Μερικά κομμάτια πέτρας: Μια περιπατητική παράσταση ανοίγει διάλογο με το παρελθόν

Η παράσταση «Μερικά Κομμάτια Πέτρας» αποτελεί την πρώτη συμμετοχή του Θεάτρου Πορεία στο «Όλη η Ελλάδα Ένας Πολιτισμός», τον θεσμό που δημιούργησε το Υπουργείο Πολιτισμού το 2020 με στόχο να προσφέρει στο κοινό μια σπάνια πολιτιστική εμπειρία σε εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους, συνδέοντας, με αυτόν τον τρόπο, τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία με την πολιτιστική μας κληρονομιά. Θα παρουσιαστεί 6-7 Ιουλίου, στον Αρχαιολογικό Χώρο Μεσημβρίας Ζώνης, στην Αλεξανδρούπολη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Βγενοπούλου και σύνθεση κειμένου Έρις Κύργια.

Το έργο, σε σύνθεση κειμένου της Έρις Κύργια, αντλεί έμπνευση από αυτή τη συνθήκη, δηλαδή από τον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο ο οποίος θα λειτουργήσει, ταυτόχρονα, ως παραστασιακός και δραματικός χώρος. Με τη μορφή μιας εν μέρη περιπατητικής παράστασης -ξενάγησης, κατά την οποία Ελληνοβρετανοί νέοι με καταγωγή από τη Θράκη επισκέπτονται την πατρίδα των γονιών και των παππούδων τους, ξεναγούνται στην Αρχαία Ζώνη, θέτουν ερωτήσεις για την ιστορία της περιοχής, την καθημερινή ζωή των κατοίκων της αρχαίας πόλης, την ακμή και την παρακμή της, τη φθορά του χρόνου που αφήνει πίσω της ερείπια, τη μνήμη και τη λήθη της ιστορίας, την ανασκαφική «περιπέτεια», εκεί που η επιστήμη της αρχαιολογίας «διαβάζει» τα ίχνη που άφησαν οι άνθρωποι πίσω τους χιλιάδες χρόνια πριν, την ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου.

Η συζήτηση παιδιών και ξεναγού περνάει σιγά σιγά σε θέματα όπως η σημασία της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς, η αναζήτηση μιας πολιτισμικής ταυτότητας, τα ενδεχομένως αντικρουόμενα ταυτοτικά αφηγήματα, οι καταστροφές πολιτιστικών θησαυρών, καλώντας μας ως θεατές να ψάξουμε τη δική μας απάντηση στο καίριο ερώτημα «τι περισσότερο από μερικά κομμάτια πέτρας είναι ένα μνημείο, ποια η σημασία του για εμένα προσωπικά, γιατί (να) με νοιάζει;». 

Φυσικά, τα θέματα και τα ερωτήματα που θέτει το έργο δεν γεννήθηκαν καθόλου τυχαία. Πρόκειται για φλέγοντα ζητήματα που απασχόλησαν τον άνθρωπο στο παρελθόν, εξακολουθούν να τον απασχολούν στο παρόν και σίγουρα κατά κάποιο τρόπο θα τα “κουβαλάνε” και οι επόμενες γενιές στο μέλλον. Για τη σκηνοθέτρια Σοφία Βγενοπούλου, λοιπόν, ανασκαλεύει κανείς το “τότε” για να βρει εκείνο το κλειδί που θα τον βοηθήσει να δώσει απαντήσεις σε όσα μας “καίνε” τώρα: «Αυτή η επίσκεψη στο παρελθόν δίνει ένα κλειδί για το παρόν και το μέλλον. Αυτός είναι ο σπουδαίος ρόλος ενός καλλιτεχνικού προϊόντος και η διαφορά του θεάτρου με την αρχαιολογία βρίσκεται στο ότι εμείς ψάχνουμε στο παρελθόν για να εστιάσουμε στο σήμερα και να ορίσουμε μια κατεύθυνση για το μέλλον». 

Άλλωστε το έργο βρίθει παραλληλισμών και κοινωνικοπολιτικών σχολίων για διαχρονικά ζητήματα, διατρέχουν εκείνη την “αόρατη κλωστή” που ενώνει την αρπαγή των μαρμάρων του Παρθενώνα από τον Έλγιν με την καταστροφή της Παλμύρας από το Ισλαμικό Κράτος, τους πολέμους και τις λεηλασίες του αρχαίου κόσμου με τη γενοκτονία στη Γάζα, τον Αριστοφάνη με τον Armani -τα κωμικά στοιχεία δεν λείπουν από το έργο, τους κατακτητικούς πολέμους του Αλέξανδρου με τη βία, τανκς, τα πυρηνικά που δίνουν την αίσθηση πως η φύση του ανθρώπου δεν αλλάζει και πάντα θα είμαστε στο ίδιο έργο θεατές.

Έχοντας προσφέρει τα μέγιστα στο “Εφηβικό Θέατρο”, στην Ελλάδα, η Σοφία Βγενοπούλου, μαζί με τους συνεργάτες της, αναζήτησαν τους θεματικούς άξονες, όχι μόνο στον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο και όσα εκείνος είχε να προσφέρει στον διάλογο που επιθυμούν να ανοίξουν, αλλά και στην ίδια τη νεολαία, αφουγκραζόμενοι τις έγνοιες, τους προβληματισμούς τους, επιχειρώντας να ξύσουν την επιφάνεια κάτω από την οποία οι νεαροί θεατές θα αρπάξουν αυτό που θέλουν και θα το προχωρήσουν μόνοι τους προς την κατεύθυνση που επιθυμούν: «Το μήνυμα που θέλουμε να δώσουμε στα παιδιά, μέσα από τη δουλειά μας, είναι ότι διαθέτουν την ικανότητα να προσανατολιστούν προς εκεί που πραγματικά τους νοιάζει». 

Στην περίπτωση του «Μερικά κομμάτια πέτρας», κάτι τέτοιο επιτεύχθηκε με μια εκπαιδευτική δράση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. Ένα εργαστήριο τριών ημερών της Σοφίας Βγενοπούλου με μαθητές και νέους από την περιοχή το οποίο κατάφερε να ανοίξει ακόμη περισσότερο τις θεματικές ενότητες του έργου, να εξοικειώσει τους συμμετέχοντες με τις τεχνικές, τα εργαλεία και τους κώδικες του θεάτρου, δίνοντας τους μια γεύση για το πως μπορεί να λάβει χώρα μια παράσταση μέσα σε έναν αρχαιολογικό χώρο. Τι κρατάει η σκηνοθέτρια από αυτή την εμπειρία; Η ίδια απαντάει: «Με εντυπωσίασε το γεγονός πως, από όλα τα θέματα που θίγει το κείμενο, αυτό που απασχόλησε περισσότερο τα παιδιά ήταν το ερώτημα για το αν αποτελούν μέρος μιας συνέχειας. Πόσο σημασία έχει για κάποιον να ξέρει ότι στην πορεία της ιστορίας υπήρξε ικανός για πάρα πολλά άρα, τελικά, το ίδιο ισχύει και για το μέλλον». 

Ωστόσο, η παράσταση «Μερικά Κομμάτια Πέτρας» δεν απευθύνεται αποκλειστικά τις νεότερες ηλικίες αλλά, όπως αντιληφθήκαμε κατά τη διάρκεια της γενικής πρόβας, αναμφισβήτητα μάς αφορά όλους. Όπως εξηγεί η ηθοποιός Αμαλία Τσεκούρα, η οποία ενσαρκώνει την καλοπροαίρετη και ενθουσιώδη ξεναγό που προσπαθεί να καταστήσει τη γνωριμία των νεαρών Ελληνοβρετανών με τον χώρο σε μια αξέχαστη εμπειρία, σε ένα βίωμα τόσο προσωπικό όσο και συλλογικό -όπως και το ίδιο το θέατρο- που θα τους μεταφέρει σε κόσμους πρωτόγνωρους, όταν διάβασε το έργο, τα ερωτήματα που έθεταν τα παιδιά προς την ξεναγό έχουν απασχολήσει εξίσου και την ίδια: «Τι μπορεί να με αφορά σε ένα κομμάτι ασχημάτιστης πέτρας; Πως σιγά σιγά οι πληροφορίες που περνάνε από άνθρωπο σε άνθρωπο αποκαλύπτουν την ιστορία με τρόπο που να μάς αφορά»;

Αν και η ηθοποιός παραδέχεται πως υπάρχει κάτι αναζωογονητικό στο Εφηβικό Θέατρο: «Μας δίνει επί σκηνής την ευκαιρία να εκφράσουμε τα πιο πλατιά συναισθήματα. Κάτι το οποίο για το ενήλικο κοινό είναι τετριμμένο για το εφηβικό θεωρείται πρωτόγνωρο. Είναι τρομερά αναζωογονητικό να βλέπεις νέους ανθρώπους να έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με ζητήματα. Το πως ξεκινά να τους αφορά κάτι. Εμένα μου προκαλεί μεγάλη συγκίνηση». 

Για τον ηθοποιό Αλκιβιάδη Μαγγόνα, ο οποίος επί σκηνής με την κιθάρα τραγουδάει για όλες εκείνες τις συναρπαστικές ιστορίες που μπορεί να μάς αποκαλύψει ένα κομμάτι μιας κάποιας ξεχασμένης πέτρας, η παράσταση τον έκανε να δει με διαφορετικό μάτι τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό: «Αυτό που δεν είχα σκεφτεί μέχρι εκείνο το σημείο είναι ότι δεν πρόκειται για ζήτημα της χώρας, στην περίπτωση μας της Ελλάδας, αλλά για ζήτημα που αφορά το ίδιο το μνημείο. Έτσι και αλλιώς, πέρα από τη γλώσσα, δεν αισθάνομαι ότι σαν σύγχρονοι νεοέλληνες μας συνδέει κάτι άλλο με τους αρχαίους. Ένα μνημείο, λοιπόν, έχει ζωή από μόνο του. Κρατώντας «ζωντανούς» τους λογούς για τους οποίους έχει δημιουργηθεί, κρατάς ζωντανό και το ίδιο». 

Με τον ίδιο τρόπο η Σοφία Βγενοπούλου αισθάνθηκε το δικό της δημιουργικό βλέμμα να ταξιδεύει όλο και πιο μακριά όσο περισσότερες ιστορίες μάθαινε για το μνημείο: «Είναι άλλο το να κοιτάς και άλλο το να βλέπεις. Αυτό αναζητά να κάνει η παράσταση μας. Να ανοίξει το τεράστιο “παράθυρο” της επίγνωσης σχετικά με εμάς τους ίδιους και το τι θέλουμε να βλέπουμε κάθε φορά που κοιτάζουμε κάτι. Και αυτό είναι αισιόδοξο και απελευθερωτικό ταυτόχρονα. Έχει να κάνει με τη δυνατότητα του ανθρώπου να ορίζει μόνος τον εαυτό του, την πορεία του και τη θέση του μέσα στον χρόνο. Για εμένα η εμπειρία αποτέλεσε ένα γοητευτικό ταξίδι στον χρόνο, στην ιστορία, σε πράγματα που δεν γνώριζα και αυτό έγινε τροφή για καλλιτεχνική δράση και δημιουργία». 

Άλλωστε και η σκηνοθέτρια θεωρεί πως η σχέση μας με το αρχαιοελληνικό παρελθόν έχει να κάνει περισσότερο με την ανάγκη μας για μια συνέχεια, την αίσθηση του “συνανήκειν” παρά με μια αμιγώς ελληνική πολιτιστική κληρονομιά: «Έχει να κάνει περισσότερο με πόσο πολύ μπορεί να ανοίξει ο νους ώστε να χωρέσει όλη την ανθρωπιά και όλη τη ζωή που έχει ήδη συμβεί».

Πάνω απ’ όλα, αυτό που μάς αφορά, και γίνεται ξεκάθαρο μέσα από το έργο, είναι η ανάγκη για διάλογο, διαφωνία και συμφιλίωση. Η κεντρική θεματική του «Όλη η Ελλάδα Ένας Πολιτισμός 2024» περιστρέφεται γύρω από την έννοια της σύγκρουσης.

Η ηρωίδα της Αμαλίας Τσεκούρα ανακαλύπτει πως η ξενάγηση δεν θα πάει ακριβώς όπως την είχε σχεδιάσει. Η ίδια θα παρακολουθήσει τα παιδιά να συζητούν, να συγκρούονται και να βρίσκουν τρόπο να επικοινωνήσουν και να συμφιλιωθούν ξανά: «Είναι σημαντικό να είμαστε σε θέση να συζητάμε και θεωρώ ότι οφείλουμε να συζητάμε τα πάντα. Να ανταλλάσσουμε απόψεις, να διαφωνούμε, να μην είμαστε δογματικοί. Ο διάλογος είναι ένα εργαλείο με το οποίο μπορούμε να ξεπεράσουμε κάθε εμπόδιο», σχολιάζει η ηθοποιός, «Άλλωστε η θεατρική διαδικασία είναι αμφίδρομη, δημιουργείται ένας ζωντανός διάλογος με τους θεατές, οι οποίοι με την παρουσία τους διαμορφώνουν εκκούσια το έργο με τον δικό τους τρόπο». 

Η Σοφία Βγενοπούλου

Αυτό που κάνει τον θεσμό του «Όλη η Ελλάδα Ένας Πολιτισμός» τόσο ξεχωριστό είναι ο τρόπος που «φωτίζει» υπό διαφορετικό πρίσμα λιγότερο γνωστά και δημοφιλή μνημεία μέσα από ποιοτικές καλλιτεχνικές δράσεις και εκδηλώσεις. Για τη Σοφία Βγενοπούλου πρόκειται κατά κάποιον τρόπο για μια εμβυθιστική εμπειρία, ίσως όχι με τη συμβατική έννοια του όρου, καθώς, όπως επισημαίνει, η παρουσία του κόσμου δεν αλλάζει το δρώμενο, ωστόσο, διαμορφώνει την τελική ατμόσφαιρα της παράστασης: «Φανταζόμαστε εμάς μέσα σε αυτό το περιβάλλον της ανδροκρατίας, μέσα από το πάντρεμα του παρελθόντος με το παρόν, βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα σε όλο αυτό, και με τη σειρά μας ανασύρουμε δικές μας πολύτιμες μνήμες για το ποιοι ακριβώς είμαστε». 

Η επίσκεψη στον Αρχαιολογικό Χώρο Μεσημβρία Ζώνη αποδείχθηκε για τη σκηνοθέτρια μια συγκινητική εμπειρία. Ένας χώρος που ανήκει σε μια παραμελημένη περιοχή λόγω έλλειψης πόρων που, ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που τον φροντίζουν: « Όλα τα ταξίδια που έκανα ήταν μια πάρα πολύ ωραία και ζεστή εμπειρία φροντίδας. Ξύπνησε μέσα μου αυτή η ζεστασιά και τη συνειδητοποίηση του πόσο ανάγκη την έχουμε γιατί μας κάνει πιο ανθρώπινους και μας δίνει μεγαλύτερη ασφάλεια». 

Μιλώντας περεταίρω για το «Όλη η Ελλάδα Ένας Πολιτισμός», η Σοφία Βγενοπούλου σχολίασε πως ένας τόσο σημαντικός θεσμός έχει ακόμη περιθώριο ενθάρρυνσης της εκάστοτε τοπικής κοινότητας να συμμετέχει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στις δράσεις και τις εκδηλώσεις τους: «Υπάρχουν πολλοί δημιουργικοί τρόποι να εμπλακούν οι ντόπιοι σε αυτές και θα ήταν πολύ ωραίο αν ο ίδιος ο θεσμός καλλιεργούσε και στήριζε τέτοιες πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση». 

Μια περιπατητική-εκπαιδευτικά δράση από αυτές που θέλουμε και ελπίζουμε να βλέπουμε πιο συχνά, οι οποίες ανακινούν καίρια ζητήματα και αγκαλιάζουν τον χώρο και την ιστορία του με έναν πιο ελεύθερο και δημιουργικό τρόπο. Πολύ χιούμορ, τραγούδι -η κιθάρα διαδέχεται τη ραπ- συγκίνηση, θέματα που αγγίζουν «ευαίσθητες χορδές», ευκαιρία να ανακαλύψουμε και να αναρωτηθούμε, να μάθουμε και να εξερευνήσουμε, να ταξιδέψουμε στον χρόνο, να δούμε με τα μάτια της φαντασίας την αρχαία πόλη της Ζώνης. Είναι σίγουρο ότι η μαγεία θα ενισχυθεί μέσα στον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος ενσωματώνεται με τρόπο ευφάνταστο στην ίδια την παράσταση που αναδεικνύει τη μοναδικότητα του.