Η Τεχνητή Νοημοσύνη στο επίκεντρο των 2ων Δελφικών Διαλόγων

Ο ήλιος αρχίζει να πέφτει πίσω από το βουνό, η φύση ησυχάζει κι εμείς ανεβαίνουμε στο δάσος στρωμένο με πευκοβελόνες και σπαρμένο με γλυπτά έργα γνωστών καλλιτεχνών για να βρεθούμε κάτω από το σύγχρονο θέατρο των Δελφών, στην αίθουσα του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, όπου διεξάγονται οι 2^οι Δελφικοί Διάλογοι.

«Δημοκρατία και Πολιτισμός στην εποχή του Μετα-Ανθρώπινου» είναι η φετινή θεματική και οι κορυφαίοι ακαδημαϊκοί που έχουν έρθει απ’ όλον τον κόσμο δεν παύουν ν’ αναφέρονται στο γνῶθι σαυτόν και στην αρχαία ελληνική δημοκρατία. Μια δημοκρατία που δυστυχώς στη σύγχρονη Ελλάδα αντιμετωπίζει προβλήματα αφού, σύμφωνα με έρευνα του Alliance of Democracies που αναφέρθηκε στην εκδήλωση, ενώ το 94% των Ελλήνων πιστεύει στη Δημοκρατία, το 43% θεωρεί ότι δεν λειτουργεί καλά στη χώρα μας.

Ο Παναγιώτης Ροϊλός μας μιλά για τους Δελφικούς Διαλόγους

Πρωτεργάτης των Δελφικών Διαλόγων που τελούν υπό τη αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, είναι ο καθηγητής και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, Παναγιώτης Ροϊλός. Στο Χάρβαρντ, όπου διδάσκει ως Τακτικός Καθηγητής από το 2006, έχει συν-ιδρύσει ένα πρόγραμμα ερευνητικών σεμιναρίων για την πολιτιστική πολιτική στο εκεί Κέντρο Διεθνών Σχέσεων Weatherhead εδώ και 17 χρόνια. Όπως λέει στο Monopoli.gr: «Αντλώντας από την εμπειρία αυτή, αλλά και από παρεμφερή ερευνητικά μου ενδιαφέροντα, άρχισα από τότε που έγινα μέλος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (ΕΠΚεΔ) πριν 11 χρόνια να σκέφτομαι το όραμα των Δελφικών Διαλόγων. Και χαίρομαι που έγινε πραγματικότητα αμέσως μόλις ανέλαβα την προεδρία του ΔΣ του ΕΠΚεΔ χάρη στην γενναιόδωρη υποστήριξη της Eurolife FFH και την αμέριστη συμπαράσταση του εμπνευσμένου διευθύνοντος συμβούλου της εταιρείας κ. Αλέξανδρου Σαρρηγεωργίου. Οι Δελφικοί Διάλογοι αποσκοπούν στο να διερευνούν από τη σκοπιά των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, κυρίως της φιλοσοφίας, πολύ σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα ή που πρόκειται να αντιμετωπίσει στο άμεσο μέλλον. Στόχος τους είναι να καταστήσουν τους Δελφούς έναν “ομφαλό” του σύγχρονου παγκόσμιου πνεύματος, εξ ου και ο διεθνής προσανατολισμός τους και το πολύ υψηλό επίπεδό τους, το οποίο, ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν αποκλείει όσους επιθυμούν να δουν τη μεταβατική εποχή μας από μια βαθιά κριτική σκοπιά. Στην έδρα του αρχαίου μαντείου του Απόλλωνα, οι Δελφικοί Διάλογοι φιλοδοξούν να διαυγάσουν σημαντικές πτυχές του επερχόμενου μέλλοντος της ανθρωπότητας στον πλανήτη μας».  

Παναγιώτης Ροϊλός

Πώς δείχνουν όμως τα πράγματα για τη Δημοκρατία στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης; Πώς επαναπροσδιορίζονται βασικές δομές και λειτουργίες της; Ποιοι κίνδυνοι χειραγώγησης και ομογενοποίησης της ετερότητας υπάρχουν; Τι ζητήματα ηθικής και αξιών τίθενται; Πώς διασφαλίζονται θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες του ανθρώπου;

Δεν ξέρω αν επέστρεψα από τους Δελφούς με απαντήσεις ή με περισσότερα ερωτήματα. Εφόσον όμως, σύμφωνα με τον κορυφαίο καθηγητή του Yale και ιδρυτή της φιλοσοφίας της πληροφορίας, Lucciano Floridi, η νέα μορφολογία της εξουσίας δεν έχει να κάνει πια με τον έλεγχο της παραγωγής, όσο με τον έλεγχο της πληροφόρησης, δηλαδή με την τροφοδοτούμενη αβεβαιότητα, τον έλεγχο των ερωτήσεων και τη διαμόρφωση των απαντήσεων, αισθάνομαι πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια σε ένα περιβάλλον, όπως η συνάντηση αυτή με κόσμο ανήσυχο, κάθε ηλικίας, που θέτει βασανιστικά και αφιλτράριστα ερωτηματικά και αναζητά ανατροφοδότηση.

«Η Δημοκρατία πεθαίνει αυτοκτονώντας», συνεχίζει ο Floridi, αναφερόμενος στην ανάγκη συναινέσεων. Οι πλούσιες κοινωνίες γίνονται όλο και πιο παγκόσμιες και χρειάζεται συνεργασία απ’ όλον τον κόσμο. Περισσότερος πλούτος, περισσότερος ατομικισμός, λιγότερος πλούτος, λιγότερος ατομικισμός και οι προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης για τη Δημοκρατία είναι ότι μπορεί να μονιμοποιήσει αυτό το αδιέξοδο με πολώσεις και ανταγωνισμό, να συμβάλει αρνητικά στη λάθος διάκριση και κατανομή εξουσίας, αλλά και θετικά στην εξάλειψη του δημοκρατικού ελλείμματος.

«Όχι άλλος καταστροφικός ανθρωποκεντρισμός, αλλά σχεσιοκεντρισμός» λέει χαρακτηριστικά ο Floridi, σε μια κατεύθυνση της ηθικής των σχέσεων και των δικτύων, προτείνοντας τρία Σ ως λύση: Συντονισμό, Συνεργασία, Σύμπραξη.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα έχουμε το pretrain, τη λέξη που βρίσκεται πίσω από το P του CHAT GPT. Οι άνθρωποι έχουν προεκπαιδεύσει ένα εργαλείο. Αν ζητήσεις συνταγή για μπριζόλα από σκυλίσιο κρέας θα σου πει ότι δεν γίνεται, ενώ θα σου δώσει πολλές συνταγές για μια καλή μπριζόλα. Ποιος λοιπόν αποφασίζει τι; Ποιος βρίσκεται πίσω από τα μοντέλα, από τη λήψη αποφάσεων;

«Δεν πείθομαι για μετα-οτιδήποτε», καταλήγει ο Floridi, τονίζοντας ότι η παιδεία, η φιλοσοφία και ο νόμος συνδιαμορφώνουν το τι άνθρωποι θέλουμε να είμαστε, σε τι κόσμο να ζούμε και τι κοινωνία να οικοδομήσουμε. «Δεν προλάβαμε το Άουσβιτς, το απελευθερώσαμε. Θα περιμένουμε να καταστραφούν χώρες από την κλιματική κρίση και μετά θα δράσουμε. Πρέπει να εργαστούμε για την ελπίδα, όχι βάσει αυτής. Είναι αναγκαίο να εξαναγκάσουμε προς μια αλλαγή».

Lucciano Floridi

Όπως μας λέει ο Παναγιώτης Ροϊλός: «Οι ομιλητές στους Δελφικούς Διαλόγους είναι στοχαστές και ερευνητές παγκόσμιας απήχησης, γνωστοί σε όλο τον κόσμο και πρωτοπόροι στα πεδία έρευνάς τους. Για παράδειγμα, η Kate Hayles είναι αυτή που ουσιαστικά ξεκίνησε τη συζήτηση για το μετα-ανθρώπινο ήδη στη δεκαετία του 1980. Αυτό είναι το σημαντικότερο κριτήριο επιλογής τους. Οι Πρώτοι Δελφικοί Διάλογοι είχαν τεράστια απήχηση διεθνώς: τους παρακολούθησαν διαδικτυακά περί τους 90.000 άνθρωποι συνολικά από όλον τον πλανήτη. Οι προβλέψεις των ειδικών που μας βοηθούν με τα σχετικά μέσα προβολής του σημαντικού αυτού θεσμού προβλέπουν ότι φέτος ο αριθμός αυτός θα φτάσει τους 150.000!»

Ο ρόλος της σωστής ενημέρωσης

Στ’ αλήθεια, συναρπαστική ήταν η ομιλία της αειθαλούς Kate Hayles, ομότιμης καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, LA. Η Hayles χαρακτήρισε δημοκρατική τη χώρα που έχει ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, διαχωρισμό εξουσιών, αλλά και ενημερωμένους πολίτες. Μια από τις επικίνδυνες πτυχές της ΑΙ είναι ακριβώς η παραπληροφόρηση – δόθηκαν χαρακτηριστικά παραδείγματα deepfakes με κατασκευασμένους διαλόγους στις εκλογές της Σλοβακίας ή το δίκτυο Copy Cop που συνδέεται με τη Ρωσία και ξαναγράφει με ΑΙ mainstream άρθρα αλλοιώνοντας και περνώντας συγκεκριμένα μηνύματα.

Η Hayles μίλησε για την αρχιτεκτονική μεγάλων γλωσσικών μοντέλων (LLM) και τη σημειωτική, τη διαφορετική σημασία και δυναμική των λέξεων ανάλογα με τη σειρά τους, κάτι που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διακρίνει κανείς, αφού το εκάστοτε πρόγραμμα κινείται αυτόνομα χωρίς οι προγραμματιστές να γνωρίζουν πώς γίνεται η λανθάνουσα τοποθέτηση, ενώ ένα ψέμα με ψήγματα αλήθειας έχει αποδειχτεί συχνά πιο αποτελεσματικό από μια αλήθεια. Ήδη είναι ανησυχητικό το φιλτράρισμα μέσω αλγορίθμων στα social media που τροφοδοτεί τον χρήστη κυρίως με αυτά που θέλει να δει, με αυτά που αναζητά και τον φέρνει σε επαφή με ομοϊδεάτες, περιορίζοντας τους ορίζοντες και οδηγώντας συχνά στην ανάπτυξη περίεργων θεωριών συνωμοσίας.

Kate Hayles

Η Hayles διέκρινε τον αλγόριθμο που υπάρχει ήδη από δεκαετίες και που χωρίζει τα υποκείμενα σε γενικά χαρακτηριστικά του προφίλ τους χωρίς να καταγράφεται ποτέ η πολυπλοκότητα του κάθε ανθρώπου, από την Τεχνητή Νοημοσύνη που βασίζεται σε μη δομημένα δεδομένα και κατασκευάζει μοτίβα με νευρωνικά δίκτυα χρησιμοποιώντας διαφορετική τεχνολογία. Η ανθρώπινη μεροληψία ενισχύεται, έτσι, από το ΑΙ.

Η καθηγήτρια συνδέει την επέκταση των γνωστικών ικανοτήτων του ανθρώπου με ΑΙ με την αναβαθμονόμηση του ανθρώπινου είδους, αφού τα μέσα πλέον υπερβαίνουν τις αντιληπτικές μας ικανότητες. «Ο ορισμός του υποκειμένου είναι ότι έχει αντίληψη εαυτού στο περιβάλλον του. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ήδη υποκείμενο. Αυτό που της λείπει για να έχει εαυτό, ένα δεύτερο επίπεδο επίγνωσης, δηλαδή την επίγνωση ότι έχει επίγνωση, είναι η μακροπρόθεσμη μνήμη. Αυτό το άλμα από το υποκείμενο στον εαυτό είναι ζήτημα τεχνολογικής εξέλιξης και μπορεί να συμβεί μέσα στην επόμενη δεκαετία ή και νωρίτερα, θέτοντας ζητήματα ηθικής ευθύνης των ανθρώπων απέναντι σε εαυτούς που έχουν δημιουργήσει».

Η δυναμική φεμινίστρια φιλόσοφος και ομότιμη καθηγήτρια στην Ουτρέχτη, Rosi Braidotti, είχε ως οδηγό στην ομιλία της τον Σπινόζα, «τον μόνο αφορισμένο φιλόσοφο», που μίλησε για την ενότητα νου και σώματος, φύσης και πολιτισμού, την ηθική της χαράς, την ελευθερία του γίγνεσθαι και την ανάγκη επαρκούς κατανόησης του κόσμου.

Η φιλόσοφος χαρακτήρισε «σκοτεινή και ταυτόχρονα υπέροχη» την εποχή μας, τη μεγάλη ταχύτητα ως «την τέλεια συνταγή καταστροφής» και «ανοησία» τον ναρκισσισμό και τη δεισιδαιμονία, τις ψευδείς ειδήσεις και τις θεωρίες συνωμοσίας, από τις οποίες έχουμε κατακλυστεί. «Είμαστε παραλλαγές των ίδιων σωματιδίων, του ίδιου γενετικού κώδικα, είμαστε άνθρωποι, αλλά με διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι είναι πιο θνητοί από άλλους, όπως γυναίκες, ιθαγενείς ή μουσουλμάνοι. Αν δεν είμαστε εξίσου άνθρωποι, δεν μπορούμε να γίνουμε μετα-άνθρωποι», τόνισε.

Rosi Braidotti

Όχι στην εγωκεντρικότητα, ναι στην οικοκεντρικότητα, λέει η Braidotti που θέτει ως άξονες της μετα-ανθρώπινης εποχής την τεχνολογία, την περιβαλλοντική υποβάθμιση και τον πολιτικό λαϊκισμό. «Η τεχνολογία είναι η δεύτερη φύση μας, αλλιώς πετάξτε όλοι σας τα κινητά σας», μας λέει, και χρησιμοποιεί θετικά παραδείγματα, όπως τους Παραολυμπιακούς Αγώνες που αποτελούν πλέον εργαστήρι νέων τεχνολογιών για τη διευκόλυνση των αθλητών.

Χρειάζονται όμως ρυθμιστικά πλαίσια και σε αυτήν την κατεύθυνση είναι ο Γενικός κανονισμός προστασίας προσωπικών δεδομένων (2018), η Ευρωπαϊκή Διακήρυξη για τα Ψηφιακά Δικαιώματα και τις Ψηφιακές Αρχές (2022) ή ο νόμος για την Τεχνητή Νοημοσύνη που συντάσσεται στις ΗΠΑ, αλλά με αβέβαιο μέλλον λόγω επικείμενων εκλογών. Ο δε πολιτικός λαϊκισμός που υποστηρίζει την υστερία και τη διάδοση ψεμάτων, αξιοποιεί τα αρνητικά πάθη, το φόβο, τον πανικό και την αγωνία (τύπου: «τα ρομπότ και οι μετανάστες σας παίρνουν τις δουλειές!») και χειραγωγεί. Αντίδοτο; Η ενσυναίσθηση και η ηθική της χαράς για την ελπίδα! Την αδικία δεν μπορεί κανείς να την αντιμετωπίσει μόνος του. Ας κινηθούμε γρήγορα καταλύοντας τα πράγματα και ας δεσμευτούμε σε μια καταφατική ηθική που θα αντιμετωπίσει τα ψεύδη και θα επεξεργάζεται τον πόνο, αντί να τον αρνείται. Η φυσική επιθυμία των όντων άλλωστε είναι να συνεχίσουν να υπάρχουν. Γι’ αυτό και το 70% των αποπειρών αυτοκτονίας αποτυγχάνουν, καταλήγει με ορμή η Braidotti.

Melani Cammett

Η Melani Cammett είναι καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Διακυβέρνησης και διευθύντρια του Weatherhead center for Int’l Affairs στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Στη δική της τοποθέτηση εστιάζει στις επιπτώσεις του διχαστικού λόγου, των διαχωρισμένων μοντέλων διαβίωσης και της ρητορικής μίσους και την αξιοποίηση αυτού του διχασμού από την εκάστοτε ελίτ. Όπως επισήμανε, υπάρχουν έτοιμες πλατφόρμες τέτοιας ρητορικής, εκμεταλλευόμενες την ανθρώπινη τάση για υιοθέτηση προκαταλήψεων.

Ενδιαφέρουσα ήταν η ανάλυση της Cammett σχετικά με τη χρήση αλγορίθμων που αναδιαμόρφωσε τις πρακτικές αστυνόμευσης μέσω προληπτικής αστυνόμευσης. «Υπάρχουν τεχνικές εκμάθησης μηχανών που γενικεύουν στον εντοπισμό προφίλ υψηλότερου κινδύνου τέλεσης εγκλημάτων», εξηγεί. «Υπάρχουν αλγόριθμοι αναγνώρισης προσώπου εκπαιδευμένοι να εντοπίζουν κυρίως μη λευκά πρόσωπα. Ολόκληρες κοινότητες στιγματίζονται. Με κριτήρια φυλή, φύλο, χρώμα ή εθνική ταυτότητα λαμβάνονται αλγοριθμικές αποφάσεις για υψηλότερη αστυνόμευση και τροφοδοτούνται περισσότερες συλλήψεις σε περιοχές υψηλού κινδύνου». Η ανθρώπινη συνειδητότητα είναι αναντικατάστατη, καταλήγει η Cammett, που παραπέμπει επίσης σε ρυθμιστικά πλαίσια με πολυεπίπεδη συνεργασία.

Martin Crowley

«Η έλλειψη κανόνων συνεπάγεται και έλλειψη διαφάνειας», λέει και ο καθηγητής του Cambridge, Martin Crowley. «Περνάμε σε νέες μορφές εξουσίας, όπου οι αλγόριθμοι καθορίζουν ποιος και τι αξίζει την προσοχή των ρυθμιστών ασφαλείας», τονίζει δίνοντας παραδείγματα επιθέσεων με drones, πολέμων, αστυνομευμένων γειτονιών ή πρόσβασης σε αγαθά πρώτης ανάγκης, αλλά και τη συλλογή μαζικών δεδομένων για τα προφίλ των εκλογέων. Η αγωνία των ανθρώπων είναι δικαιολογημένη και το κοινωνικό χάσμα μεγαλώνει, όταν αδυνατείς να κατανοήσεις τους λόγους για τους οποίους ελήφθη μια ψηφιακή απόφαση, ενώ ακόμα πιο ανησυχητική από την αδιαφάνεια είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων μιας «ψηφιακής ολιγαρχίας». Από την άλλη, η ομαδική δράση και ο ακτιβισμός μπορούν να αξιοποιήσουν τις ψηφιακές δυνατότητες και να σχηματίσουν συμμαχίες, με τη συνείδηση να αποτελεί τελικά το κλειδί στη διαμόρφωση της πολιτικής μας δράσης.

Ο Παναγιώτης Ροϊλός έκανε μεταξύ άλλων αναφορές στους γάμους με ολογράμματα με αφορμή το γάμο του Ιάπωνα Ακιχίκο Κόντο με την εικονική ποπ τραγουδίστρια Χατσούνε Μίκου, ο οποίος όμως έληξε άδοξα καθώς το λογισμικό δεν υποστηριζόταν πλέον, καθιστώντας αδύνατη την επικοινωνία του ζευγαριού, καθώς και την Ισπανίδα καλλιτέχνιδα Alicia Framis, η οποία έχει ανακοινώσει τον επικείμενο γάμο της με το ολόγραμμα σύντροφό της, AILex.

Οι ψηφιακές αλληλεπιδράσεις όλο και περισσότερο υποκαθιστούν τις ανθρώπινες σχέσεις και τίθενται επείγοντα και σοβαρά ηθικά και νομικά ζητήματα. Ο χρόνος βιώνεται στρεβλά και αντιφατικά: Από τη μια η μεγάλη ταχύτητα διαρκώς νέων εμπειριών, από την άλλη η αιώνια αντοχή των ψηφιοποιημένων δεδομένων. Ο κος Ροϊλός αναφέρθηκε σε βαθιά ριζωμένα νεο-μεσαιωνικά μοντέλα αντίληψης, όπως το new age κίνημα στις ΗΠΑ ή η άνοδος των θεωριών συνωμοσίας. Η δε δύναμη της γνώσης έχει συγκεντρωθεί σε λίγες επιχειρήσεις- κολοσσούς με τεράστια απήχηση και ισχύ, ενώ τα κέντρα ελέγχου ζήτησης και προσφοράς στην παγκόσμια αγορά κατέχουν έναν μη προσβάσιμο και ελέγξιμο χώρο (πόσες φορές δεν ακούμε το «εξαρτώμαστε από τις αγορές;»). Απαραίτητο κρίνεται ένα διεπιστημονικό παγκόσμιο σώμα ειδικών, με τη συμμετοχή τεχνοκρατών, πολιτικών, νομικών αλλά και ερευνητών από τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, ως θεσμικός έλεγχος των εξουσιών και της μετάβασης στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Όπως δήλωσε στο monopoli.gr: «Η θεματική αυτή είναι στην αιχμή του δόρατος της σύγχρονης σκέψης, έρευνας, επιστήμης, αλλά και πολιτιστικής δημιουργίας και αυτός είναι ο λόγος που αποφάσισα οι φετινοί Δελφικοί Διάλογοι να εστιασθούν στο συγκεκριμένο ζήτημα. Είναι άμεση ανάγκη να συζητηθεί εις βάθος το κανονιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει να κινηθούν στο άμεσο μέλλον οι εξελίξεις στους χώρους της τεχνητής νοημοσύνης, της βιοϊατρικής και βιο-μηχανικής (bioengeneiring). Ας μην ξεχνάμε ότι η τεχνολογία πάντοτε αποτελεί εξαιρετικά δυνατό εργαλείο. Ειδικά σήμερα και στο άμεσο μέλλον, εποχή που ορίζω ως νεομεσαιωνικό μετακαπιταλισμό, το εργαλείο αυτό έχει πρωτοφανείς δυνατότητες, που αν τεθούν σε λάθος χρήση θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο θεμελιώδεις διαδικασίες και θεσμούς στις λεγόμενες δυτικές δημοκρατίες και να οδηγήσουν στην ποδηγέτηση ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Η τεχνολογία είναι ένα τεράστιο, πολύτιμο δώρο! Είναι στα χέρια μας το δώρο αυτό να μην μετατραπεί σε κουτί της Πανδώρας».

Tη στιγμή που διεξάγονται αυτές οι συζητήσεις πραγματοποιούνται έρευνες για να δημιουργηθεί η Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη (artificial general intelligence – AGI) που σημαίνει αυτόνομα συστήματα που μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις ενεργά, όπως περίπου και οι άνθρωποι. Όταν θα γίνει αυτό (είναι θέμα χρόνου), η θεωρητική διαμάχη που διεξάγεται τώρα θα γίνει υπαρκτή για το τι είναι υποκείμενο και αν η τεχνητή νοημοσύνη απλά προσομοιώνει ανθρώπινα χαρακτηριστικά ξεγελώντας τους ανθρώπους πως έχει υποκείμενο ή όντως αποκτά νοημοσύνη παρόμοια με αυτή που προσδίδουμε στον άνθρωπο.

Πρόκειται για μια επανάσταση, στην οποία θα τεθούν πολύ μεγάλα ηθικά ζητήματα, εξ ου και ο διάλογος περί μετα-ανθρώπινου. Πολλοί θεωρούν ότι θα συμβεί εντός της επόμενης δεκαετίας, άλλοι ότι θα πάρει περισσότερο. Το πώς θα αξιοποιηθεί αυτό το επαναστατικό εργαλείο στις κοινωνίες και ποια συμφέροντα θα το εκμεταλλευτούν και με ποιους τρόπους είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Και βέβαια το τεράστιο ζήτημα που τίθεται είναι η πρόσβαση των ανθρώπων, η διασφάλιση των δικαιωμάτων τους και ο διαχωρισμός σε εκείνους που κατέχουν ή δεν κατέχουν την απαραίτητη γνώση.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε τους 2^ους Δελφικούς Διαλόγους ΕΔΩ.