Άτλας της δεκαετίας του 2000 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά: Μαθήματα ιστορίας για τον 21ο αιώνα

Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία; Με ποιον τρόπο μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το εγγύς παρελθόν, κάνοντας, ουσιαστικά, μια ιστορία του παρόντος; Τι θυμόμαστε από αυτό το παρελθόν; Και, κυρίως, πώς το θυμόμαστε; Θυμόμαστε όλοι τα ίδια γεγονότα; Θυμόμαστε κάθε φορά με τον ίδιο τρόπο ή το παρελθόν αλλάζει ανάλογα με το χρονικό σημείο στο οποίο κάθε φορά βρισκόμαστε;

Αυτά είναι τα κεντρικά ερωτήματα που θέτει ο Παντελής Φλατσούσης στην καινούργια του θεατρική δουλειά, με τίτλο Άτλας της δεκαετίας του 2000, που παρουσιάζεται στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Προκειμένου να διαπραγματευτεί τον τρόπο με τον οποίο θυμόμαστε την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, μετατρέποντάς την σε ιστορία, ο Φλατσούσης επιλέγει μια φόρμα που έκανε τη εμφάνισή της στα καθ’ ημάς μαζί με τη νέα δεκαετία, το 2001: αυτήν του reality show, πιο συγκεκριμένα του Big Brother, που κατέκλυσε έκτοτε τις ελληνικές τηλεοράσεις, σε διάφορες παραλλαγές.

Δύο «γκλάμορους» παρουσιαστές (εξαιρετικοί στον ρόλο ο Γιώργος Γλάστρας και η Λένα Δροσάκη) διευθύνουν το τηλεπαιχνίδι «Άτλας», το οποίο διεξάγεται στο «Σπίτι της Ακαδημίας Ιστορίας», στο οποίο βρίσκονται κλεισμένοι τέσσερις παίκτες, δύο άντρες (Γιώργος Κριθάρας και Αναστάσης Γεωργούλας) και δύο γυναίκες (Βίκυ Παπαδοπούλου, Στεφανία Ζώρα).

Οι τέσσερις παίκτες καλούνται να παρουσιάσουν τις αντιπροσωπευτικότερες ιστορίες από την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, θέτοντας έτσι το ερώτημα όχι μόνο το τι θυμούνται αλλά εξίσου και το πώς θυμούνται. Ξεκινώντας από το έτος 2000, επιλέγουν να αφηγηθούν επεισόδια από την προσωπική τους ζωή, στα οποία διασταυρώθηκαν με τα γεγονότα της Ιστορίας – με μεγάλο Ι…

Φτάνοντας στο έτος 2009, και αφού έχουν περάσει από τα «πλατώ» του Άτλαντα οι Δίδυμοι Πύργοι, η υιοθέτηση του ευρώ, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι καταστροφικές πυρκαγιές της Πελοποννήσου και, φυσικά, η 6η Δεκεμβρίου 2008, οι αφηγητές, στο τέλος, δεν θα αντισταθούν στον πειρασμό να απλωθούν και προς το annus horribilis 2010, το Καστελόριζο και τις γιαγιάδες στα ΑΤΜ συνοδεία της Χρυσής Αυγής.

Με μνήμες κατακερματισμένες και ανταγωνιστικές, συντονισμένες με το ευρύτερο ανταγωνιστικό πνεύμα της εποχής, οι τέσσερις παίκτες ονειρεύονται το διόλου ευκαταφρόνητο χρηματικό έπαθλο – όμως το εύρημα του φινάλε θα οδηγήσει σε πλήρη ανατροπή των «κανόνων του παιχνιδιού». Ποιος είπε ότι There Is No Alternative;

Έχοντας υιοθετήσει τη φόρμα του reality show, ο σκηνοθέτης είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένος να κάνει εκτεταμένη χρήση live video, καθώς η σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά χωρίζεται σε προσκήνιο, το οποίο ανήκει στους δύο παρουσιαστές, που καλούν έναν-έναν τους παίκτες να παρουσιάσουν την ιστορία τους, και σε παρασκήνιο, ορατό από τους θεατές μόνο μέσω live video, που είναι ο χώρος ο οποίος ανήκει στους τέσσερις παίκτες, ενώ ένας τρίτος χώρος, κάτω από τη σκηνή, ανήκει στους μουσικούς (Παιδί Τραύμα, Emi Path, SciFi River), που προσφέρουν τις αναγκαίες παύσεις, σχολιάζοντας με μουσική και τραγούδια τα διαδραματιζόμενα επί σκηνής.

Ερωτήματα ιστορικού είναι αυτά που θέτει ο Άτλας, κάτι που αναγνωρίζει η συγγραφική ομάδα του κειμένου της παράστασης, την οποία, εκτός από τον σκηνοθέτη, αποτελούν η μόνιμη συνεργάτιδά του στη δραματουργία Παναγιώτα Κωνσταντινάκου και η Ιωάννα Λιούτσια (το κείμενο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες). Ακριβώς γι’ αυτό επιλέγει να σχολιάσει ειρωνικά τόσο την ακαδημαϊκή ιδιόλεκτο όσο και την ίδια τη φιγούρα του ιστορικού μέσα από τον χαρακτήρα του Γιώργου (Κριθάρα), που είναι ένας από τους τέσσερις παίκτες.

Στο ίδιο πνεύμα, οι δύο παρουσιαστές, σε μια Παράβαση από τα παρασκήνια του θεάτρου, απαγγέλλουν on camera με τρόπο γκροτέσκο και αγχώδη ένα εκτεταμένο απόσπασμα από το δοκίμιο του Andreas Reckwitz, Το τέλος των ψευδαισθήσεων (Αλεξάνδρεια, 2023). Ανάγκη θεωρητικής τεκμηρίωσης ή ειρωνικής αποστασιοποίησης; Ό,τι κι αν είναι, μάλλον κουράζει παρά διαφωτίζει τον θεατή.

Όπως και σε προηγούμενες δουλειές του (όπως, π.χ., το Εθνικό Ντεφιλέ), ο Παντελής Φλατσούσης επιλέγει μια κλειστή φόρμα, που συχνά λειτουργεί περιοριστικά για τις επιλογές του, την οποία όμως χειρίζεται δεξιοτεχνικά. Έτσι και εδώ, η φόρμα του ριάλιτι επιβάλλει μια χρονολογική αφήγηση σε γραμμική σειρά (μολονότι αρχικά ο παρουσιαστής μάς διαβεβαιώνει πως στα προηγούμενα επεισόδια του παιχνιδιού δεν είχε γίνει έτσι).

Όμως η παρατακτική χρονολογική αφήγηση δεν επιτρέπει στην παράσταση να αποφύγει να δει τα 00s μέσα από το πρίσμα της οικονομικής κρίσης που ακολούθησε και των «Δεκεμβριανών» του 2008, που αποτελεί την κορύφωση των «αξιομνημόνευτων» γεγονότων της δεκαετίας («βιάζεσαι να πας στα δύσκολα», λέει κάποια στιγμή η παρουσιάστρια στον παρουσιαστή, όταν το αναγγέλλει πρόωρα).

Δημιουργείται έτσι η αίσθηση μιας τελεολογικής αντιμετώπισης της δεκαετίας, ως εάν όλα να αποτελούσαν αναβαθμίδες που οδηγούν στην κρίση, απαλείφοντας, με τον τρόπο αυτό, την ενδεχομενικότητα που διαθέτουν εγγενώς τα ιστορικά γεγονότα.

Από την άλλη, στη μνήμη πολλών η κρίση «έσβησε» πολλά από εκείνα τα οποία προηγήθηκαν, και ήταν εξαιρετικά σημαντικά: όχι μονάχα η 9η Σεπτεμβρίου ή 6η Δεκεμβρίου, αλλά και πολλά άλλα που αναδύονται από τη μνήμη των τεσσάρων παικτών – στην πραγματικότητα, από την έρευνα των συντελεστών στις μνήμες μιας σειράς επιλεγμένων «πληροφορητών», μνήμες κατακερματισμένες και ανταγωνιστικές, που φυσικά αφήνουν ιστορικά γεγονότα έξω από την αφήγηση («ναι, αλλά για τη Μαρφίν δεν λέτε τίποτα» μουρμουρίζουν οι «σουσούδες» του νεοφιλελευθερισμού).

Συνολικά, ο Άτλας της δεκαετίας του 2000 αποτελεί ένα «μάθημα ιστορίας» όχι μονάχα για το ευρύ κοινό αλλά και για τους ίδιους τους ιστορικούς που διακατέχονται από την αγωνία για το «πώς η ιστορία μπορεί να γίνει δημόσια όχι μόνο στην κατανάλωσή της αλλά στην παραγωγή της. Χωρίς εκπτώσεις ούτε στην ποιότητα ούτε στον τρόπο που συνομιλεί με τη θεωρία, αλλά προάγοντας στους θεατές το αίσθημα ότι συμμετέχουν και οι ίδιοι, όπως όλοι, στο τρύπιο υφαντό της ιστορίας», όπως σημειώνει σε κείμενό του ο ιστορικός Αντώνης Λιάκος.

Αποτελεί επίσης την πιο ώριμη, μέχρι τώρα, δουλειά του Παντελή Φλατσούση και της ομάδας του, τόσο σκηνοθετικά όσο και δραματουργικά, με ένα αρκετά συμπαγές κείμενο, που αποφεύγει τους πλατειασμούς, και γρήγορους ρυθμούς, που διατηρούν αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή.