Θεατής: «Χρόνος Χώμα Νερό» στο Θέατρο Μπέλλος

Παρακολουθήσαμε την παράσταση, «Χρόνος Χώμα Νερό», η οποία παρουσιάζεται Θέατρο Μπέλλος, σε κείμενο-σκηνοθεσία Βίλιας Χατζοπούλου, και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας.

Ένας άντρας σε τρία διαφορετικά στάδια της ζωής του. Νέος, μεσήλικας, γέρος. Στα 27 του χρόνια, ανερχόμενος σκηνοθέτης του θεάτρου, με οδηγό την αλαζονεία της νεότητας, θα κληθεί να πάρει μια κρίσιμη απόφαση που θα σφραγίσει τη μετέπειτα πορεία του, τη σχέση του με τους άλλους και κυρίως τη σχέση του με τον μεγάλο έρωτα της ζωής του. Στα 55, διάσημος πλέον, όταν το παρελθόν, που προσπάθησε να θάψει βαθιά, εισβάλει βίαια στη ζωή του, με τη μορφή της κόρης που αγνοούσε ότι είχε, ο καρπός της αμφιβολίας για τις αποφάσεις που κάποτε πήρε θα φουντώσει μέσα του μετατρεπόμενος σταδιακά σε μια συνειδητοποιημένη βεβαιότητα. Στα 69 του χρόνια, στο «λυκόφως» της καριέρας του, με τον ορίζοντα που βλέπει και εξετάζει τα πράγματα διευρυμένο και αντιστρόφως ανάλογα τον χρόνο, που του απομένει, περιορισμένο, θα αναζητήσει επίμονα όλα εκείνα που έχασε στο πρόσωπο της εγγονής του , ωστόσο, θα καταφέρει να πάρει μια σύντομη γλυκόπικρη τους «γεύση », με αναπάντεχο τρόπο, στο πρόσωπο μιας άγνωστης του θαυμάστριας.

Στο σύμπαν της Βίλιας Χατζοπούλου ζωή και τέχνη αποδεικνύονται εξίσου απρόβλεπτες καθώς βαδίζουν χέρι χέρι στο εξελικτικό ταξίδι του ήρωα. Το θέατρο ως δημιουργική διαδικασία -όπως και η ίδια ζωή- είναι ένας γρίφος, ένα «παιχνίδι» όπου οι κανόνες ενδέχεται να γίνουν αντιληπτοί μόλις μια ανάσα πριν τη λήξη. Κάθε ηλικία, στο «Χρόνος Χώμα Νερό», και ένα ανέβασμα ενός κομβικού έργου. Στα 27, το «Ημέρωμα της Στρίγγλας» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ: απαιτητικός σκηνοθέτης που θέλει να έχει τα πάντα υπό έλεγχο, τόσο στη ζωή όσο και στη σκηνή, μεταχειρίζεται τους άλλους ως δημιουργήματα δικά του και τρομάζει όταν, σε μια μάχη θελήσεων, ξεφεύγουν από τη σφαίρα της επιρροής του, φέρνουν στην επιφάνεια τις δικές του αδυναμίες και φοβίες, ιδιαίτερα απέναντι στο πόσο απελευθερωτικό είναι να παίρνει κανείς τις πιο γενναίες αποφάσεις. Στα 55, το «Κρίμα που είναι Πόρνη» του Τζον Φορντ: Τα «ξεχειλωμένα» όρια των προβληματικών οικογενειακών δεσμών, των οποίων όσο και αν το επιθυμεί κανείς η οριστική ρήξη είναι αδύνατο να επέλθει ποτέ και το σώμα ενός άντρα που κουβαλά το βάρος των δικών του επιλογών με το δέρμα, σε ένα ξέσπασμα εκδίκησης, να γίνεται ο ορατός «καμβάς» των αόρατων πληγών που εκούσια ή ακούσια κάποτε προκάλεσε στους άλλους αλλά και στον ίδιο του τον εαυτό. Στα 69, τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, με τον σκηνοθέτη, καταξιωμένο και ταυτόχρονα ευάλωτο, καθώς αισθάνεται να πλησιάζει όλο και πιο κοντά στον θάνατο, να στέκεται αμήχανα μετέωρος ανάμεσα στην εκπλήρωση και το ανεκπλήρωτο. Τέχνη, θάνατος, ένα roller coaster που σε εξυψώνει στην αθανασία και σε καταβαραθρώνει στην ανυπαρξία.

Τα μεταθεατρικά στοιχεία που βρίσκονται στον πυρήνα του έργου θα μπορούσαν να ιδωθούν σαν μια ειλικρινή εξομολόγηση της συγγραφέως-σκηνοθέτριας Βίλιας Χατζοπούλου για τις αρετές και τις «παγίδες» που κρύβει η ενασχόληση με τη θεατρική τέχνη, η σχέση μούσας-σκηνοθέτη, δημιουργού-δημιουργήματος, ρόλου-ηθοποιού, ως εξύμνηση και προειδοποίηση συνάμα. Ακόρεστη με «πεινασμένα νοήματα», «κοφτερά δόντια» και «τεράστιο στόμα», η δημιουργική διαδικασία μετατρέπεται σε «μάχη» με τη σάρκα, την ψυχή του καλλιτέχνη και ολόκληρο το σύμπαν, πεδίο σύγκρουσης ατομικών οραμάτων, από την οποία κάποιος μπορεί να εξέλθει άλλοτε ηττημένος, άλλοτε θριαμβευτής, αλλά ποτέ αλώβητος. Από την άλλη, γίνεται ξεκάθαρο, μέσα από το κείμενο, πως πάθος για το θέατρο σημαίνει πάθος για κάτι στο οποίο πιστεύεις, το εκφράζεις με τον δικό σου προσωπικό τρόπο και το αφήνεις να γίνει κομμάτι του εαυτού σου. Αν και ομαδικό «άθλημα» το θέατρο -σε σημεία του κειμένου τίθεται το ζήτημα «εμπιστοσύνης» ανάμεσα στον σκηνοθέτη, τους ηθοποιούς του και vice versa- μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα μοναχικό. Αυτή η διττή οπτική πάνω στη θεατρική τέχνη γίνεται περισσότερο αντιληπτή στο τρίτο μέρος του έργου καθώς παρακολουθούμε τον ήρωα, ωριμότερο, πλέον, και καλλιτεχνικά, να συμβουλεύει τη θαυμάστρια του – επίδοξη ηθοποιό: «το θέατρο, αν σε τραβάει, άφησε το να σε πάρει μαζί του», ενώ, παράλληλα, να υπογραμμίζει την ανταγωνιστική πλευρά του, τα πολλά «δηλητήρια» και τις «λίγες απολαβές».

Σαν έργο, το Χρόνος Χώμα Νερό» δεν επιθυμεί να στρέψει την προσοχή μας στις σωστές «απαντήσεις» -ποιος άλλωστε μπορεί με βεβαιότητα να πει ότι τις κατέχει- αλλά στα σωστά «ερωτήματα», κάτι που το πετυχαίνει εύστοχα. Ένα τεράστιο «Τι θα γινόταν αν» «κρέμεται» σαν «Δαμόκλειος Σπάθη» πάνω από τον ήρωα μας και σαν θεατές μας βασανίζει εξίσου. Λανθασμένες προτεραιότητες, επίπλαστες ανάγκες, μάταιες επιδιώξεις, αδυναμία εγγύτητας και οικειότητας, το εύθραυστο οικοδόμημα της μνήμης -πραγματικότητα; ή κατασκεύασμα του εγωισμού και της άρνησης μας;- , η ανετοιμότητα όταν η ζωή μας φέρνει αντιμέτωπους με μεγάλα διλήμματα, τα λάθη που μας καθορίζουν, η «φθορά» που επιθυμούμε να βλέπουμε στους άλλους γιατί μάς κάνει να αισθανόμαστε πιο «δυνατοί», σχεδόν ανίκητοι, το διαγενεακό τραύμα και το τραύμα των οικογενειακών δεσμών, οι δεύτερες ευκαιρίες που μπορεί να μην έρχονται με τον τρόπο που θέλουμε, η απουσία, η μοναξιά, η απόρριψη, η συγχώρεση και η άρνηση αυτής, ο καθηλωτικός φόβος ότι τώρα μπορεί, πλέον, να είναι αργά αλλά και αυτή η βασανιστική ελπίδα ότι μπορεί και να μην είναι. Μια ζωή «τρέχουμε» προσπαθώντας να ξεφύγουμε από «κάτι», τι θα γίνει όταν σταματήσουμε; Άραγε θα επέλθει ποτέ η λύτρωση που τόσο πολύ αποζητάμε;

Η ζωή δεν είναι ένα προκάτ σπίτι στην παράσταση της Βίλιας Χατζοπούλου, είναι κάτι που καλείσαι να στήσεις, να ξεστήσεις και να ξαναστήσεις, όσες φορές και αν χρειαστεί, χωρίς γραπτές οδηγίες, πειραματιζόμενος και χωρίς εγγυήσεις για το αποτέλεσμα.

Σκηνοθετικά επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο με τη συνδρομή της λιτής σκηνογραφίας των Mise en Abyme, όπου η αίσθηση του «παλιακού» οδηγεί σε μια οπτική διήγηση για το παρελθόν που κουβαλάμε μέσα μας ως υλικό με το οποίο καλούμαστε να ανοίξουμε δρόμο στη ζωή, για αυτό το «κάτι» που πάντα θα λείπει από τις ζωές μας, τις σχεδόν «απογυμνωμένες» από ότι τους δίνει πραγματική αξία. Ο χώρος χρησιμοποιείται με τρόπο που να υπογραμμίζει τις αποστάσεις που χωρίζουν τους ανθρώπους είτε σε φυσικό είτε σε συναισθηματικό επίπεδο.

Οι ερμηνείες των ηθοποιών, Σπύρου Ασημένιου, Μαρίας Καλαμποκιά, Αλεξάνδρας Καρώνη, Αγγελικής Μπούρα και Χρυσάνθης Παπαλεβέντη, καθιστούν απτά τα διαφορετικά είδη ευαλωτότητας που δύναται να συναντήσουμε σε ένα ανθρώπινο ον. Είτε νοσεί το σώμα, είτε η ψυχή των ηρώων τους, είτε και τα δύο, αυτό γίνεται αποτελεσματικά αντιληπτό μέσα από τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των ερμηνειών τους, την ένταση που κουβαλάνε οι εξάρσεις ή οι σιωπές τους, το βλέμμα που αποδεικνύεται εξίσου εκδηλωτικό με τον λόγο. Οι ηθοποιοί καλούνται να δώσουν σάρκα και οστά σε ήρωες που εκφράζουν το «τραύμα» και προσπαθούν να επουλώσουν τις πληγές με διαφορετικό τρόπο, δημιουργώντας σε κομβικές στιγμές αναγνωρίσιμα δίπολα: γενναιότητα-δειλία, πικρία/θυμός – συγχώρεση, αφελίστικος ενθουσιασμός – πείρα/επίγνωση.