Τι διαφορά έκανε τελικά το εμβόλιο HPV στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας;

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί την 4η πιο συχνή κακοήθεια στις γυναίκες καθώς προσβάλλει κάθε χρόνο περίπου 660.000 γυναίκες παγκοσμίως. Είναι μια μορφή καρκίνου που συναντάται στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου σημειώνεται το 95% των θανάτων από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Περισσότερες από τις 9 στις 10 περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σχετίζονται με τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV).

Τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί τα περιστατικά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας στις νεότερες ηλικίες χάρη στον εμβολιασμό. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του CDC (Centers for Disease Control and Prevention) στις ΗΠΑ αλλά και την Εθνική Επιτροπή των εμβολιασμών ήδη από το 2008 συστήνεται ο εμβολιασμός των κοριτσιών και αγοριών στην ηλικία των 11 ή 12 ετών. Ο εμβολιασμός γίνεται σε δύο δόσεις με την πρώτη δόση να γίνεται σε ηλικία 11-12 ετών και την δεύτερη να γίνεται με διαφορά 6-12 μηνών. Πλέον, διαθέσιμο είναι και το 9–δύναμο εμβόλιο με την επωνυμία Gardasil 9 που καλύπτει εννέα τύπους του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (τύποι 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58). Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες που ξεκινούν τη σειρά εμβολίων αργότερα, σε ηλικίες 15 έως 26 ετών πρέπει να λάβουν τρεις δόσεις του εμβολίου.

Η εμφάνιση του τραχήλου της μήτρας μειώθηκε κατά 11% κάθε χρόνο τα έτη 2012 έως 2019 στις ηλικίες 20-24 κυρίως λόγω του εμβολιασμού. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μελέτη που ανακοινώθηκε φέτος στο ASCO 2024 σύμφωνα με την οποία ο εμβολιασμός κατά του HPV μειώνει την επίπτωση όλων των σχετιζόμενων με τον HPV καρκίνων αλλά και του καρκίνου κεφαλής-τραχήλου και στους άντρες ηλικίας κάτω των 40 ετών. Στις γυναίκες αντίστοιχα φάνηκε όχι μόνο μείωση της επίπτωσης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας αλλά και όλων των HPV-σχετιζόμενων καρκίνων.

Εάν ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας διαγνωσθεί σε αρχικά στάδια και περιορίζεται στον τράχηλο, η πενταετής επιβίωση φθάνει το 90%, ωστόσο η επιβίωση μειώνεται πολύ στα προχωρημένη στάδια. Οι σύγχρονες θεραπευτικές εξελίξεις οδήγησαν σε αύξηση της πενταετούς επιβίωσης κατά 30-35% ακόμη και στο στάδιο ΙΙΙ της νόσου όπου υπάρχει επέκταση σε γειτονικά σημεία όπως το κατώτερο μέρος του κόλπου ή σε λεμφαδένες. Η καθιερωμένη έως τώρα θεραπεία ήταν ο συνδυασμός χημειοθεραπείας με βάση την σισπλατίνη και ακτινοθεραπείας (εξωτερικής και βραχυθεραπείας). Πλέον μεγάλη εξέλιξη αποτελεί η προσθήκη της ανοσοθεραπείας με πεμπρολιζουμάμπη στον συνδυασμό αυτό. Η προσθήκη της ανοσοθεραπείας με πεμπρολιζουμάμπη στο συνδυασμό χημειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας μείωσε τον κίνδυνο υποτροπής κατά 30%. Ιδιαίτερο όφελος είχαν οι ασθενείς πιο προχωρημένου σταδίου (ΙΙΙ-IVA) όπου η ανοσοθεραπεία μείωσε την πιθανότητα υποτροπής κατά 41%. Τον Ιανουάριο του 2024 εγκρίθηκε από τον FDA η προσθήκη της ανοσοθεραπείας με πεμπρολιζουμάμπη στις ασθενείς αυτές η οποία λαμβάνεται ταυτόχρονα με την χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία και εν συνεχεία ως συντήρηση για περίπου 2 έτη.

Επίσης μία άλλη εξέλιξη που αλλάζει την θεραπευτική μας στον τοπικά προχωρημένο καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι η μελέτη GCIG INTERLACE. Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή η εισαγωγική χημειοθεραπεία με καρβοπλατίνη και πακλιταξέλη για έξι εβδομάδες πριν την έναρξη του συνδυασμού χημειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας μειώνει τον κίνδυνο για υποτροπή κατά 35% και τον κίνδυνο θανάτου κατά 39%.

Αυτές οι δύο εξελίξεις αλλάζουν την καθιερωμένη έως τώρα θεραπεία για τον τοπικά προχωρημένο καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.

Επιπλέον, στο ASCO 2024 ανακοινώθηκε μία ενδιαφέρουσα μελέτη φάσης 2 για τον πληθυσμό αυτό των ασθενών που «συνδυάζει» τις δύο αυτές μελέτες. Στη μελέτη αυτή χορηγήθηκε ο συνδυασμός εισαγωγικής θεραπείας με τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα σισπλατίνη και ταξάνη και με το ανοσοθεραπευτικό φάρμακο καμρελιζουμάμπη. Στη συνέχεια, χορηγήθηκε χημειοακτινοθεραπεία και ανοσοθεραπεία ακολουθούμενη από θεραπεία συντήρησης με ανοσοθεραπεία για ένα έτος. Εντυπωσιακό ήταν ότι 98% των ασθενών παρουσίασαν πλήρη ύφεση στους 3 μήνες μετά την ακτινοθεραπεία ενώ το υπόλοιπο 2% παρουσίασε μερική ανταπόκριση. Λιγότερο από το 10% των ασθενών είχε υποτροπιάσει στο ένα έτος.

Με τα νέα δεδομένα αυτά αλλά και με τις προαναφερθείσες μελέτες η ανοσοθεραπεία προστίθεται πλέον στην χημειοακτινοθεραπεία στον τοπικά προχωρημένο καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και εν συνεχεία ως θεραπεία συντήρησης και αποτελεί τη νέα καθιερωμένη θεραπεία.

Μία άλλη κατηγορία φαρμάκων που δεν είχε έως τώρα χρησιμοποιηθεί στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και έδειξε θετικά αποτελέσματα, είναι οι αναστολείς του υποδοχέα EGFR. Η προσθήκη του EGFR αναστολέα νιμοτουζουμάμπη στην σύγχρονη χημειοακτινοθεραπεία έδειξε σημαντική αύξηση του ποσοστού ανταπόκρισης από 74% στο 84% στους ασθενείς με τοπικά προχωρημένο καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η μελέτη αυτή ανακοινώθηκε επίσης στο ASCO 2024 και αποτελεί την πρώτη μελέτη φάσης 3 ενός EGFR αναστολέα στον τοπικά προχωρημένο καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.

Τα παραπάνω δεδομένα ανέλυσαν για εμάς οι Ιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής (Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Δρ. Αγγελική Ανδρικοπούλου, Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Παθολόγος, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής, Δρ. Μαρία Καπαρέλου, Παθολόγος – Ογκολόγος και Θάνος Δημόπουλος, τ. Πρύτανης ΕΚΠΑ, Καθηγητής Θεραπευτικής – Ογκολογίας – Αιματολογίας, Διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής.