρει τραπεζικό δάνειο – στη διάρκεια του οποίου επισκέφθηκε την Κένυα, τη Ζιμπάμπουε και το Κονγκό, άρχισε να διαμορφώνεται μέσα της η ιδέα της παρατήρησης του είδους των γορίλλων.

Με τη βοήθεια ενός ζευγαριού φωτογράφων της άγριας αφρικανικής ζωής, εγκαταστάθηκε στα βουνά της Ρουάντα. Παρακολουθούσε για μήνες τις συνήθειες και τη συμπεριφορά τους, μέχρι που άρχισε να μιμείται το “λεξιλόγιο” τους και τελικά κατάφερε να γίνει αποδεκτή σε κάποιες από τις ομάδες τους. Μάλιστα, απέκτησε έναν ισχυρό δεσμό με έναν 5χρονο αρσενικό μ’ ένα χαρακτηριστικό ανατομικό πρόβλημα στο χέρι, για το οποίο είχε απορριφθεί από την ομάδα του. Τον ονόμασε Digit.

‘Οσο πιο κοντά βρισκόταν στους γορίλλες, τόσο περισσότερο εμβάθυνε στον κίνδυνο της λαθροθηρίας. Οταν ο Digit έπεσε θύμα μιας τέτοιας επιδρομής, η Dian Fossey κήρυξε πραγματικό πόλεμο στους λαθροθήρες. Ιδρυσε το ίδρυμα Digit στην προσπάθεια της να μαζέψει χρήματα και να εμποδίσει ανάλογες πρακτικές. Ηδη το έργο της, από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 τραβούσε την προσοχή ερευνητικών πανεπιστημιακών προγραμμάτων, με σημαντικότερη την πρόσκληση που δέχθηκε από το πανεπιστήμιο Κορνέλ. Τρία χρόνια αργότερα θα εξέδιδε το βιβλίο της – μια πραγματεία συνύπαρξης με τους γορίλλες – το «Γορίλλες στη Ομίχλη» που μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο από τον σκηνοθέτη Μάικλ Απτεντ και πρωταγωνίστρια την Σιγκούρνι Γουίβερ.

Λίγο πριν κλείσει τα 54 χρόνια της, το πρώμα της Dian Fossey, βρέθηκε χτυπημένο από ματσέτα κοντά στο ερευνητικό της κέντρο. Η δολοφονία της δεν διαλευκάνθηκε ποτέ αλλά η ενοχή βαραίνει τους λαθροθήρες που πλήττονταν από το έργο της. Τάφηκε δίπλα στον αγαπημένο της Digit και το ίδρυμα με το όνομα του – που συνεχίζει μέχρι σήμερα τη δράση του – ονομάστηκε Gorilla Fund. https://gorillafund.org/

Ενα φτοχωκόριτσο από την Αγγλία που σπούδασε σε σχολή γραμματέων γιατί η οικογένεια της δεν είχε χρήματα να υποστηρίξει πανεπιστημιακές σπουδές, έμελλε να γίνει μια από τις σημαντικότερες ερευνήτριες πεδίου του 20ου αιώνα. ‘Ενα ταξίδι στην Αφρική για να επισκεφθεί μια φιλική οικογένεια ήρθε να της αλλάξει τη ζωή. Λάτρης των ζώων καθώς ήταν προσέγγισε τον διακεκριμένο παλαιοανθρωπολόγο Louis S. B. Leakey ο οποίος μελετούσε την σύνδεση των πιθήκων με το ανθρώπινο είδος. Την προσέλαβε ως γραμματέα του αλλά διέκρινε το πάθος της ερευνήτριας μέσα της. ‘Ετσι την ενθάρρυνε να σπουδάσει και να βγει στο πεδίο. Η Jane Goodall πήρε τα κυάλια, τα σημειωματάρια της και ανέλαβε αμέσως δράση. Στο πλαίσιο αυτής έγινε μάρτυρας της ευφϋίας των χιμπατζήδων που εμφάνιζαν παρόμοιες της ανθρώπινης συμπεριφορές.

Τα ευρήματα της – και η βοήθεια του Leakey – της εξασφαλίζουν μια θέση υποψηφίας για μεταπτυχιακό στο Cambridge, το οποίο δεν είχε ποτέ στο παρελθόν δεχθεί φοιτητές για μεταπτυχιακό χωρίς να έχουν ένα πρώτο πτυχίο. Η ιστορία της τραβάει την προσοχή του National Geographic που της ζητάει να γράψει ένα άρθρο για την έρευνα της και την θέτει υπό παρακολούθηση του έμπειρου φωτογράφου και κινηματογραφιστή Hugo van Lawick. Με την βοήθεια του η Jane κάνει αλματώδη πρόοδο στην έρευνα της και στο πρόσωπο του βρίσκει ένα σύντροφο. Η ταινία «Miss Goodball and wild chimpanzees» που λανσάρει το National Geographic την κάνει διάσημη σε όλο τον κόσμο.

Αυτό, ωστόσο, δεν κάμπτει τον σκεπτικισμό. Μεγάλη μερίδα της επιστημονικής κοινότητας την απορρίπτει – όχι μόνο γιατί δεν είχε υπόβαθρο σπουδών αλλά κυρίως γιατί ήταν γυναίκα σ’ έναν ανδροκρατούμενο χώρο. Παρόλα αυτά, η Jane Goodall δεν κάνει πίσω. Παίρνει το πτυχίο της στην Ηθολογία, δίνει διαλέξεις και γίνεται μέρος της ερευνητικής ομάδας του πανεπιστημίου του Stanford. Στα τέλη των seventies ιδρύει το ινστιτούτο που φέρει το όνομα της και συνεχίζει μέχρι σήμερα το έργο του σε μια προσπάθεια η ανθρωπότητα να κατανοήσει την ανάγκη προστασίας του φυσικού κόσμου.

Αν και 84 χρονών σήμερα, πέρυσι η Lego σχεδίασε προς τιμήν της μια σειρά από κατασκευές εξερεύνησης των θαλασσών προκειμένου να εμφυσήσει την αγάπη για τους ωκεανούς στις επόμενες γενιές. Η Sylvia Earle, μια πρωτοπόρος θαλάσσια βιολόγος από το Νιου Τζέρσεϊ ανακάλυψε την αγάπη της για τη φύση όταν η οικογένεια της μετακόμισε σε μια παραθαλάσσια κατοικία στη Φλόριδα. Αφού αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο της πολιτείας, συνέλεξε μια σειρά από πτυχία και ακαδημαϊκή γνώση τα οποία και εκτόνωσε τόσο στην έρευνα όσο και στην πρωτοποριακή εξερεύνηση των ωκεανών. Δεν είναι τυχαίο που, στα 1970, οδήγησε την πρώτη γυναικεία ομάδα δυτών ερευνητριών στα νησιά Virgin σε μια προσπάθεια να μελετήσουν τα αποτελέσματα της μόλυνσης στα υποθαλάσσια οικοσυστήματα.

Κι ενώ επέκτεινε την ακαδημαϊκή της καριέρα με πλήθος από συνεργασίες βούτηξε 381 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του Ειρηνικού Ωκεανού χωρίς σχοινί οδηγό κατακτώντας ένα ρεκόρ που μέχρι σήμερα δεν έχει καταρριφθεί. Επίσης, μαζί με τον τρίτο σύζυγο της, το μηχανικό Graham Hawkes σχεδίασαν μια συσκευή που μπορεί να καταδύεται στα 914 μέτρα. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα που υπηρέτησε στην Αμερικανική Ωκεανολογική και Ατμοσφαιρική Υπηρεσία και στην καριέρα της εξέδωσε περισσότερες από 100 επιστημονικές μελέτες για τον θαλάσσιο πλούτο που ίδια αποκαλεί «μπλε καρδιά του πλανήτη». Το 1998 το περιοδικό Time την ανέδειξε ως την πρώτη Ηρωίδα του Πλανήτη.

Γεννημένη σε μια αγροτική περιοχή της Κένυα, στο Νιέρι, η Wangari Maathai είχε μια σπάνια ευκαιρία σε σχέση με πολλές άλλες συνομίληκες της στην Αφρική: Είχε την ευκαιρία να σπουδάσει σε αμερικανικό πανεπιστήμιο ως μια από τις 300 επίλεκτες Κενυάτισσες του προγράμματος Airlift Africa. Κι έτσι αφού αποφοίτησε ως βιολόγος από το πανεπιστήμιο του Κάνσας, αφού έκανε μεταπτυχιακό στο πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ και διδακτορικές σπουδές στη Γερμανία επέστρεψε στην πατρίδα της με μια λαμπρή ιδέα: Να συνδυάσει την προάσπιση των δικαιωμάτων των αφρικανών γυναικών με την προστασία του περιβάλλοντος. Ετσι, ίδρυσε το Green Belt Movement, ένα κίνημα που εκπαίδευε τις Κενυάτισσες να φυτεύουν δέντρα σε αποψιλωμένες περιοχές. Περισσότερες από 30.000 γυναίκες “στρατολογήθηκαν” φυτεύοντας πάνω από 51 εκατομμύρια δέντρα στη χώρα, εξασφαλίζοντας ένα αξιοπρεπές εισόδημα.

Η φωνή της ακούστηκε και στα Ηνωμένα ‘Εθνη, υπερασπιζόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα και ενεργοποιώντας τον αγώνα κατά της οικολογικής καταστροφής. Το 2004 της απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης – καθιστώντας την, τη μοναδική Αφρικανή κάτοχο του βραβείου. Πέθανε έξι χρόνια αργότερα, έχοντας νοσήσει από καρκίνο.

Μπορεί οι περισσότεροι να την έχουμε ταυτίσει με την Τζούλια Ρόμπερτς (που τιμήθηκε από την Ακαδημία Κινηματογράφου ζωντανεύοντας την στο σινεμά) όμως η ‘Εριν Μπρόκοβιτς είναι πραγματικό πρόσωπο και μια από τις σημαντικότερες ακτιβίστριες στη νεότερη ιστορία των ΗΠΑ. H ζωή μιας κοπέλας της μεσοαστικής τάξης από το Κάνσας δεν άλλαξε ούτε χάρη στις σπουδές της, ούτε χάρη στους τίτλους ομορφιάς που απέσπασε αλλά όταν έπιασε δουλειά σαν γραμματέας μιας νομικής εταιρίας. Εκεί άρχισε να αποκαλύπτει ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά σκάνδαλα στην ιστορία της σύγχρονης Αμερικής: Η εταιρία Pacific Gas and Electric άδειασε εκατομμύρια γαλόνια από μολυσμένα λύματα στον υδροφόρο ορίζοντα του Χίνκλεϊ στην Καλιφόρνια προκαλώντας σοβαρά προβλήματα υγείας στους κατοίκους της.

Η έρευνα της ξεκίνησε το 1993 και τρία χρόνια αργότερα είχε εξασφαλίσει μια συμφωνία αποζημίωσης για 600 κατοίκους ύψους 333 εκατομμυρίων δολαρίων. Η δράση της δεν σταμάτησε εκεί, προσπαθώντας να αφυπνίσει το κοινό για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που ενέχει η βιομηχανική ανάπτυξη σε όλο τον κόσμο. Στο ενδιάμεσο υπάκουσε στις σειρήνες της τηλεόρασης και παρουσίασε διάφορα σόου.

Ιθαγενής της φυλής Λένκα στην Ονδούρα, η Berta Isabel Cáceres Flores μεγάλωσε με την αναγκαιότητα της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Από πολύ νωρίες έδειξε την διάθεση της να δράσει, ιδρύοντας ως μαθήτρια ακόμα το Συμβoούλιο των Λαϊκών και Αυτόχθονων Οργανώσεων της Ονδούρα προκειμένου να αντιμετωπιστούν ζητήματα παράνομης υλοτομίας και καταστροφές που προκαλούνταν από την φυτείες και φράγματα. Η μεγαλύτερη επιτυχία στη διάρκεια των αγώνων της ήρθε όταν το 2015 κατάφερε να βάλει φρένο στην κατασκευή ενός τεράστιου φράγματος στο Rio Gualcarque, καθώς η κατασκευαστική εταιρία είχε καταπατήσει τη διεθνή νομοθεσία παρακάμπτωντας τη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης και αποκλείοντας το λαό των Λένκα από την δυνατότητα ανεφοδιασμού.

Καθώς βραβευόταν με το περιβαλλοντικό βραβείο Goldman για την επιτυχία να εμποδίσει το μεγαλύτερο έργο υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Κεντρική Αμερική, οι απειλές για τη ζωή της πλήθαιναν αλλά δεν την απέτρεπαν από την αποστολή της. «Πρέπει να πάρουμε την ευθύνη του αγώνα σε όποιο σημείο του κόσμου κι αν βρισκόμαστε γιατί δεν υπάρχει άλλος πλανήτης Γη. Μόνο αυτόν έχουμε και πρέπει να αναλάβουμε δράση και να τον υπεραπιστούμε» δήλωνε στον Gaurdian ένα χρόνο πριν από την άνανδρη δολοφονία της. Λίγες εβδομάδες νωρίτερα είχε ηγηθεί μιας πορείας που συγκρούστηκε με το μέτωπο αστυνομίας, δημάρχου και ασφάλειας της κατασκευαστικής εταιρίας του φράγματος. Οι δράστες δεν συνελήφθησαν αλλά η οικογένεια και οι συναγωνιστές της ενοχοποιούν τα συμφέροντα πίσω από το φράγμα.

‘Οπως πολλά κορίτσια της Γκάμπια, η Isatou Ceesay αναγκάστηκε να παρατήσει το σχολείο για να βοηθήσει στην επιβίωση της οικογένειας της. Ομως, δεν παραιτήθηκε από την προσπάθεια για ένα καλύτερο κόσμο, ξεκινώντας από τον δικό της. Το χωριό της μπήκε κι αυτό στη φρενίτιδα της πλαστικής σακούλας, εγκαταλείποντας την παραδοσιακή μεταφορά των προϊόντων σε υφασμάτινα καλάθια. Ολες οι πλαστικές σακούλες – όπως και κάθε σκουπίδι στο χωριό της – καταλήγει στο πίσω μέρος του κάθε σπιτιού , όπου και παραμένει για μερικές δεκατίες τραυματίζοντας (στην έκταση του) την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, αυξάνοντας την παρουσία επικίνδυνων εντόμων κ.ο.κ.

Η Ιsatou αποφάσισε να το αλλάξει αυτό ιδρύοντας το Njau Recycling and Income Generation Group, μια κοινότητα γυναικών που ανακυκλώνει τις πλαστικές σακούλες και τα σκουπίδια από πλαστικό και τα μετατρέπει σε γυναικείες τσάντες, πορτοφόλια. Κάτω από την ομπρέλα του προγράμματος OnePlasticBag.com, η «Βασίλισσα της Ανακύκλωσης» έχει σώσει το χωριό της από τα σκουπίδια, έχει δώσει δουλειά σε εκατοντάδες γυναίκες που εργάζονται στην ανακύκλωση και συνεργάζεται με περιβαλλοντικούς φορείς σε όλο τον κόσμο, διαδίδοντας το επείγον μήνυμα για την προστασία του περιβάλλοντος και την αλλαγή που μπορεί να επιφέρει ο καθένας στον τόπο του.