Subset Festival: Το «κύκνειο άσμα» του Ryuichi Sakamoto στο Ωδείο Αθηνών

Τον πρωτοπόρο Ιάπωνα συνθέτη Ryuichi Sakamoto, που έφυγε από τη ζωή πριν από έναν χρόνο, τιμά φέτος το Subset Festival στην τελευταία ημέρα της διοργάνωσης του Παρασκευή 14 Ιουνίου 2024, στο Ωδείο Αθηνών, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2024.

Ο Ryuichi Sakamoto πέθανε σε ηλικία 71 ετών, μετά από μάχη με τον καρκίνο, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο, αναγνωρισμένο διεθνώς μουσικό έργο. Στη διάρκεια των τελευταίων μηνών της ζωής του, ο Sakamoto επιστράτευσε όλη του την ενέργεια για να πραγματοποιήσει μια ύστατη συναυλία, ένα concert film με απόλυτους πρωταγωνιστές τον ίδιο και το πιάνο του. Η επιμέλεια έγινε από τον ίδιο, όπως και η επιλογή της σειράς με την οποία παρουσιάζονται τα είκοσι μουσικά θέματα που παίζει και αφηγούνται τη ζωή του, χωρίς καμία άλλη επεξήγηση. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται κομμάτια από διάσημα soundtracks ταινιών όπως τα “Τσάι στη Σαχάρα”, “Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας” και “Καλά Χριστούγεννα, κύριε Λόρενς”. Ο γιος του συνθέτη και σκηνοθέτης, Neo Sora συλλαμβάνει – με ποιητική ακρίβεια – κάθε στιγμή αυτού του μοναδικού solo.

Γνωρίζοντας ότι αυτή θα ήταν πιθανότατα η τελευταία του ευκαιρία να παρουσιάσει το έργο μιας ζωής, ο Sakamoto μας καλεί να δούμε την ταινία ως έναν ύμνο στη ζωή και την καλλιτεχνική του πορεία, στην πιο αγνή του εκδοχή.

Οι επιλογές του Sakamoto στο “Opus” καλύπτουν ολόκληρη την καριέρα του, από την περίοδο της συμμετοχής του στην Yellow Magic Orchestra, μέχρι και το τελευταίο αναστοχαστικό του άλμπουμ με τίτλο 12.

Γυρισμένο σε χώρο που γνώριζε καλά και περιτριγυρισμένος από τους πιο έμπιστους συνεργάτες του, ο συνθέτης απογυμνώνει την ψυχή του μέσα από τη μουσική του, χαρίζοντάς μας μια μοναδική κινηματογραφική εμπειρία, η οποία αποτελεί και το κύκνειο άσμα της δημιουργικής του πορείας.

Η ταινία γυρίστηκε σε ασπρόμαυρο φιλμ στο Studio 509 του NHK Broadcasting Center, στο Τόκιο, χωρίς κανέναν παρευρισκόμενο. Οι θεατές της προβολής θα αισθανθούν έντονα την οικειότητα και το βάρος της εμφάνισης του συνθέτη, όντας οι μοναδικοί ακροατές της performance.

«Από τις 8 έως τις 15 Σεπτεμβρίου του 2022, δούλεψα πάνω σε κάτι σημαντικό για μένα: στα γυρίσματα του “Ryuichi Sakamoto | Opus”. Το φιλμ σχεδιάστηκε ως ένας τρόπος να ηχογραφήσω και να καταγράψω τις ζωντανές εμφανίσεις μου – όσο ήμουν ακόμα σε θέση να παίξω – με έναν τρόπο που θα άξιζε να διατηρηθεί παντοτινά. Χρησιμοποιήσαμε το Studio 509, το οποίο θεωρώ ότι προσφέρει την καλύτερη ακουστική στην Ιαπωνία. Ο σκηνοθέτης, Neo Sora, ήταν αρκετά αυστηρός και απαιτητικός. Επέμεινε να αποφασίσω εκ των προτέρων το πλήρες ρεπερτόριο των είκοσι κομματιών που επρόκειτο να ερμηνεύσω, ώστε να αφιερωθεί αρκετός χρόνος στην προετοιμασία του γυρίσματος. Έτσι, πριν μπούμε στο στούντιο, έπαιζα κάθε κομμάτι στο σπίτι και το ηχογραφούσαμε στο iPhone, προκειμένου να δημιουργήσω τη συνολική set list αυτού το φιλμικού concert που θα αποτύπωνε την εξέλιξη του χρόνου, από το πρωί ως το βράδυ. Όλα ήταν σχολασ τικά σκηνοθετημένα, με τις κάμερες και τον φωτισμό να αλλάζουν σημαντικά, ανάλογα με το κάθε μουσικό κομμάτι.

Επικεφαλής του συνεργείου των σχεδόν τριάντα ατόμων ήταν ο διευθυντής φωτογραφίας Bill Kirstein, ο οποίος ταξίδεψε από τις ΗΠΑ ειδικά για τα γυρίσματα, χρησιμοποιώντας τρεις κάμερες ανάλυσης 4K. Όσο για μένα, στην αρχή ήμουν λίγο νευρικός στο γύρισμα, σκεπτόμενος ότι αυτή θα ήταν ίσως η τελευταία μου ευκαιρία να μοιραστώ μια εμφάνισή μου με τον καθένα, με έναν τόσο συγκεκριμένο τρόπο. Ηχογραφούσαμε μερικά μουσικά θέματα την ημέρα, με μεγάλη προσοχή και φροντίδα. Ερμήνευσα κάποια κομμάτια που δεν είχα παίξει ποτέ solo στο πιάνο, όπως το “The Wuthering Heights” (1992) και το “Ichimei – Small Happy” (2011). Επίσης, ερμήνευσα το “Tong Poo” σε μια νέα εκδοχή, με πιο αργό ρυθμό απ’ ό,τι το είχα παίξει ποτέ έως τώρα. Έτσι, ενώ σκεφτόμουν ότι ήταν η τελευταία μου ευκαιρία να παίξω, ένιωσα επίσης ότι ήμουν σε θέση να ανοίξω νέους δρόμους. Το να παίζω απλά μερικές συνθέσεις την ημέρα, με μεγάλη συγκέντρωση, ήταν το μόνο πράγμα στο οποίο μπορούσα να εστιάσω εκείνη τη στιγμή της ζωής μου. Ίσως λόγω αυτής της προσπάθειας, αισθάνθηκα εντελώς κενός μετά, και η κατάστασή μου επιδεινώθηκε για περίπου ένα μήνα. Παρ’ όλα αυτά, νιώθω ανακούφιση που κατάφερα να την ηχογραφήσω και να την καταγράψω πριν από τον θάνατό μου – είναι μια παράσταση που με αφήνει ικανοποιημένο.»

«Όταν ο Ryuichi Sakamoto μπήκε στο ιστορικό Studio 509 για να παίξει πιάνο, φρόντισα απλώς να είμαι παρών και να το κινηματογραφήσω. Για τον Sakamoto, το πιάνο δεν ήταν μόνο το όργανο με το οποίο είχε την πιο μακρόχρονη σχέση, αλλά κι ένα σύμβολο νεωτερισμού και του δυτικού μουσικού συστήματος, απέναντι στο οποίο στάθηκε κριτικός καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Για να ξεφύγει από τον περιορισμό που ένιωθε ότι του έβαζαν οι δώδεκα τόνοι του πιάνου, εστίασε στη μη δυτική μουσική, την ηλεκτρονική μουσική και τον θόρυβο. Ωστόσο, το πιάνο υπήρχε πάντα δίπλα του ως προέκταση του σώματός του – μια συνεχής υπενθύμιση των δικών του αντιφάσεων. Όταν τον άκουσα προσεκτικά να ερμηνεύει τις ολοδικές του variations, άκουσα κάθε είδους ζωντανούς ήχους να αναδύονται από τα σώματα, τόσο του οργάνου όσο και του ερμηνευτή, ξεπερνώντας τους δώδεκα τόνους του πιάνου. Φρόντισα να διατηρήσω τη σωματικότη τα και τις τριβές που υπήρχαν στην ηχογράφηση, προσπαθώντας να αποτυπώσω κάθε νότα και όλα τα πράγματα που συνέβαιναν ενδιάμεσα».

«Έζησε με τη μουσική μέχρι το τέλος»

Τον Απρίλιο του 2023, η ομάδα του έγραψε στον επίσημο ιστότοπό του, ανακοινώνοντας το θάνατο του Ryuichi Sakamoto: «Έζησε με τη μουσική μέχρι το τέλος». Και πράγματι, η ταινία αυτό αποδεικνύει. Τη σημασία του έργου ενός σπουδαίου μουσικού της εποχής μας, για όλες τις εποχές.

Στις 14 Ιουνίου του 2024, στο πλαίσιο του Subset Festival και στο Ωδείο Αθηνών, οι θεατές θα έχουν την ευκαιρία να ζήσουν την τελευταία παράσταση ενός εμβληματικού συνθέτη που επηρέασε με πρωτοποριακό τρόπο τη σύγχρονη μουσική.

TRACKLIST

Lack of Love | BB | Andata | Solitude | for Johann | Aubade 2020 | Ichimei – small happiness | Mizu no Naka no Bagatelle | Bibo no Aozora | Aqua | Tong Poo | The Wuthering Heights | 20220302 – sarabande | The Sheltering Sky | 20180219 (w/prepared piano) | The Last Em-peror | Trioon | Happy End | Merry Christmas Mr. Lawrence | Opus – ending