Η Φένια Παπαδόδημα θα “ζωντανέψει” την Αρχαία Ολυμπία στο Παρίσι

Σκηνοθέτιδα, μουσικοσυνθέτρια και ερμηνεύτρια. Η Φένια Παπαδόδημα ετοιμάζεται για μία ακόμη φορά να βρεθεί στο Παρίσι, καλεσμένη για δεύτερη φορά του σπουδαίου Festival des Forêts, όπου θα παρουσιάσει – μαζί με την πιανίστα Ζωή Σαμσαρέλου – μια συναυλία-παράσταση με τον τίτλο «Ταξίδι στην Αρχαία Ολυμπία». Με την πρό(σ)κληση αυτή δόθηκε η ευκαιρία στην ίδια να συνεχίσει το ταξίδι που είχε ξεκινήσει, το 2017 στο Εθνικό Θέατρο, με τη μουσική παράσταση «Η Ελλάδα μέσα από τα μάτια του Ζακ Λακαριέρ» σε συνεργασία με το Γαλλικό ινστιτούτο. Μια δουλειά αφιερωμένη στις περιηγήσεις του Ζακ Λακαριέρ σε όλη την Ελλάδα, από την οποία όμως έλειπε μία στάση στην Αρχαία Ολυμπία. Μία στάση που θα γίνει τώρα με την αφορμή αυτή, που η πολυπράγμων καλλιτέχνις θα βρεθεί στην Compiègne, βόρεια του Παρισιού, κι εκεί σε μια υπέροχη τοποθεσία μπροστά από τα ρωμαϊκά ερείπια, θα «ζωντανέψει» μία σπουδαία μουσική περιήγηση, ένα διαδραστικό ταξίδι στην αρχαιότητα που θα συνδεθεί όμως με το σήμερα, μιλώντας για όλες εκείνες τις θεμελιώδεις αξίες της ανθρωπότητας, με τις οποίες έχουμε χάσει την επαφή μας σήμερα.

Σκηνοθετώντας, λοιπόν, έναν φανταστικό περίπατο στο ιερό άλσος της Άλτης στην Αρχαία Ολυμπία και στήνοντας έναν δημιουργικό «διάλογο» ανάμεσα σε έργα κλασικά για πιάνο και τραγούδια – αυτοσχεδιασμούς, αλλά και προσωπικές συνθέσεις της ίδιας, η Φένια Παπαδόδημα ανυπομονεί να βρεθεί ανάμεσα στο γαλλικό κοινό του φεστιβάλ και να μεταδώσει αξίες όπως η ειρήνη, η εκεχειρία αλλά και η συνέχεια της ελληνικής μουσικής – μία πράξη που η ίδια θεωρεί πως πηγάζει από «μία βαθιά υπαρξιακή ανάγκη».

Λίγο πριν ταξιδέψει την παράστασή της εκτός συνόρων, μιλήσαμε μαζί της για την εμπειρία του φεστιβάλ, την έλλειψη αξιών σήμερα, τη ρομαντική οπτική της απέναντι στη σημερινή πραγματικότητα, καθώς και τα επόμενά της σχέδια.

Αυτό που με είχε πραγματικά συγκινήσει ήταν ο τρόπος με τον οποίον μας άκουγε το κοινό, ο τρόπος με τον οποίον παρακολουθούσε, σχεδόν σαν να γνώριζε ήδη αυτό που θα παίζαμε και προσπαθούσε να συμμετέχει εκείνη την ώρα, σαν να είχε προετοιμαστεί για την συναυλία – παράσταση. Δεν είναι βέβαια τυχαίο. Υπάρχει στη Γαλλία ένα αίσθημα μεγάλη αγάπης, θαυμασμού και μελέτης της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, του αρχαίου δράματος, γενικότερα της ελληνικής γραμματείας αλλά και της ελληνικής μουσικής. Δεν είναι τυχαίο το ότι ένας Ζακ Λακαριέρ κατάφερε με το μοναδικό τρόπο του να ζωντανέψει την ελληνική μουσική και ποίηση και να την διαδώσει με τόση επιτυχία στη Γαλλία, όπως έγραφε ο ίδιος «από τον Όμηρο στο Σεφέρη, κι από τον Ορφέα στον Τσιτσάνη». Κι ακόμη πιστεύω πως στον κόσμο που ζούμε, σ’ αυτή την εποχή της ανελέητης αδικίας, της φρίκης του πολέμου, της αισχροκέρδειας κάθε μορφής, το να μιλάμε για τις θεμελιώδεις αξίες της ανθρωπότητας – που έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από τον σύγχρονο κόσμο – δεν είναι μία πράξη πολυτέλειας αλλά βαθύτατης υπαρξιακής ανάγκης.

Δεν μπορώ να κρύψω ότι πέταξα από τη χαρά μου καθώς το συγκεκριμένο φεστιβάλ είναι από τα πιο σημαντικά, εξαιρετικά διοργανωμένα και σοβαρά φεστιβάλ κλασικής μουσικής, που τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να προσκαλεί και κάποιους καλλιτέχνες και σχήματα που δεν είναι αμιγώς κλασικά, αλλά φέρουν τον ήχο διαφορετικών παραδόσεων του κόσμου. Έτσι, μέσα από έναν διάλογο με τα κλασικά έργα για πιάνο που θα ερμηνεύσει η κορυφαία πιανίστα Ζωή Σαμσαρέλου, θα έχω την ευκαιρία να τραγουδήσω και να παρουσιάσω μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο – με την χρήση πολλών φωνών μέσα από λούπες και ηχητικά τοπία- δικά μου τραγούδια και συνθέσεις, παραδοσιακά τραγούδια από τη Σμύρνη, την Ήπειρο και το Αιγαίο, διασκευασμένα μ’ έναν πρωτότυπο τρόπο, αλλά και μερικά από τα  οχτώ Θεοτοκία του Ιωάννη Δαμασκηνού, τα οποία πρόσφατα ηχογράφησα και κυκλοφόρησα. Θα έχω την ευκαιρία να κάνω γνωστή αυτή τη δουλειά με τίτλο Θεοτοκία Ι, στο γαλλικό κοινό, ένα έργο ζωής για μένα. Στη Γαλλία υπάρχει ένα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για την ελληνική παραδοσιακή και βυζαντινή μουσική.  Το πάρκο Songeons, όπου θα παίξουμε φέτος, μπροστά από τα ρωμαϊκά ερείπια είναι μία υπέροχη τοποθεσία. Και δεν μπορώ να μην χαρώ για τη φιλοξενία στην Villa du Chatelet, ένα μικρό κάστρο του δέκατου ένατου αιώνα, που ήταν η κατοικία του σημαντικού συνθέτη Leon Delibes και έχει χτιστεί ώστε να μοιάζει με πιάνο!

Σ’ αυτή την εποχή της ανελέητης αδικίας, της φρίκης του πολέμου, της αισχροκέρδειας, το να μιλάμε για τις θεμελιώδεις αξίες της ανθρωπότητας, δεν είναι μία πράξη πολυτέλειας αλλά βαθύτατης υπαρξιακής ανάγκης.

Πρόκειται για έναν περίπατο στα ίχνη του Παυσανία, μέσα στο ιερό άλσος της Άλτης, στην αρχαία Ολυμπία. Ο Παυσανίας, τον οποίον με τη σειρά του ακολούθησε, με τα πόδια ο Ζακ Λακαριέρ, ένας μοναδικός συγγραφέας, ποιητής και βαθιά φιλέλληνας – για να μην πω εντελώς Έλληνας πλέον – μεταφράζοντας και σχολιάζοντας τον Παυσανία καθώς περιγράφει όλα όσα βλέπει, διηγείται τους μύθους μέσα από τους οποίους αναδύθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες και συνδέει το παρελθόν με το τώρα. Αυτή η περιήγηση αποτελεί τον άξονα της παράστασης με τον οποίο συνδέονται αποσπάσματα από ορφικούς ύμνους, από την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, το Φαίδρο του Πλάτωνα και την ποίηση του Πινδάρου. Σταθμοί στην δραματουργία αποτελούν τα κλασικά και σύγχρονα έργα για πιάνο τα οποία ερμηνεύει η Ζωή Σαμσαρέλου, μία εκπληκτική ερμηνεύτρια αλλά και λάτρης της αρχαίας μυθολογίας, η οποία έχει ερευνήσει πολύ και έχει επιλέξει έργα για πιάνο που αντλούν τη θεματική τους μέσα από τους αρχαίους μύθους. Αυτά τα έργα συνδιαλέγονται με τα δικά μου τραγούδια, τους αυτοσχεδιασμούς, τα παραδοσιακά και τους βυζαντινούς ύμνους, και με την διαδραστική συμμετοχή του κοινού σε συγκεκριμένες στιγμές της παράστασης.

Αφορμή υπήρξε η πρόσκληση για μία δεύτερη φορά της Ζωής Σαμσαρέλου αλλά και του καλλιτεχνικού διευθυντή του φεστιβάλ Bruno Ory la Volee, με τον οποίο εντελώς τυχαία, βρεθήκαμε να έχουμε πολλούς κοινούς φίλους ηθοποιούς από την εποχή που ζούσα και δούλευα στο Παρίσι, καθώς ο ίδιος υπήρξε στέλεχος της Comedie Francaise. Η πρόσκληση μου έδωσε μεγάλη χαρά γιατί είναι ένας τρόπος να συνεχίσω το ταξίδι που είχα ξεκινήσει με την μουσική παράσταση που παρουσίασα το 2017 στο Εθνικό Θέατρο, με τίτλο «Η Ελλάδα μέσα από τα μάτια του Ζακ Λακαριέρ» σε συνεργασία με το Γαλλικό ινστιτούτο. Ήταν μία δουλειά αφιερωμένη στις περιηγήσεις του Ζακ Λακαριέρ σε όλη την Ελλάδα, στην Επίδαυρο, στους Δελφούς, στο Άγιον Όρος, αλλά δεν είχα προλάβει να μιλήσω για την Αρχαία Ολυμπία.

Για κάποιον ανεξήγητο φαινομενικά λόγο, αισθάνομαι μία μεγάλη «ευλογία» μέσα από την επαφή μου με τα κείμενα, τις εικόνες, τις μυρωδιές και τους ήχους που ξυπνούν μέσα απ’ αυτόν τον περίπατο στην Άλτη. Στις βαλίτσες μας θα μεταφέρουμε κλαδιά ελιάς που θα μοιράσουμε στο κοινό, μαζί με τα κείμενα κάποιων αρχαίων ύμνων στους οποίους θα συμμετέχουν. Πιστεύω ότι είναι μια μοναδική ευκαιρία για μας και για το κοινό να θυμηθούμε κάποιες θεμελιώδεις αξίες των αγώνων: κατ’ αρχήν η απλότητα για την οποία δεν μιλάμε ποτέ. Διαβάζοντας τον Παυσανία, νιώθει κανείς πόσο σχεδόν με το τίποτα – από την άποψη της παραγωγής – έφτιαχναν τα ρούχα, το έπαθλο, ένα απλό στεφάνι ελιάς, πόσο έλειπε ολοσχερώς κάθε εμπορική διάσταση σ’ αυτούς τους αγώνες της Αρχαίας Ολυμπίας. Πόσο αυτοί οι αγώνες έμοιαζαν με μία ουσιαστική γιορτή ψυχής και σώματος. Κι ακόμη η ολιστική προσέγγιση του ανθρώπου, του αθλητή. Σώμα και ψυχή. Η σύνδεση του με το θείο, με τον Θεό που του χαρίζει ή όχι τη νίκη, τον στηρίζει στον αγώνα και τον οδηγεί σε μία συνολική εμπειρία πνεύματος, ψυχής και σώματος, σε σχέση πάντα με τους συνανθρώπους του. Αυτό προϋποθέτει ένα άνοιγμα της ανθρώπινης συνείδησης. Άνοιγμα της αντίληψης της θέσης μας μέσα στον κόσμο. Σήμερα δυστυχώς συμβαίνει το αντίθετο…

Η κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα ως προς το θέατρο και τη μουσική, είναι ως επί το πλείστον μίας συγκεκριμένης αισθητικής και ουσιαστικής κατεύθυνσης και απεύθυνσης, κυρίως άκρως εμπορικής, ασφυκτικά ματεριαλιστικής.

Κάθε προετοιμασία είναι μία δοκιμασία κι αυτό είναι που την κάνει τόσο μοναδική και ενδιαφέρουσα. Αυτό που κατανοώ μέσα από τη δεύτερη αυτή συμμετοχή μου σε αυτό το φεστιβάλ, είναι ότι επειδή κι εγώ η ίδια έζησα πολλά χρόνια στο Παρίσι, πάντα έβλεπα την Ελλάδα με τη νοσταλγία του μετανάστη. Με τον ρομαντισμό και την ευαισθησία του νοσταλγού που διαβάζει Όμηρο και κάτι πολύ βαθύ δονείται μέσα του. Υπάρχουν πολλές οπτικές γωνίες, για να προσεγγίσει κανείς την πραγματικότητα. Η πικρή αλήθεια είναι ότι από τότε που επέστρεψα οριστικά εδώ, έχασα αυτή την έλξη, αυτή την ποιητική ματιά πάνω στα πράγματα. Κι αυτό γιατί δυστυχώς για μένα και για μερικούς άλλους ίσως ακόμη, η κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα ως προς το θέατρο, τη μουσική, είναι ως επί το πλείστον μίας συγκεκριμένης αισθητικής και ουσιαστικής κατεύθυνσης και απεύθυνσης, κυρίως άκρως εμπορικής, ασφυκτικά ματεριαλιστικής, με την έννοια της ταυτότητας, της ετικέτας που πρέπει να μπορεί να κολληθεί πάνω στο προϊόν, είτε πρόκειται για κλασικά έργα είτε για προχωρημένες performances μεταμοντέρνας αποδόμησης. Με λίγα λόγια η πληροφορία υπερέχει της ουσίας και της ουσιαστικής εσωτερικής  «κίνησης», απεύθυνσης του δημιουργού προς τον θεατή. Με λίγα λόγια δεν είναι ζητούμενο να επικοινωνήσει κανείς με κανέναν, αλλά να δικαιωθούμε όλοι, ο καθένας από τη θέση του. Είμαι ρομαντική; Εννοείται.

Credits: Alex Kat

Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να μιλήσω για την έλλειψη αξιών σήμερα, έχει καταντήσει βαρετό και να το επαναλαμβάνουμε, ισότητα, ειρήνη, δικαιοσύνη… Ζούμε σε μία πολύ σκοτεινή εποχή, την πιο σκοτεινή ίσως από όσες γνώρισε η ανθρωπότητα. Οι αξίες όχι απλά έχουν εξαφανιστεί αλλά οδεύουμε σ’ ένα νέο σύστημα κυριολεκτικής κατάργησης, ή καλύτερα πλήρους παράφρασης της ίδιας της έννοιας της λέξης «αξία». Οι αξίες πρέπει να αντικατασταθούν από ψεύτικες «απαιτήσεις». Αυτό που ονομάζουμε δικαιώματα που μόνο τέτοια δεν είναι. Ζούμε σε μία εποχή όπου η εκμετάλλευση του ανθρώπου και η μετατροπή του σε «κοτόπουλο» εργαστηρίου τείνει και έχει ήδη επισήμως νομιμοποιηθεί. Θα έχουμε όμως όλα μας τα δικαιώματα ικανοποιημένα. Και μετά θα μπορούμε πιο ευχάριστα να ατενίσουμε το χάος μέσα κι έξω μας.

Αυτό που εύχομαι μόνο είναι να νιώσει κανείς την ομορφιά αυτή που περιγράφει ο Παυσανίας,  τα ιερά πλατάνια της Άλτης, ν’ ακούσει το θρόισμα τους, να φέρει στο νου του τις εικόνες που γεννιούνται καθώς περιγράφει τα Ηραία, τον αγώνα των νέων κοριτσιών που έτρεχαν με λυτά μαλλιά προς τιμήν της Ήρας, να «δει» μπροστά του να ζωντανεύει η ιερή ελιά η «Καλλιστέφανος»  που από τα κλαδιά της έφτιαχναν το στεφάνι των νικητών, να οραματιστεί τον Ηρακλή όπως τον περιγράφει ο Πίνδαρος, να δημιουργεί το ιερό δάσος της Άλτης, να θεσπίζει την πρώτη Ολυμπιάδα. Είναι σαν να διαβάζει κανείς τον Όμηρο. Η ανάγνωση αρκεί για να τον εισαγάγει σ’ έναν κόσμο αληθινό και ολόκληρο.

Επειδή έζησα πολλά χρόνια στο Παρίσι, πάντα έβλεπα την Ελλάδα με τη νοσταλγία του μετανάστη. Με τον ρομαντισμό και την ευαισθησία του νοσταλγού που διαβάζει Όμηρο και κάτι πολύ βαθύ δονείται μέσα του.

Τα έργα που ερμηνεύει η Ζωή, μία από τις πιο δυνατές δεξιοτεχνικά και ερμηνευτικά πιανίστριες στην Ελλάδα, είναι έργα κλασικά και σύγχρονα που αντλούν τα θέματα τους μέσα από τους αρχαίους μύθους, αλλά και συγκεκριμένες εικόνες που παραπέμπουν στην αρχαία Ολυμπία «Δρυάδες», «Κλαδί ελιάς», «Ερμής», «Της Ολυμπίας», «Χάριτες» των Farjeon, Akimenki, Couperin, Debussy, Schytte  κ.α

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτός ο διάλογος με τις βυζαντινές και παραδοσιακές μελωδίες καθώς και με τις δικές μου συνθέσεις γιατί επί της ουσίας είναι δύο τρόποι ανάγνωσης της ιστορίας. Ο τρόπος της δύσης και ο τρόπος της ανατολής. Ο διάλογος και οι γέφυρες που δημιουργούνται ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο κόσμους, αλλά και η ίδια η ύπαρξη τους είναι άκρως συμπληρωματική και αναγκαία.

Πιστεύω πως θα τα καταφέρουμε να παρουσιάσουμε αυτή τη δουλειά μας στην Αθήνα σύντομα. Δεν μπορώ να δώσω μία συγκεκριμένη ημερομηνία αλλά ναι, είναι κάτι που θα γίνει άμεσα!

Αυτό το καλοκαίρι, στα πλαίσια του προγράμματος Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός θα παρουσιάσω στην Καρδαμύλη τη μουσικοθεατρική παράσταση «Νυκλιάνοι», βασισμένο στο βιβλίο «Μάνη» του Πάτρικ Λη Φέρμορ, πάνω σε πρωτότυπη δική μου μουσική και δραματουργία σε συνομιλία με τις ζωγραφιές του εικαστικού Γιώργου Κόρδη και με ένα σύνολο κορυφαίων μουσικών: τον Γιώργο Παλαμιώτη, Ανδρέα Πολυζωγόπουλο, Παναγιώτη Κωστόπουλο, Κώστα Μπαλταζάνη, Θωμά Μελετέα. Στις 11 Οκτωβρίου θα δώσουμε με τους ίδιους μουσικούς μία σημαντική συναυλία στο Half Note. Τον επόμενο Δεκέμβρη θα παρουσιάσω ξανά στο Θέατρο Μπέλλος μία πιο εξελιγμένη μορφή της μουσικοθεατρικής παράστασης που είχα ανεβάσει πέρυσι με μεγάλη επιτυχία, το “Marika’s dream” για τη ζωή της Μαρίκας Παπαγκίκα και τη συνάντηση της με την Μπίλι Χόλιντευ στην Νέα Υόρκη του ’20. Και μέσα σε όλα αυτά εκκρεμούν οι ηχογραφήσεις δύο νέων άλμπουμ. Πολλή αλλά αγαπημένη δουλειά!