ΠΕΜΠΤΗ
21
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Ανακαλώ την ίδια εικόνα αμέτρητες φορές: Ο Θανάσης Καρατζάς με το φακό του περασμένο στο λαιμό, να κοντοστέκεται, να λυγίζει ελαφρά τα πόδια για να φωτογραφίσει μια στιγμή στην πόλη. Συνήθως, λαθραία. Όμως, η τελευταία φορά που είδα κάτι ανάλογο να συμβαίνει τη νύχτα ήταν το Μάρτιο του 2020, στο fund raising party του Athens Pride, στο Ρομάντσο – δέκα μέρες πριν μάθουμε τι σημαίνει lockdown. Δέκα μέρες πριν το βίωμα του δημόσιου χώρου και της συνάθροισης πάρει άλλη τροπή. Εκείνη τη βραδιά, όμως, ο Καρατζάς συναντούσε (ίσως για τελευταία φορά) ένα πολύ ζωηρό κομμάτι της νυχτερινής ελευθεριότητας τροφοδοτημένο από τα LGBTQ+ ξωτικά της Αθήνας λουσμένα στο γκλίτερ, σκαρφαλωμένα επιδέξια στα 12ποντα τους, έχοντας την πόζα και το χαμόγελο στο τσεπάκι.
Ο φωτογράφος Θανάσης Καρατζάς.
Μετρούσε, ήδη, 12 χρόνια ως θηρευτής στιγμών της νυχτερινής Αθήνας. Η φωτογραφική του περιπέτεια του σε αυτό που κορυφώθηκε σε μια after midnight συλλογή και βαφτίστηκε ως έκθεση πια σε «Athens A.M.» θα ξεκινούσε το 2008: Στα πρόθυρα της κρίσης, στα πρόθυρα μιας ακόμα μεγάλης κοινωνικής αλλαγής, που έμελλε να περάσει κι αυτή στο σκληρό του δίσκο – όπως και πολλές ακόμα που ακολουθήσαν. Τότε, με την αθωότητα του πρωτάρη, με την φωτογραφική εκπαίδευση νωπή, τα λάθη πρόχειρα αλλά την όρεξη σε εφηβικό οίστρο, άρχισε να φωτογραφίζει το night life επιδιώκοντας ν’ αποτυπώσει «την αθηναϊκή ατμόσφαιρα. Δεν αναζητούσα απόλυτα τα πρόσωπα, ούτε τις καταστάσεις. Ήθελα να αποδώσω μια γενικότερη αίσθηση για τη ζωή της Αθήνας τη νύχτα», εξηγεί.
Ο φακός του ενεργοποιούνταν στο πρώτο πυκνό νυχτερινό φως, χωρίς, όμως, το κλικ να γίνεται αυτοσκοπός. Ο Θανάσης Καρατζάς ένιωθε τη μηχανή του ισότιμη με το ποτό που ίδρωνε πάνω στη μπάρα, σταθερή συνομιλήτρια της νυχτερινής του εμπειρίας. «Ήταν η ζωή μου όλο αυτό που φωτογράφιζα, ήθελα να είμαι εκεί ως θαμώνας· απλώς ήμουν πιο ανοιχτός και με πιο ανεπτυγμένα αντανακλαστικά σε αυτό που συνέβαινε». Κι έτσι δεν δυσκολεύτηκε να βρει τους ήρωες του. Απεναντίας, ξενυχτούσε μαζί τους, άκουγε τη φωνή τους, ένιωθε τη θερμότητα του κορμιού τους όταν χόρευαν δίπλα του και, όπως λέει, «ήμουν ένας από αυτούς κι αυτές. Ήμουν μαζί τους. Όλα γίνονταν σε πρώτο πρόσωπο. Δεν ερχόμουν στο χώρο τους ως παρατηρητής ή εισβολέας, όχι. Ήταν μια βιωματική αποτύπωση γι’ αυτό και πάντα έκανα ευρυγώνιες λήψεις: Τόσο κοντά τους στεκόμουν».
Χαράζει: Μπάνιο στο παραλιακό μέτωπο.
Ήταν η εγγύτητα, η συχνότητα, ο χρόνος που μοιραζόταν μαζί τους; Πάντως, ο φωτογράφος μπορούσε να σκιτσάρει άνετα το πορτρέτο του Αθηναίου που διασκεδάζει τη νύχτα. «Ο Αθηναίος είναι απόλυτα εξωστρεφής, δεν του αρέσει το σπίτι, αναζητά να είναι έξω, μαζί με κόσμο. Δεν είναι τυχαίο που η Αθήνα έχει αυτή τη φήμη για τη νυχτερινή της ζωή. Ο κόσμος στην πόλη ζει τη νύχτα, μέχρι να νυστάξει, να κουραστεί. Στην Ευρώπη δεν το συναντάς αυτό: Δεν χορεύουν, περιορίζονται στη συζήτηση, το φλερτ, το ποτό», παρατηρεί.
Κινούμενη κυκλικά στο φουαγιέ του Θέατρου Μεταξουργείο, η έκθεση του «Athens A.M.» αποκαλύπτει τα ανεξάντλητα πρόσωπα της πόλης: Σοβαρούς κι αγέλαστους Generation’s Z, τύπους εν εξάλλω, σώματα γυμνά από πρόθεση ή για τις ανάγκες ενός ρόλου, σώματα εν κινήσει, χείλη που συναντιούνται, υπάρξεις μοναχικές, αλλά και στιγμές μιας Αθήνας σε ιστορική ροή: Από την ανοιχτή πόρτα ενός μεσοπολεμικού (επώνυμης αρχιτεκτονικής) κτηρίου, στο φισκαρισμένο μα αγέραστο Ηρώδειο μέχρι τον ακούραστο «Δρομέα» του Βαρώτσου στην τελευταία του στάση.
The party is here.
Όλα τα κάδρα είναι ασπρόμαυρα. Η επιλογή του συνδέεται ακαριαία με τα χρώματα της νύχτας. Όμως, ο Θανάσης Καρατζάς δεν έμεινε μόνο σε αυτό το επίπεδο. Κατοχύρωσε το ασπρόμαυρο μοτίβο και για άλλους λόγους. «Καταρχάς για τη νουάρ αίσθηση, για τη μεγαλύτερη συγγένεια με το εξπρεσιονιστικό στοιχείο. Επίσης, για την δυνατότητα να παίξεις και να μπορείς να εστιάσεις στα πρόσωπα σου, χωρίς κάτι να σε αποσπά. Έτσι κι αλλιώς, δεν ανήκα ποτέ σε αυτούς που θεωρούσαν το ασπρόμαυρο ντεμοντέ· μολονότι, ναι, ως φωτογράφοι περάσαμε από τη φάση όπου η black and white φωτογραφία φάνταζε σαν κάτι παλιό που έπρεπε να ανακαινίσεις».
Αναζητούσα μια ρευστότητα στα πρόσωπα που φωτογράφιζα, μια διπλή ανάγνωση
Εκείνο που, πάντως, τον ενεργοποιούσε αδιαπραγμάτευτα ήταν τα πρόσωπα – όχι κάτι συγκεκριμένο αλλά σίγουρα κάτι με πολλές μεταφράσεις. «Εκείνη την περίοδο διάβαζα κάποιες βιογραφίες κινηματογραφικών σκηνοθετών και όλοι συμφωνούσαν πως αναζητούσαν το πρόσωπο που θα ταίριαζε με το ρόλο κι όχι τον ηθοποιό που θα τον ερμήνευε καλύτερα. Κάπως έτσι κινήθηκα κι εγώ. Αναζητούσα μια ρευστότητα στα πρόσωπα που φωτογράφιζα, μια διπλή ανάγνωση. Δεν ήταν εύκολο να αναγνωρίσεις αν κανείς ήταν τρυφερός ή σκληρός, θυμωμένος ή χαρούμενος».
Οι νεαροί ήρωες της πόλης.
Είναι η ίδια αμφισημία που περιέγραφε και ακόμα περιγράφει την πόλη. Ο Θανάσης Καρατζάς παρομοιάζει την Αθήνα «με έναν άνθρωπο που θέλεις ν’ αγαπήσεις, αλλά εκείνος/η έχει τα ψυχολογικά του προβλήματα και αρνείται να το αποδεχτεί. Αρνείται να πάει στον ψυχαλυτή και σου ζητάει να τον δεχθείς όπως είναι. Παρόλα αυτά, εξακολουθεί να σου ασκεί μεγάλη γοητεία», ομολογεί.
Στα χρόνια που θα βρισκόταν να καταγράφει νυχτερινές όψεις και στιγμιότυπα της, η πόλη έμελλε να αλλάξει πολλά πρόσωπα. Η κοινωνικο-πολιτική συνθήκη καθρεφτιζόταν ολοένα και πιο έντονα καθώς η οικονομική κρίση βάθαινε και φωτιζόταν ως ανθρωπολογική κρίση. Στα μάτια και στην κάμερα του φωτογράφου, οι αλλαγές ήταν ορατές: «Άρχισε να χάνεται η ‘μεγάλη ξεγνοιασιά’ και να αποτυπώνεται το ‘μεγάλο ζόρι’. Υπήρξαν μεγάλες αντιθέσεις. Τα πρόσωπα δεν ήταν το ίδιο χαρούμενα, γίνονταν ολοένα και πιο σκεπτικά, πιο σκυθρωπά» παρατηρεί.
Στα τέλη των zeros τα ζούσαμε όλα όπως ήταν, ζούσαμε τη στιγμή. Στην πορεία, το attitude άλλαξε, είχε να κάνει με την οθόνη. Η νυχτερινή Αθήνα έγινε instagramική. Ο κόσμος ζούσε περισσότερο για να ανεβάσει ένα ποστ
Μαζί με τις τεκτονικές δονήσεις άλλαζε και το αστικό pop culture: Οι φυλές αδράνησαν ή εξαφανίστηκαν, τα στέκια έχασαν την προσωπικότητα τους, όλα έγιναν για όλους. Εννοείται πως η άνθιση των social media είχε παίξει καθοριστικό ρόλο. «Το έβλεπες στην καθημερινή συμπεριφορά: Στα τέλη των zeros τα ζούσαμε όλα όπως ήταν, ζούσαμε τη στιγμή. Στην πορεία, το attitude άλλαξε, είχε να κάνει με την οθόνη. Η νυχτερινή Αθήνα έγινε instagramική. Ο κόσμος ζούσε περισσότερο για να ανεβάσει ένα ποστ».
The party is over.
Η δημιουργική λούπα που είχε μπει ο Καρατζάς για ένα μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής του ατόνησε φυσικά· όταν, όπως λέει, «χάθηκε η φόρα, η έξαψη και η χαρά να φωτογραφίζεις τη νυχτερινή ζωή της πόλης». Φυσικά, σε αυτό συνέβαλλε και το δεδομένο της πανδημίας: «Τότε η εποχή άλλαξε ξανά και με μεγάλη επισημότητα. Βρισκόμασταν μπροστά σε ένα ακόμα τραύμα», τονίζει. Το τελευταίο του κλικ ήρθε την πρώτη ημέρα… ελευθερίας, αμέσως μετά το τέλος των lockdowns. Παραδέχεται πως τότε ήταν η μόνη φορά που αναζήτησε κάτι συγκεκριμένο. «Ήθελα να αποτυπώσω αυτόν τον ηλεκτρισμό της πίεσης και του σωρευμένου θυμού. Ξαφνικά, βρέθηκα μπροστά σε ένα καβγά, κάτι πιτσιρίκια έπαιζαν κανονικά ξύλο. Η τεστοστερόνη ξεχείλιζε και παρότι δεν αγαπώ να φωτογραφίζω βίαια στιγμιότυπα, τράβηξα τρεις φωτογραφίες. Η μία μου ‘βγήκε’. Κι εκεί είπα στον εαυτό μου, ‘κλείσαμε’».
Συνέβη μια μέρα μετά τη λήξη των lockdowns.
Στο διάστημα αυτό είχε τραβήξει πάνω από 250.000 φωτογραφίες. Ακόμα κι αν το 2008 δεν του περνούσε από το μυαλό η ιδέα μιας ατομικής έκθεσης, όσο εξελισσόταν αυτό το αθόρυβο project, τόσο πιο πολύ ενισχυόταν μέσα του η επιθυμία να εκθέσει την πολύχρονη εμπειρία του από την πόλη. «Διαρκώς γυρνούσα στο υλικό μου, κάθε φορά με καινούργια κριτήρια. Κατέληξα σε μια πρώτη επιλογή 500 φωτογραφιών για να συμπεριλάβω τελικά στην έκθεση 58 από αυτές».
Περιπατητική performance διασχίζοντας την οδό Πανεπιστημίου.
Τις εκθέτει μέχρι και τις 14 Ιουλίου στο Θέατρο Μεταξουργείο στο πλαίσιο του Athens Photo Festival. Και είναι μια από τις σπάνιες φορές – αν όχι η πρώτη φορά – όπου μια φωτογραφική έκθεση φιλοξενείται σε θέατρο. Ο Θανάσης Καρατζάς επέλεξε συνειδητά το χώρο, αφού πιστεύει ότι εδώ υπάρχει μια αφήγηση, με αρχή, μέση και τέλος, με χαρακτήρες, καταστάσεις, τοπία, εποχές. Και είναι μια αφήγηση in progress αφού το ίδιο υλικό αναμένεται να εκδοθεί στις αρχές του Σεπτεμβρίου με τον Καρατζά να οργανώνει τη φωτογραφική του πλοκή, σημαντικά αναβαθμισμένη μέσα από 88 στιγμιότυπα.
Αυτή δε, η long version του «Athens A.M.» θα στηθεί ξανά σε εκθεσιακούς τοίχους το ίδιο διάστημα για να συναντήσει περισσότερο από το νυχτερινό αθηναϊκό κοινό – στο οποίο, εξάλλου, είναι αφιερωμένη. «Ο Αθηναίος είχε πάντα ενδιαφέρον για τη νύχτα της πόλης. Συνδέεται με το θέμα, του θυμίζει τις δικές του νυχτερινές περιπλανήσεις αλλά ας μην ξεχνάμε πως η νύχτα έχει πάντα κάτι το μυθικό. Πόσο μάλλον σε μια πόλη όπου η νυχτερινή ζωή δεν είναι αστικός μύθος».
