Στην Σαντορίνη του Γιώργου Κυπρή – Είδαμε το MATI Mesaria λίγο πριν τα εγκαίνια

Στην Σαντορίνη υπάρχουν άνθρωποι που παλεύουν για να προωθήσουν τον πολιτισμό, που θέλουν να κάνουν την Σαντορίνη πόλο έλξης, όχι μόνο για την αδιαμφισβήτητη ομορφιά της, αλλά και για τους χώρους τέχνης που φιλοξενεί. Ένας τέτοιος άνθρωπος υπήρξε ανέκαθεν ο Γιώργος Κυπρής, που έκανε τη Σαντορίνη δεύτερή του πατρίδα, πριν από 34 χρόνια, όταν έφυγε από την Αθήνα για να ανοίξει την δική του γκαλερί τέχνης, το MATI Santorini στα Φηρά, σε έναν άδειο τότε δρόμο, που δεν είχε φτάσει ακόμα ο τουρισμός. Μέσα σε 30 χρόνια, τα Φηρά έχουν φυσικά αλλάξει συλλήβδην, με χιλιάδες τουρίστες να περπατούν καθημερινά στα γεμάτα καταστήματα σοκάκια της.

Το μόνο που δεν έχει αλλάξει, τουλάχιστον στην ουσία του, είναι μάλλον το MATI, αφού ο Γιώργος Κυπρής και η ομάδα του αρνιούνται να γίνουν “άλλο ένα σουβενιράδικο” στον υπερδημοφιλή αυτό δρόμο. Πηγαίνοντας αντίθετα στο ρεύμα – όπως άλλωστε συνηθίζει και στην τέχνη του ο Κυπρής – το ΜΑΤΙ παραμένει πιστό στις αξίες του, σχεδόν ρομαντικό σε μια εποχή που ο ρομαντισμός είναι ρίσκο.

Η στάση του Γιώργου Κυπρή, η επιμονή του να μην συμβιβάζεται, τον έχει δικαιώσει, εξάλλου. Ως καλλιτέχνης, έχει γνωρίσει μεγάλη επιτυχία, με τα “ψάρια” του να αφήνουν εποχή και να του εξασφαλίζουν ένα πιστό κοινό. Ομοίως το ΜΑΤΙ, όχι μόνο δεν συμβιβάζεται, αλλά εξελίσσεται και πολύ σύντομα ξεκινά μια νέα εποχή για αυτό.

Ο Γιώργος Κυπρής θέλησε να προχωρήσει την κληρονομιά του ΜΑΤΙ, ένα βήμα παραπέρα, μέσα από έναν νέο χώρο, που ελπίζει να αποτελέσει σημείο αναφοράς για το νησί. «Ένα παρατηρητήριο για την τέχνη, την ποιότητα και την ομορφιά ενός νησιού που σήμερα πιέζεται ασφυκτικά από την τουριστική υπερεκμετάλλευση» λέει ο ίδιος.

Gate of Knowledge (2001), Homo Erectus (2001), Yorgos Kypris. MATI Santorini, φωτογραφία © Yannis Bournias

Το νέο ΜΑΤΙ έμελλε να βρει στέγη στη Μεσαριά, σε δύο παραδοσιακές κάναβες – παραδοσιακά θολωτά οινοποιεία του νησιού – τις οποίες ο Γιώργος Κυπρής και η ομάδα του αναστήλωσαν με φοβερή φροντίδα και προσοχή, για να μπορεί να στεγάσει έναν χώρο διαφορετικό και σίγουρα απαραίτητο για το νησί.

Εμείς περάσαμε ένα Σαββατοκύριακο στη Σαντορίνη και είχαμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε το ΜΑΤΙ και την νέα έκθεση του Γιώργου Κυπρή, “Εξομολόγηση”, που θα φιλοξενεί ο νέος αυτός χώρος από τις 17 Ιουνίου μέχρι τον Οκτώβριο του 2024.

“Αυτό είναι ένα φυσιολογικό χωριό” μας λέει ο Γιώργος Κυπρής για τη Μεσαριά, καθώς ανεβαίνουμε στην ταράτσα της 124 ετών κάναβας, που αναστήλωσε με την ομάδα του. “Εδώ μένουν ντόπιοι και εργάτες, κυρίως μετανάστες” συνεχίζει και μας δείχνει τη μοναδική αρχιτεκτονική του χωριού, που είναι γνωστό για τα σχεδόν “μισοθαμμένα” χαμηλά στη γη σκαμμένα σπίτια, αλλά και για τα καλοδιατηρημένα νεοκλασικά αρχοντικά του.

Μόλις φτάνουμε στην ταράτσα, η θεά είναι αποστομωτική. Κι αυτό γιατί στις αυλές που περιτριγυρίζουν τις κάναβες βρίσκονται οι μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις και τα γλυπτά του καλλιτέχνη. Όπως και όλα τα έργα του, έτσι κι αυτά, είναι άμεσα επηρεασμένα από μνήμες τις παιδικής του ηλικίας, τους “δαίμονές” του, όπως λέει και εκείνος.

Untitled 2001, Faces 2001, Yorgos Kypris. MATI Santorini, φωτογραφία Τατιάνα Γεωργακοπούλου/Monopoligr

Ο Γιώργος Κυπρής φύτεψε σιτάρι, δημιούργησε αλώνια περιμετρικά στα έργα, έτσι ώστε ο χώρος να παραπέμπει στους αχυρώνες που τόσο είχε αγαπήσει ως μικρό παιδί στην Κύπρο. «Στα παιδικά μου χρόνια στη Κύπρο, θυμάμαι τα απέραντα χωράφια της μεγάλης πεδιάδας της Μεσαορίας με τα ξανθά σπαρτά να κυματίζουν από τον άνεμο δημιουργώντας μαγικές χορογραφίες. Έτσι, κουβαλώ τον τόπο καταγωγής μου στη Σαντορίνη, που μετατρέπεται για μένα σε μια δεύτερη πατρίδα» λέει ο ίδιος.

Όλα τα έργα που κοσμούν τον εξωτερικό αυτό χώρο είναι φτιαγμένα από σκουριασμένο ατσάλι και ο τρόπος που αλλάζουν ανάλογα με το φως του ηλίου είναι πραγματικά εντυπωσιακός, με τα άτιτλα “κρεβάτια” – τα οποία βλέπουμε στην παραπάνω εικόνα – και την “Πύλη της Γνώσης” να κλέβουν την παράσταση.

Η Πύλη της Γνώσης/Gate of Knowledge, Yorgos Kypris, MATI Santorini, φωτογραφία: © YANNIS BOURNIAS

Η “Εξομολόγηση” του καλλιτέχνη, ωστόσο συνεχίζεται και στους εσωτερικούς χώρους της κάναβας. Όπως πολύ σύντομα διαπιστώνουμε, ο Γιώργος Κυπρής είναι ένας καλλιτέχνης “άπιστος” όσον αφορά στα υλικά – μας το είχε παραδεχτεί νωρίτερα και ο ίδιος. Σπούδασε κεραμική, ενώ πριν το ΜΑΤΙ, είχε το δικό του στούντιο κεραμικής στην Αθήνα, με τη σύζυγό του. Πολύ σύντομα βρήκε περιοριστικό το να δουλεύει με ένα μόνο υλικό, άρχισε να δουλεύει όλο και περισσότερο με το μέταλλο, ενώ στη συνέχεια προχώρησε και σε άλλα υλικά, όπως ο μπρούτζος, ο σίδηρος, η λαμαρίνα.

Αυτό γίνεται ξεκάθαρο και στην νέα του έκθεση, η οποία περιλαμβάνει έργα τόσο ετερόκλητα μεταξύ τους, τόση ποικιλία, στα υλικά, στις θεματικές, στα είδη των έργων, που δύσκολα θα καταλάβαινες ότι τα δημιούργησε ένας μόνο καλλιτέχνης. Έτσι, όμως είναι ο Γιώργος Κυπρής, δραστήριος, ασυμβίβαστος και με ένα μυαλό που μοιάζει να μην αναπαύεται ποτέ.

Φωτογραφία Τατιάνα Γεωργακοπούλου/Monopoli.gr

Μεγάλος πρωταγωνιστής στον πρώτο εσωτερικό χώρο της κάναβας είναι αναμενόμενα τα “ψάρια” του. Ο Κυπρής άρχισε να δουλεύει πάνω σε αυτή τη θεματική ήδη από τη δεκαετία του ’80, με την πρώτη του έκθεση στο ΜΑΤΙ, με τίτλο “Καταστάσεις Ψαριών” να είναι και η πιο καθοριστική.

Από εκείνη την πρώτη έκθεση, είχε κάνει ξεκάθαρο ότι τον απασχολεί ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος διαχειρίζεται τα ψάρια, ο τρόπος με τον οποίο τα ψάρια γίνονται θύματα της ανθρώπινης απληστίας. Από τότε δεν έχει σταματήσει να εξελίσσει αυτή τη θεματική – από τη μια γιατί οι πελάτες του ζητούν συνεχώς περισσότερα τέτοια έργα, από την άλλη γιατί και ο ίδιος βρίσκει τον εαυτό του να επιστρέφει ξανά και ξανά σε αυτό το θέμα. Ίσως γιατί έχει συνδεθεί με μια καθοριστική για εκείνον παιδική ανάμνηση, που μας εξομολογείται, καθώς μας ξεναγεί στον χώρο.

Circular Movement, 2023, Yorgos Kypris, photo Yannis Bournias

Τα “ψάρια” του, αν και τα πιο χαρακτηριστικά και αναγνωρίσιμα έργα του, αποτελούν μόνο μια πλευρά της τέχνης του. Στον διπλανό χώρο, φιλοξενούνται τα πιο “πολιτικά” έργα – αν και αν το καλοσκεφτείς ακόμα και τα “ψάρια” έχουν πολιτική προέκταση.

Πρώτα συναντάς έργα από την έκθεση του “Εικονοκλαστικές ασκήσεις”, που είχε παρουσιάσει πριν από μια δεκαετία στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα. Πρόκειται για μια σειρά έργων για τη σχέση εκκλησίας και πολιτικής, η οποία για τον καλλιτέχνη είναι ταυτόσημη, κάτι που γίνεται ξεκάθαρο όταν μας αφηγείται το δικό του παραμύθι, την δική του εκδοχή για τη θρησκεία. Είπαμε, ο Γιώργος Κυπρής είναι παραμυθάς.

Εικονοστάσια – τηλεοράσεις που θυμίζουν φαβέλες, ο “δημιουργός της ουτοπίας” Πάπας και πολλά ακόμα έργα αυτής της σειράς συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο με πιο πρώιμα έργα του, όπως είναι το τρίπτυχο Mother – Water – Desire.

Mati Mesaria, © Yannis Bournias

Αυτή η έκθεση αποτελεί πράγματι μια εξομολόγηση. Ο Γιώργος Κυπρής μοιράζεται τους δαίμονες της παιδικής του ηλικίας, αναμνήσεις που θολώνουν τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας, τις ανησυχίες, τους φόβους του για την ανθρώπινη ψυχή – και όχι μόνο. Αφοπλιστικά αυθεντικός και ειλικρινής, σε βάζει σε μία διαδικασία να σκάψεις λιγο πιο βαθιά μέσα σου, να δοκιμάσεις να γίνεις κι εσύ το ίδιο ειλικρινής με τον εαυτό σου.

Αυτή η ανεπιτήδευτη αυθεντικότητα του Γιώργου Κυπρή είναι που κράτησα κι εγώ σαν ένα μικρό μάθημα από την εμπειρία που έζησα, μια εμπειρία που ονομάζεται ΜΑΤΙ. Και το σίγουρο είναι ότι αυτή η διαφορετική εικόνα της Σαντορίνης θα με συντροφεύει και θα με γεμίζει ελπίδα για πολύ καιρό ακόμα.