Ποιο είναι μήνυμα της καταστροφής του Έβρου;

Έχουν περάσει μόλις εννέα μήνες από τη μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει καταγραφεί ποτέ σε ευρωπαϊκό έδαφος. Το σπάνιο οικοσύστημα του Έβρου καιγόταν επί 16 ημέρες αφήνοντας πίσω του 942.500 στρέμματα καμένης γης – εκ των οποίων τα 810.000 αφορούσαν σε δάση και δασικές εκτάσεις. Ανάμεσα τους καταστράφηκε και το 58% του Εθνικού Πάρκου της Δαδιάς, μια περιοχή υψηλότατης οικολογικής αξίας για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Τουλάχιστον το 1/3 αυτών κάηκε με υψηλή δριμύτητα, επιφυλάσσοντας δυσκολίες στη φυσική αναγέννηση του.

Τα δραματικά αυτά δεδομένα έγιναν αντικείμενο συστηματικής καταγραφής, έρευνας πεδίου και διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ της WWF Ελλάς (η οποία κατέβαλλε αποκλειστικά τους πόρους για την διεξαγωγή τους), ερευνητικών κέντρων και τεσσάρων πανεπιστημίων που κορυφώνονται σήμερα σε δύο εκτενέστατες μελέτες προκειμένου η καταστροφή της περιοχής να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς και αναθεώρησης του σχεδιασμού για την πρόληψη και αντιμετώπιση των καταστροφικών δασικών πυρκαγιών και εν συνεχεία για την αποκατάσταση τους.

Ηλίας Τζιρίτης, Νίκος Γεωργιάδης, Παναγιώτα Μαραγκού κατά την παρουσίαση των μελετών της WWF για το μέλλον των δασοπυροσβέσεων και το μέλλον του Έβρου.

Το επώδυνο δίδαγμα του Έβρου, αποτυπώνεται λοιπόν, στην έκθεση «Μαθαίνοντας από την πυρκαγιά του Έβρου: Αξιολόγηση του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης και προτάσεις για τη βελτίωση του» η οποία μελετά τη συμπεριφορά της πυρκαγιάς και το τι πήγε λάθος στα αντανακλαστικά των αρμόδιων υπηρεσιών για την κατάσβεση της.

Παράλληλα, η δεύτερη μελέτη αφορά στις «Διαχειριστικές κατευθύνσεις για την αποκατάσταση των δασικών οικοσυστημάτων του Έβρου». Η WWF Ελλάς συνδέεται στενά με την προστασία της περιοχής εδώ και 30 χρόνια με απότοκο της δράσης της, την ίδρυση της Εταιρείας Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης.

Εικόνα ανείπωτης καταστροφής από το δάσος της Δαδιάς. @Αντώνης Δούρος

Ως εκ τούτου, από το Νοέμβριο του 2023 έως τον Απρίλιο του 2024, μέσα από σειρά εργαλείων καταγραφής και αξιολόγησης (αυτοψίες, συνεντεύξεις με κατοίκους, φορείς, εθελοντές δασοπυροσβέστες και άλλες κοινωνικές ομάδες, συνεχείς επισκέψεις στο πεδίο κ.α.) η ομάδα έρευνας της WWF κατέληξε σε πέντε προβληματικά σημεία για την ικανότητα του δασοπυροσβεστικού μηχανισμού:

• Τη μη αξιοποίηση των «παραθύρων ευκαιρίας» – δηλαδή των χρονικών περιόδων ύφεσης της πυρκαγιάς που στην πυρκαγιά του Έβρου παρουσιάστηκαν από τις 21 έως τις 30 Αυγούστου – και αντιστοίχως την ατυχή λήψη αποφάσεων για την ορθή ανάπτυξη των τμημάτων δασοπυρόσβεσης που θα είχε περιορίσει το τεράστιο αυτό μέτωπο.
• Την απουσία υποστήριξης από επιστήμονες οι οποίοι θα μπορούσαν να συνδράμουν τις δυνάμεις που επιχειρούσαν πληροφορώντας τους για την αλλαγή συμπεριφοράς της πυρκαγιάς.
• Την ελάχιστη κατάρτιση των πυροσβεστών στη δασοπυρόσβεση, αφού φαίνεται να αφιερώνονται δύο μαθήματα στις δασικές πυρκαγιές, στη διάρκεια της τετραετούς τους εκπαίδευσης.
• Την κακή αξιολόγηση των διαθέσιμων δεδομένων (π.χ. μετεωρολογικές προβλέψεις), με αποτέλεσμα να θυσιαστούν 120.000 στρέμματα, συμπεριλαμβανομένου και του μικρού πυρήνα του Εθνικού Πάρκου- Δάσος Δαδιάς- Λευκίμης- Σουφλίου.
• Τα χρόνια ζητήματα κακού επιχειρησιακού συντονισμού μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων.

Ο συντονιστής δράσεων της WWF για τις δασικές πυρκαγιές, Ηλίας Τζιρίτης ξεκαθαρίζει πως «η αξιολόγηση δεν συνιστά μέσο επιβολής κυρώσεων ή αναζήτησης ευθυνών», ωστόσο είναι αναγκαίο να επισημανθούν οι λανθασμένες προσεγγίσεις σε στρατηγικό επίπεδο. Υπογραμμίζει δε, πως παρότι ο Έβρος έχει υπομείνει μεγάλα περιστατικά πυρκαγιάς την τελευταία 15ετία δεν αξιολογούνται τα προηγούμενα δεδομένα – απεναντίας: Υπάρχει, ένα σοβαρότατο κενό πρόληψης καθώς τα αντιπυρικά σχέδια συντάσσονται ανά έτος και σε τοπικό επίπεδο κι όχι με σύστημα και σε μεγάλο χρονικό ορίζοντα.

Στον Έβρο διαβιούν 36 από τα 39 είδη αρπακτικών πουλιών της Ευρώπης. @Κea Μowat

Προς την καταπολέμηση όλων αυτών των μοιραίων δυσλειτουργιών για το δασικό μας απόθεμα η μελέτη της WWF Ελλάς καταλήγει, μεταξύ άλλων, στις επείγουσες δράσεις – ενώ καταθέτει και σειρά από μακροπρόθεσμα μέτρα που μπορούν να υλοποιηθούν σε διάστημα πενταετίας:

• Στην απομάκρυνση της πολιτικής επιρροής και των εκπροσώπων των εκάστοτε ΟΤΑ στις επιχειρησιακές προτεραιότητες.
• Στην πλήρη συντήρηση του οδικού δικτύου στα δασικά συμπλέγματα με τη διάθεση των απαραίτητων πόρων.
• Στην ουσιαστική συντήρηση των αντιπυρικών ζωνών.
• Στη μείωση και αραίωση της βιομάζας στις αντιπυρικές ζώνες.
• Στην υποστήριξη της καταστολής των δασικών πυρκαγιών από επιστήμονες.
• Στην εμπλοκή των τοπικών δασικών συνεταιρισμών σε περιστατικά δασικών πυρκαγιών βάσει σχεδίου.
• Στη μη εξάντληση του προσωπικού δασοπυρόσβεσης, στην τήρηση ωραρίου εργασίας και στην αύξηση στελέχωσης του.
• Στην κατάρτιση πεζοπόρων τμημάτων για την αντιμετώπιση της φωτιάς μέσα στο δάσος.

Ίχνος αναγέννησης στα καμένα του Έβρου. @Αντώνης Δούρος

Για την αποκατάσταση του οικοσυστήματος του Έβρου και με τη σύμφωνη απόφαση της Γενικής Διεύθυνση Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ, η WWF Ελλάς εκπόνησε δεύτερη μελέτη για ένα φυσικό μωσαϊκό που, παρουσιάζει τεράστια οικολογική και αισθητική αξία. Δεδομένου ότι η περιοχή διαθέτει πλούσια χλωρίδα (περισσότερα από 350 είδη φυτών, εκ των οποίων τα 32 σημαντικά) και πανίδα (203 είδη πουλιών και 65 είδη θηλαστικών), ως κύριοι άξονες αποκατάστασης ορίστηκαν οι ακόλουθοι:

• Ένα περιορισμένο πλάνο υλοτομιών ώστε να μη διαταραχθούν περαιτέρω τα οικοσυστήματα που ανακάμπτουν – εφόσον 1/3 καμένης έκτασης κάηκε με υψηλή δριμύτητα.
• Άμεσες αναδασωτικές εργασίες στο χωριό Μελία – μια περιοχή με βαρύ ιστορικό πυρκαγιών, χαμηλή δυνατότητα φυσικής αναγέννησης ενώ αποτελεί σημαντική περιοχή φυσικής τροφοληψίας για τον μαυρόγυπα και τον ασπροπάρη, αλλά και φωλεοποίησης και τροφοληψίας για άλλα σημαντικά είδη αρπακτικών. Γι’ αυτήν την έκταση 3.5 χιλιάδων στρεμμάτων εκπονήθηκαν τρεις, επι μέρους, μελέτες αναδάσωσης.
• Συστηματική παρακολούθηση σε όλες τις προτεινόμενες εκτάσεις.
• Eκτιμάται ότι η φετινή φυσική αναγέννηση των κωνοφόρων, θα είναι περιορισμένη, λόγω της δριμύτητας καύσης, αλλά και του άνυδρου χειμώνα που ακολούθησε της πυρκαγιάς.
• Η φυσική αναγέννηση του πληθυσμού της μαύρης πεύκης μπορεί να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα στις περιοχές, όπου έχουν απομείνει άκαυτες συστάδες του είδους.
• Οι άκαυτες νησίδες πρέπει να θωρακιστούν καθώς θα αποτελέσουν πυρήνα επαναποίκισης και αποκατάστασης των πληθυσμών της άγριας χλωρίδας και πανίδας συνολικά.
• Πρέπει να τηρηθούν συγκεκριμένοι κανόνες βόσκησης: Να διατηρηθεί η εκτατική και ημι-εκτατική κτηνοτροφία, τόσο στις άκαυτες εκτάσεις, όσο και στις καμμένες περιοχές, βάσει κανόνων βόσκησης και με παροχή κινήτρων στους κτηνοτρόφους. Παράλληλα, είναι σημαντική η ενίσχυση των κτηνοτρόφων με μεγάλες ποσότητες ζωοτροφών, με στόχο να περιοριστεί ο κίνδυνος υπερβόσκησης των μη καμένων εκτάσεων.
• Παρακολούθηση, προστασία και βελτίωση της μελισσοκομικής χλωρίδας.

Συγκεκριμένοι κανόνες βόσκησης στις καμένες και μη δασικές εκτάσεις. @Antonello Falcone

Οι αυτοψίες, όπως σημειώνει ο υπεύθυνος χερσαίου προγράμματος Νίκος Γεωργιάδης, έδειξαν ότι σε αρκετές θέσεις τα νέα είναι καλά για τη φυσική αναγέννηση τόσο των κωνοφόρων, όσο και των πλατύφυλλων ειδών. Αυτό το χαρμόσυνο νέο βέβαια, στην ιδανική εξέλιξη του – χωρίς να προκύψουν νέες καταστροφές και συνάμα η ανθρώπινη παρέμβαση να είναι η ενδεδειγμένη – μεταφράζεται στην αποκατάσταση του δάσους με πλατύφυλλα είδη σε 15 χρόνια. Όσο για τις θέσεις όπου αναπτύσσονται πεύκα και κωνοφόρα, το δάσος χρειάζεται τουλάχιστον 25 χρόνια για να αποκατασταθεί. «Η φύση δεν γνωρίζει από τον ανθρώπινο χρόνο» σημειώνει ο κ. Γεωργιάδης, υπογραμμίζοντας το σεβασμό στους μηχανισμούς αποκατάστασης των οικοσυστημάτων και τη σημασία της ανθρώπινης ενίσχυσης, όπου αυτή χρειάζεται.

Για την ώρα, όπως τόνισε η επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος, Παναγιώτα Μαραγκού, στην επικράτεια του Έβρου «έχουν γίνει κάποια βήματα κινητοποίησης του μηχανισμού» διευκρινίζοντας πάντως πως έχουν γίνει με τον… ελληνικό τρόπο: «Με προχειρότητα και κακό συντονισμό». «Ωστόσο, πρέπει να μας καταστεί συνείδηση πως ο σχεδιασμός και οι στρατηγικές διαχείρισης στα μεγάλα περιστατικά πυρκαγιών και όχι μόνο δεν μπορεί να συνεχιστεί κατά τον ίδιο τρόπο που γινόταν μέχρι σήμερα. Είναι ένα μεγάλο έλλειμμα να σχεδιάζουμε λες και οι κλιματικές συνθήκες αναφέρονται σε μια δεκαετία πίσω» σημείωνε, επαναλαμβάνοντας για μια ακόμη φορά την επιτακτική ανάγκη αναθεώρησης της κουλτούρας δασοπυρόσβεσης στη χώρα μας.

Τόσο η μελέτη για την αποκατάσταση έχει παραδοθεί στο ΥΠΕΝ από τον περασμένο Μάϊο ενώ πριν από δύο εβδομάδες, η έτερη μελέτη για την αξιολόγηση και βελτίωση του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης παρουσιάστηκε στον υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Βασίλη Κικίλια.