Εύα Στεφανή: Να δούμε με μια ακαριαία, λοξή, ταραγμένη και ειλικρινή ματιά

Ένα τεράστιο φωτεινό κουτί, με κρεμασμένες πάνω του ιατρικές συνταγές, ακτινογραφίες, παραπεμπτικά, εξιτήρια κ.ά., υποδέχεται τον επισκέπτη της έκθεσης της κινηματογραφίστριας Εύας Στεφανή, που υπό τον τίτλο «Φωτεινό σπήλαιο» συμμετέχει στο τέταρτο μέρος του εκθεσιακού κύκλου «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» που διοργανώνεται από το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Μολονότι στο εσωτερικό του «σπηλαίου» παρουσιάζεται ένα βίντεο της Εύας Στεφανή, είναι η πρώτη φορά που συμμετέχει σε έκθεση με μια εγκατάσταση, η πρώτη ύλη για την οποία είναι το παραπεταμένο αρχειακό υλικό που συλλέγει στους περιπάτους της σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια υπό εγκατάλειψη. Υλικό κάποτε κρίσιμης σημασίας για τον κάτοχό του, αφού από αυτό μπορεί να κριθούν θέματα ζωής και θανάτου, σήμερα πια άχρηστο και ασήμαντο, καθώς έχει μεσολαβήσει η ίαση – ή ο θάνατος όποιου ή όποιας κάποτε αφορούσε…

Με αφορμή την εγκατάσταση αυτή στο ΕΜΣΤ, συνομιλήσαμε με την καθηγήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών για το «Φωτεινό σπήλαιο», αλλά και για την πρακτική της συλλογής των τεκμηρίων που το αποτελούν…

Μια φωτεινή σπηλιά με ανθρώπινα ίχνη. Χαρτάκια, απομεινάρια από άχρηστα πεταμένα έγγραφα, συνταγογραφήσεις και αποχρωματισμένες ακτινογραφίες πεταμένες σε ερειπωμένα κτίρια. Το αποτύπωμα αυτού που δεν θεωρήθηκε αρκετά σημαντικό για να κρατηθεί ούτε σε ένα συρτάρι της οικογένειας, ούτε να καταγραφεί στην επίσημη Ιστορία. Ένας ύμνος στα ρετάλια, μια βουβή υπενθύμιση.

Το έργο έγινε με ανάθεση του ΕΜΣΤ, μετά από τη γενναιόδωρη πρόταση της διευθύντριας του μουσείου Κατερίνας Γρέγου. Την επιμέλεια της εγκατάστασης ανέλαβε ο Σταμάτης Σχιζάκης.

Εύα Στεφανή, “Το φωτεινό σπήλαιο” (2024), Εγκατάσταση

Μπορεί κάποιοι/ες να είδαν κάτι τέτοιο. Υπάρχουν τόσες αναγνώσεις όσοι οι θεατές. Οι λόγοι για τους οποίους κάνεις ένα έργο είναι σύνθετοι και ανεξιχνίαστοι. Δεν νομίζω ότι το να προσπαθείς να εικονογραφήσεις μια σκέψη, μια θεωρία, είναι καλλιτεχνική πράξη. Μόνο να ψάχνεις μπορείς.

Κρεμασμένα σε αυτό το «κουτί» είναι χαρτάκια, διαφάνειες, ακτινογραφίες ιατρικά σημειώματα, ιστορίες από την οικογένειά μου, διοικητικά έγγραφα, αλλά και προσωπικές μου σημειώσεις. Θέλουμε δε θέλουμε, ο εαυτός μπολιάζεται από την οικογένεια και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζει. Οι αναζητήσεις μας για έναν «αληθινό» εαυτό συνδέονται με την ανάγκη για καλλιτεχνική έκφραση αλλά και την αγάπη. Να με καταλάβουν. Να αγαπήσω και να αγαπηθώ.

Εύα Στεφανή, “Το φωτεινό σπήλαιο” (2024), Εγκατάσταση

Όπως αντιλαμβάνομαι εγώ τον τίτλο «Και αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;», η έκθεση αυτή μας καλεί να δούμε την πραγματικότητα, και όχι μόνο, έξω από τη λογική ενός πατριαρχικού συστήματος, αλλά και τον εαυτό μας μέσα από μια ακαριαία, λοξή, ταραγμένη και ειλικρινή ματιά.

Μου αρέσει πάρα πολύ να τριγυρίζω στους δρόμους της Αθήνας χωρίς σκοπό. Οι περίπατοι αυτοί πάντα συνοδεύονται από τη μανία μου να βρω κάτι, το οποίο όμως δεν ξέρω a priori τι είναι! Μόλις όμως το συναντήσω, λέω: «Να, αυτό». Είναι σαν ξαφνικά να ανακαλύπτεις το Αγαπημένο Πρόσωπο. Αυτά που συλλέγω, που βρίσκω, είναι συνήθως απομεινάρια κάτι που παλιότερα υπήρξε σημαντικό. Ψάχνω αυτά που πάνω τους βρίσκω ακόμα ίχνη από ανθρώπινες ζωές. Οι χώροι που βρίσκω αυτούς τους θησαυρούς είναι εγκαταλελειμμένα κτίρια, νοσοκομεία, στοές, συρτάρια…Τα μαζεύω επί χρόνια και τα στοιβάζω χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, αλλά είναι ο κόσμος μου.

, “Το φωτεινό σπήλαιο”, Άποψη εγκατάστασης της έκθεσης Φωτογραφία: Μαρ. Ευσταθιάδη

Δεν βλέπω καμία σύγκρουση ανάμεσα σε όλα αυτά. Ένα ποίημα, ένα έργο ζωγραφικής, μια κινηματογραφική ταινία είναι το ίδιο. Μπορούν να σε αποβλακώσουν ή να σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο αφυπνίζοντάς σε.

Η Εύα Στεφανή γεννήθηκε στις ΗΠΑ και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε στο Πολιτικό Τμήμα της Νομικής και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές Κινηματογραφικής  Θεωρίας και Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Έχει κάνει επίσης σπουδές στον κινηματογράφο –με έμφαση στο ντοκιμαντέρ– στη Σχολή VARAN στο Παρίσι και στο National Film & TV School στη Βρετανία. Η διδακτορική της διατριβή αφορά τις αναπαραστάσεις της Ελλάδας στον εθνογραφικό κινηματογράφο (Πάντειο, 1997).

Έχει σκηνοθετήσει πάνω από 30 ταινίες, που κινούνται μεταξύ εθνογραφικού και πειραματικού κινηματογράφου. Μεταξύ αυτών: «Γράμματα από το Άλμπατρος» (1996), «Συγκάτοικοι» (1999), «Ακρόπολις» (2001), «Το Κουτί» (2004), «Αθήναι» (2007), «Τι ώρα είναι» (2007), «Λουόμενοι» (2008), «Χειρόγραφο» (2017), «Μέρες και νύχτες της Δήμητρας Κ.» (2021). Το έργο της έχει αποσπάσει πολλές διεθνείς διακρίσεις (Oberhausen, Cinema du Reel, Fipresci κ.ά.) και έχει προβληθεί σε διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ. Από το 2000 και μετά έχει συμμετάσχει σε μεγάλες διεθνείς εικαστικές διοργανώσεις, όπως η documenta 14, ενώ το 2019 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 58η Biennale της Βενετίας από κοινού με τους Ζάφο Ξαγοράρη και Πάνο Χαραλάμπους. Διδάσκει κινηματογράφο στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ στο ΕΚΠΑ, ενώ η τελευταία της ταινία, ένα ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, έχει  τίτλο «Η καρδιά του ταύρου».