Εύα Πάλμερ-Σικελιανού: Η σπουδαία Αμερικανίδα που αφιερώθηκε στη διάδοση του ελληνικού πνεύματος

H Εύα Πάλμερ (Evelina Palmer) γεννήθηκε το 1874 στο Grammercy Park της Νέας Υόρκης. Ο πατέρας της, Courtland Palmer, υπήρξε φιλελεύθερο και προοδευτικό πνεύμα μέσα στον κύκλο της αριστοκρατικής διανόησης την Ηνωμένων Πολιτειών. Σκοπός της ζωής του, η αναζήτηση μιας κοινής βάσης συνύπαρξης των ανθρώπων πέρα από τις φυλές, τα πιστεύω και τα δόγματα. Για τον λόγο αυτό ίδρυσε τον «Όμιλο του 19ου αιώνα», μια λέσχη που προωθούσε την ελεύθερη συζήτηση και τον πολιτισμένο διάλογο πάνω σε ζητήματα πολιτικής, τέχνης, θρησκείας, φιλοσοφίας και ηθικής.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι συναντήσεις αυτές λάμβαναν χώρα στην οικία των Πάλμερ. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον πνευματικών «ζυμώσεων» και καλλιέργειας ελευθερίας της σκέψης γαλουχήθηκε η Εύα Πάλμερ. Η μητέρα της, Catherine Amory Bennett, έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τη μουσική. Έπαιζε πιάνο και διοργάνωνε μουσικές βραδιές με φίλους στο σπίτι της, στο ίδιο μέρος όπου διηύθυνε μια μικρή ερασιτεχνική ορχήστρα μουσικής δωματίου με προτίμηση στους προκλασικούς. Παράλληλα, την απασχόλησε το Γυναικείο Κίνημα και το δικαίωμα ψήφου των γυναικών. Υπήρξε ιδρύτρια της «League of Political Education» με στόχο την πολιτική ισότητα και την ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης της γυναίκας.

Η Εύα Πάλμερ είχε τέσσερα αδέρφια. Ό,τι ξέρουμε γι’ αυτά προέρχεται μέσα από την αυτοβιογραφία της και τις περιγραφές της. Ο Courtland Palmer Jr. υπήρξε χαρισματικός μουσικός με σπουδές στο Παρίσι και τη Βιέννη, ο οποίος έπαιζε μουσική από μνήμης και κατάφερνε με τεράστια ευκολία να γοητεύει το ακροατήριο του. O Bob, σύμφωνα με δικά της λόγια «ο πιο διαφορετικός» από τους τέσσερις, έπαιζε βιολί κάπως αδέξια, ήταν πολύ κοινωνικός, διαφωνούσε συνεχώς με τον πατέρα του, έζησε παραπάνω από μια ζωές ως ναυτικός, “καουμπόι στην Άγρια Δύση”, ασχολήθηκε με φυτείες στη Νότια Αμερική.

Η May προικισμένη ζωγράφος που δεν της άρεσε να επιδεικνύει τις δημιουργίες της, ένα αγοροκόριτσό με αθλητικό σθένος, ευγένεια και γενναιοδωρία προς τους άλλους και ένα ταλέντο στη διήγηση ιστοριών που μοιραζόταν μόνο με τη μικρότερη αδερφή της Εύα. Τέλος, η Ρόζα, η οποία πέθανε σε ηλικία 14 ετών, με την Εύα Πάλμερ να θυμάται τα «φλογερά μαλλιά της να ανεμίζουν στους ώμους της σε κάθε της βήμα», όταν πήγαινε στο πάρκο συντροφιά με τον σκύλο της τον «Μεταξούλη».

Το 1885 ο πατέρας της θα ιδρύσει το Grammercy Park School and Tool, ένα μεικτό, προοδρομικό σχολείο που έδινε βάση στην φυσική, πνευματική και ηθική αγωγή, στην ψυχολογιά και την έμφυτη λογική των παιδιών και στις χειροτεχνικές εργασίες. Στο πρόγραμμα, εκτός του συνηθισμένου κύκλου μαθημάτων, υπήρχε το γυμναστήριο, η τυπογραφεία, τα μαθήματα ξυλοκοπτικής, ιχνογραφίας, γλυπτικής, φωτογραφίας και ξιφομαχίας.

Σε αυτό το ιδιαίτερο σχολείο φοίτησε ως ακροάτρια η Εύα Πάλμερ καλλιεργώντας την έφεση της στην χειροτεχνία. Αργότερα θα ενταχθεί σε διάφορα οικοτροφεία και ημερήσια σχολεία στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Αμερική, ενώ, ενδιάμεσα, θα ταξιδεύει συνεχώς με την οικογένεια της στην Ευρώπη, όπου ο πατέρας της έδινε ομιλίες και διέδιδε τις ιδέες του. Ο Courtland Palmer πέθανε το 1888. Η Εύα ήταν τότε 14 ετών. Οκτώ χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1896, θα γραφτεί στο Bryn Mawr College, όπου θα μελετήσει συστηματικά λατινικά και αγγλική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα θα επιδείξει το ενδιαφέρον της για το θέατρο σκηνοθετώντας και παίζοντας σε κολεγιακές παραστάσεις.

Καθώς, όμως, δεν ενδιαφερόταν για τυπικά προσόντα, θα εγκαταλείψει τις σπουδές της και θα φύγει με τον αδερφό της Courtland Jr. στη Ρώμη. Αργότερα πηγαίνει στο Παρίσι για να κάνει μαθήματα τραγουδιού και υποκριτικής με καλλιτέχνες της Comédie-Française, θα γνωρίσει τη Σάρα Μπερνάρ και τις παρασκηνιακές δολοπλοκίες του γαλλικού θεάτρου που την έκαναν λιγότερο ενθουσιασμένη να ανέβει στη σκηνή, θα λάβει μέρος σε θεατρικά προγράμματα στον κήπο μιας κοσμικής φίλης και πλούσιας κληρονόμου, ενώ, στην αντίπερα όχθη της Μάγχης, θα απορρίψει πρόταση της διάσημης ηθοποιού, σκηνοθέτριας και θιασάρχισσας της Mrs. Patrick Cammpbell, να υποδυθεί τη Μελισσάνθη στο αριστούργημα του Μαίτερλινκ, στο όνομα μιας παλιάς φιλίας.

Στο Παρίσι, το 1905, θα γνωρίσει τον αδερφό της Isadora Duncan, Raymond, μαζί με τη σύζυγο του Πηνελόπη, αδερφή του Άγγελου Σικελιανού. Όταν άκουσε για πρώτη φορά την Πηνελόπη να τραγουδά, η Εύα περιγράφει πως αισθάνθηκε συγκλονισμένη, σαν να άκουγε ανθρώπινη φωνή και μουσική για πρώτη φορά. Με αυτόν τον τρόπο έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τις βυζαντινές εκκλησιαστικές μελωδίες και τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια, ενώ μαθαίνει αργαλειό και ακολουθεί το ενδυματολογικό παράδειγμα των Duncan υιοθετώντας την αρχαιοπρεπή ενδυμασία. Από το στόμα της Πηνελόπης άκουσε για πρώτη φορά την ποίηση του Άγγελου Σικελιανού και εξέφρασε την επιθυμία της να τον γνωρίσει.

Η παρέα ταξίδεψε λοιπόν στην Ελλάδα. Διέμεναν στον Κοπανά, στο σπίτι που έκτιζε η Isadora Duncan στους πρόποδες του Υμηττού. Σε εκείνο το σπίτι θα γνωρίσει τον Άγγελο Σικελιανό: «’Εχουν περάσει τριάντα χρόνια από εκείνο το βράδυ και ποτέ έως σήμερα δεν με εγκατέλειψε η βεβαιότητα που αισθάνθηκα ότι αυτά που έλεγε με εξέφραζαν πληρέστατα», θα πει η Εύα για εκείνη την πρώτη συνάντηση τους.

Ενόσω ο Άγγελος Σικελιανός βρισκόταν στην Αίγυπτο και έγραφε τον «Αλαφροΐσκιωτο», η Εύα Πάλμερ πηγαίνει να γνωρίσει τη μητέρα του στη Λευκάδα. Εκεί θα έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με το πνεύμα της ελληνικής φιλοξενίας, θα εξοικειωθεί με την τέχνη της υφαντικής και της ραπτικής, θα μάθει τη δημοτική γλώσσα και θα δημιουργήσει έναν ισχυρό δεσμό με την ελληνική παράδοση. Το καλοκαίρι του 1907 θα ταξιδέψει με τον Άγγελο στην Αμερική. Θα παντρευτούν στο σπίτι της μητέρας της στο Bar Harbour. Το 1909 θα γεννηθεί ο γιος τους Γλαύκος. Θα μείνουν στο νησάκι του ‘Αη Νικόλα κοντά στη Λευκάδα.

Η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού συνεπαρμένη από την ελληνική μουσική παράδοση επιθυμούσε να συνδεθεί πιο στενά μαζί της. Μετά τον θάνατο της Πηνελόπης θα παρακολουθήσει μαθήματα βυζαντινής μουσικής με τον Καθηγητή του Εθνικού Ωδείο Αθηνών Κωνσταντίνου Ψάχου. Σπούδασε στο πλάι του περισσότερο από πέντε χρόνια. Εκείνος μοιράστηκε μαζί της την ιδέα του για την κατασκευή ενός νέου μουσικού οργάνου, κατάλληλου για την απόδοση της βυζαντινής μουσικής και την καταγραφή της. Το 1924 η Εύα παρήγγειλε την κατασκευή του εν λόγω οργάνου στο Μόναχο ως ένα πρώτο βήμα για την ίδρυση ενός μουσικού σχολείου με στόχο τη διάσωση και διατήρηση της ελληνικής μουσικής παράδοσης που τόσο πολύ θαύμαζε.

Με τον Άγγελο Σικελιανό

Την ίδια χρονιά ο Άγγελος Σικελιανός θα της παρουσιάσει την ιδέα του για τις Δελφικές Εορτές. Οι Δελφοί θα γινόντουσαν το κέντρο μιας πρωτοπορίας της αλληλεγγύης προσελκύοντας ανθρώπους από κάθε γωνιά της Γης, ενωμένους από τη δύναμη της τέχνης. Για τον λόγο αυτό οραματίστηκε ένα φεστιβάλ, οργανικά συνδεδεμένο με τις ρίζες του ελληνικού λαού, όπου οι άνθρωποι θα μάθουν να κατανοούν ο ένας τον άλλον, να συνειδητοποιούν τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, να μάθουν να αγαπούν. Οι Δελφοί θα γινόντουσαν μια εστία κοσμογονίας, ελευθερίας της σκέψης και αυτογνωσίας, μακριά από φανατισμούς και δογματισμούς. που θα εξύψωνε το αθάνατο δημιουργικό και αυθεντικό πνεύμα του «ανθρωπισμού».

Αποφάσισαν να ανεβάσουν τον «Προμηθέα». Τον χειμώνα του 1924-25 η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού θα μελετήσει το έργο και θα επικεντρωθεί στο πρόβλημα του χορού στην Αρχαία Τραγωδία. Θα ζητήσει τη γνώμη κορυφαίων Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων, θα αναθέσει το σκηνικό στον Γερμανό ζωγράφο Wentzer, επέλεξε κορίτσια από το Λύκειο των Ελληνίδων να υποδυθούν τις Ωκεανίδες και ανέλαβε την προετοιμασία τους με εισαγωγή στη βυζαντινή μουσική, γυμναστική με πρότυπα τις παραστάσεις αγγείων του 6ου π.Χ. και 5ου π.Χ. αι. θέλοντας να τονίσει πως τα ελληνικά στοιχεία είναι ζωντανά. Παράλληλα, έπεισε τον καθηγητή Ψάχο να γράψει τη μουσική της παράστασης σε βυζαντινή παρασημαντική, σχεδίασε και ύφανε η ίδια τα κοστούμια των ηθοποιών και του χορού με έμπνευση από την ελληνική φύση, και την αρχαία ελληνική αγγειογραφία, ενώ τις μάσκες κατασκεύασε η Βελγίδα Γλύπτρια Helena Sardeau.

Εύα Πάλμερ, ο Άγγελος Σικελιανός και άλλοι στις «Δεύτερες Δελφικές Εορτές» 1930

Οι πρώτες Δελφικές Εορτές πραγματοποιήθηκαν 9-10 Μαΐου 1927. Το πρόγραμμα περιλάμβανε εκτός από την παράσταση του «Προμηθέα», σε σκηνοθεσία της Εύας, αγώνες στο Αρχαίο Στάδιο, έκθεση λαϊκής τέχνης, ελληνική εκκλησιαστική μουσική, λαϊκά τραγούδια και χορούς από τους βοσκούς του Παρνασσού. Η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού υπήρξε η ψυχή και κινητήριος δύναμη του όλου εγχειρήματος. Το φεστιβάλ ενθουσίασε όσους το παρακολούθησαν με τους κριτικούς και τους αρθρογράφους της εποχής να εξαίρουν την δουλειά της Εύα σημειώνοντας πως η παράσταση κατάφερε να μεταδώσει το θρησκευτικό ρίγος της αρχαίας τραγωδίας.

Τον Σεπτέμβρη του 1927 επιστρέφει στην Αμερική με στόχο τη διάδοση της ελληνικής μουσικής και της Δελφικής Ιδέας, δίνοντας διαλέξεις σε Μουσεία και Πανεπιστήμια. Το 1929 θα γνωρίσει στο Παρίσι τον Αντώνη Μπενάκη. Μαζί συστήνουν επιτροπή Δελφικών Εορτών από ιδιώτες ως εγγυητές για τα έξοδα των επόμενων διοργανώσεων.

Το πρόγραμμα των Δεύτερων Δελφικών Εορτών, 1-3 Μαΐου 1930, περιλάμβανε επίσκεψη αρχαιοτήτων με ξεναγούς Έλληνες και ξένους αρχαιολόγους, παράσταση του «Προμηθέα» και των «Ικέτιδων» του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία της Εύας Πάλμερ Σικελιανού, ομιλία του Άγγελου Σικελιανού, αθλητικούς αγώνες στο Στάδιο αφιερωμένους στους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης, πανελλήνια έκθεση λαϊκής χειροτεχνίας, από την Εταιρεία Φιλότεχνων και την Αγγελική Χατζημιχάλη. Ο Ελληνικός και διεθνής Τύπος κάνει λόγο για μεγάλη επιτυχία των γιορτών και ευρύτατη συμμετοχή του κοινού σε σχέση με την πρώτη διοργάνωση του 1927. Χάρη στην Εύα Πάλμερ-Σικελιανού παρουσιάστηκε ένα τελειότερο σύνολο με ολίγες επιμέρους βελτιώσεις.

Τα χρέη, ωστόσο, που είχαν δημιουργηθεί από τη διοργάνωση των Δελφικών Εορτών παρέμεναν ανεξόφλητα και από ένα σημείο και μετά έγινε ξεκάθαρο πως η λαμπρή αυτή ιδέα, χάρη και στην κωλυσιεργία του ελληνικού κράτους, άνηκε πλέον στο παρελθόν, όπως και η επιθυμία του ζεύγους Σικελιανού για τη δημιουργία ετήσιων καλοκαιρινών σχολείων στους Δελφούς.

Σκηνή από την παράσταση «Ικέτιδες» του Αισχύλου κατά τη διάρκεια των δεύτερων «Δελφικών Εορτών».

Το 1934 θα πάρει διαζύγιο από τον Άγγελο Σικελιανό και θα επιστρέφει στην Αμερική όπου ανεβάζει με μεγάλη επιτυχία τις «Βάκχες», ενώ στις 30 Μαΐου 1936, στην έκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου Νέας Υόρκης με θέμα την αναβίωση του αρχαίου δράματος εκτέθηκαν τα κοστούμια της καθώς και φωτογραφίες από τις Δελφικές Εορτές. Με αφορμή την έκθεση, μάλιστα, θα δώσει ομιλία με τίτλο «Costume in Revivals of Greek Drama».

Από τον Μάιο έως τον Νοέμβριο του 1938 θα διδάξει στη σχολή του χορευτή Ted Shawn τα χορικά των «Περσών» και του «Προμηθέα Λυόμενου», θα συνθέσει βυζαντινότροπη μουσική για ποιήματα του Witman και του Σαίξπηρ. Μέχρι το τέλος της ζωής της δεν παύει μέσα από παραστάσεις, ομιλίες, άρθρα, πρωτοβουλίες, μαθήματα, μουσικές συνθέσεις και άλλες δράσεις να αγωνίζεται για τη διάδοση του ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού σε όλο τον κόσμο. Έφυγε από τη ζωή στις 4 Ιουνίου 1952. Η ταφή της έγινε στους Δελφούς. Μέχρι το τέλος δεν σταμάτησε ποτέ να εκφράζει τον θαυμασμό και την εκτίμηση της για τον Άγγελο Σικελιανό.