Future Perfect: Το μέλλον ως “εποχή της αμηχανίας” στον νέο κύκλο συζητήσεων του Φεστιβάλ Αθηνών

Tέσσερις συναντήσεις για την αμηχανία που μας προκαλεί ο κόσμος που έρχεται και μας παρουσιάζεται ως future perfect, ένα μέλλον ταυτόχρονα τέλειο, αλλά και προαποφασισμένο, συντελεσμένο. Πώς αντιδρούν σ’ αυτή την εικόνα τέλειου-τετελεσμένου μέλλοντος η σύγχρονη καλλιτεχνική πρακτική και ο κριτικός λόγος στις επιστήμες, στα κινήματα και στην κοινωνία των πολιτών;

Οι τέσσερις συζητήσεις – στρογγυλές τράπεζες θα πραγματοποιηθούν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2024, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και την Πειραιώς 260, με τη συμμετοχή καλλιτεχνών του προγράμματος και διακεκριμένων ομιλητριών και ομιλητών από όλο το φάσμα των ανθρωπιστικών επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών, με την επιμέλεια του Δημήτρη Παπανικολάου, καθηγητή Νεοελληνικών και Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Δημήτρης Παπανικολάου

«Αισθανόμαστε την εποχή μας ως μεταιχμιακή, όχι τόσο λόγω της αβεβαιότητας ή του φόβου μπροστά στις τεράστιες ταχύτητες με τις οποίες αλλάζει ο κόσμος, αλλά γιατί φαίνεται σαν οι αλλαγές αυτές να είναι προδιαγεγραμμένες, η συμμετοχή μας σε αυτές να είναι μηδαμινή, και, το κυριότερο, αυτό που «θα έχει συμβεί» τα επόμενα χρόνια να είναι μια σειρά εικόνων που έχουμε ήδη δει. Το «τέλειο» αυτό μέλλον, παρουσιάζεται, με άλλα λόγια, και ως ένα μέλλον ήδη συντελεσμένο – κάτι που αποδίδει το λογοπαίγνιο «future perfect», που στα αγγλικά σημαίνει ταυτόχρονα «τέλειο μέλλον» αλλά και «συντελεσμένος μέλλοντας».

Σε διάλογο με τις παραστάσεις του προγράμματος του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, ο φετινός κύκλος συζητήσεων στρέφει την προσοχή του στην αμηχανία που μας προκαλεί ο κόσμος που έρχεται, αλλά και στο πώς η τέχνη, η κριτική, η πολιτική συμμετοχή μηχανεύονται νέους τρόπους ιστορικής διερώτησης, δημοκρατικής παρέμβασης και κινηματικής αντίστασης.

Στο Φεστιβάλ θέλουμε να συζητήσουμε για το διάχυτο συναίσθημα της αμηχανίας και να ξανασκεφτούμε τρόπους κριτικής παρέμβασης και συμμετοχής. Οι τέσσερις συναντήσεις του κύκλου αυτού ακολουθούν θεματικές που τίθενται με διαφορετικούς τρόπους στις παραγωγές του φετινού φεστιβάλ. Θα προσεγγίσουμε τον κόσμο της ψηφιακής εποχής, των μεγάλων δεδομένων (big data), του αλγοριθμικού ρεαλισμού και της τεχνητής νοημοσύνης. Θα ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με την ιστορία και το αρχείο, και τους νέους τρόπους συμμετοχής στην ιστορική γνώση και το ιστορικό γίγνεσθαι. Θα εξετάσουμε τις προκλήσεις που θέτουν –μα  και αντιμετωπίζουν– τα κινήματα της ταυτότητας. Θα ξανασκεφτούμε πώς σήμερα παράγεται και κυβερνάται η ζωή και ο θάνατος, ταυτόχρονα στο επίπεδο του σώματος αλλά και της κοινότητας και του πληθυσμού. Τέλος, θα επαναφέρουμε το παλιό ερώτημα «πώς θα ζήσουμε μαζί» στις βασικές του συνιστώσες: τη σχέση μας με το περιβάλλον και τον πλανήτη, τη διαμόρφωση της κοινότητας και της κατοικίας, τον σεβασμό της έννοιας του πολίτη, την ανάγκη για αλληλεγγύη, την αντίσταση στον ρατσισμό, τον αποκλεισμό και τη μισαλλοδοξία. Οι τέσσερις αυτές συναντήσεις δεν κρύβουν την αμηχανία μας για το μέλλον· προσπαθούν όμως ταυτόχρονα να το ξανασκεφτούν όχι ως ήδη συντελεσμένο αλλά ως ανοιχτό και αγωνιστικό πεδίο και να μηχανευτούν νέες μορφές παρέμβασης σε αυτό». 

Η «επιστροφή στο αρχείο» έχει πάρει τα τελευταία χρόνια τη μορφή μιας πολύ δυναμικής και δημοκρατικής διερώτησης για το ιστορικό γίγνεσθαι. Η ιστορία δεν είναι πια πεδίο μόνο των ειδικών, όλο και περισσότερο αναδύεται ως χώρος συνύπαρξης, παιδείας και πολιτειότητας. Ποιες είναι οι προκλήσεις αυτής της νέας «συμμετοχικής ιστορίας»; Σε μια εποχή διασποράς των fake news, ποιοι, επίσης, οι κίνδυνοι;

• Τζένη Αργυρίου Χορογράφος
• Σεμπένε Iσέτε Πολιτική επιστήμονας και δημιουργός της πλατφόρμας Our Stories
• Ιλιρίντα Μουσαράι Υποψ. διδ. στο τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών και Συντονίστρια Αρχείου Αλβανικής Μετανάστευσης (ΑΣΚΙ)
• Μάριο Μπανούσι Σκηνοθέτης και ηθοποιός
• Νάνσυ Παπαθανασίου Κλινική ψυχολόγος, επιστημονικά συνυπεύθυνη Orlando LGBTQ+, διδάσκουσα Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
• Πηνελόπη Πετσίνη Ιστορικός της φωτογραφίας
• Μενέλαος Χαραλαμπίδης Ιστορικός

Πώς αλλάζει ο κόσμος με βάση τις νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας, των δικτύων και της διαχείρισης δεδομένων; Πόσο γνωρίζουμε και πώς συνδιαλεγόμαστε με τις νέες τεχνολογίες καταγραφής, γεωτοποθέτησης (geolocalization) και επιτήρησης; Τι είναι η αλγοριθμική πραγματικότητα και πώς τη διαχειρίζεται η καλλιτεχνική έκφραση; Πόσο αλλάζει η έννοια του ανθρώπινου την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης; Η συζήτηση ξεκινά με μία φράση του Γιάννη Ρίτσου («κοινά θαύματα») και στοχεύει εκτός των άλλων να διερωτηθεί πόσο «κοινά» και πόσο «θαυματουργά» είναι τελικά όλα αυτά.

• Δέσποινα Καταπότη Αν. Καθηγήτρια πολιτισμικής θεωρίας και ψηφιακού πολιτισμού,  Πανεπιστήμιο Αιγαίου
• Στέφανος Λεβίδης Οπτικός και χωρικός ερευνητής, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Forensic Architecture
• Γιολάντα Μαρκοπούλου Σκηνοθέτης
• Πέτρος Πετρίδης Επ. καθηγητής κοινωνικής ανθρωπολογίας και ψηφιακής εκπαίδευσης, Πάντειο Πανεπιστήμιο
• Ελένη Τσατσαρώνη Aνθρωπολόγος της επιστήμης και της τεχνολογίας, υποψ. διδ., τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών & Ινστιτούτο Πληροφορικής “Δημόκριτος”
• Θοδωρής Χιώτης Φιλόλογος και ποιητής, διδάσκων Oxford Brookes University

Γιατί γίνεται σήμερα το σώμα και η διαχείρισή του ξανά τέτοιο πεδίο πολιτικής διαμάχης, ταυτοτικής έκφρασης και ιστορικής γνώσης; Τι σημαίνει βιοπολιτική και νεκροπολιτική και γιατί οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται τόσο πολύ σήμερα; Ποια σημασία παίρνουν σήμερα, σε μια εποχή έντονης «διαχείρισης πληθυσμών», οι όροι «φροντίδα» και «αλληλεγγύη» ;

• Κασσάνδρα Ελ Ναζάρ Ηθοποιός
• Νέλλη Καμπούρη Πολιτική επιστήμονας, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Πάντειο Πανεπιστήμιο
• Μαρία Λούκα Ντοκιμαντερίστρια – δημοσιογράφος
• Σούλα Μαρινούδη Κοινωνική ανθρωπολόγος και φιλόλογος ειδικής αγωγής
• Γιώργος Σαμπατακάκης Αν. Καθηγητής Θεατρολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών
• Λίνα Χορδάκη Μεταδιδακτορική ερευνήτρια ιστορίας της επιστήμης, Princeton University

Ξεκινώντας από τη γνωστή διερώτηση στα τελευταία σεμινάρια του Ρολάν Μπαρτ (Comment vivre ensemble?), και την επιρροή της στον χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, θα προσπαθήσουμε να ξαναγυρίσουμε στα βασικά στοιχεία αυτού του ερωτήματος. Τι σημαίνει «μαζί» σήμερα (όταν μάλιστα η ίδια αυτή λέξη συχνά υιοθετείται από μισαλλόδοξες και ακραίες πολιτικές πλατφόρμες); Πώς μπορούμε να σκεφτούμε ένα μέλλον συνύπαρξης, όταν ο αλγοριθμικός πολιτισμός μας προετοιμάζει, όλο και περισσότερο για έναν κόσμο αμήχανης μοναξιάς;

• Άλκηστη Ευθυμίου υποψ. διδ. ανθρωπολογίας και σπουδών φύλου, Πάντειο Πανεπιστήμιο
• Άρης Καλαντίδης Μελετητής αστικής ανάπτυξης και πολιτισμικών σπουδών, NYU Berlin
• Ίρις Λυκουριώτη Αν. Καθηγητής αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
• Λουκάς Τριάντης Επ. καθηγητής πολεοδομικού και αστικού σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
• Αργυρώ Χιώτη Σκηνοθέτρια