Λεωνίδας Καβάκος: Αποθέωση στην Αρχαία Μεσσήνη

Τη στιγμή που οι πρώτες νότες από το Κονσέρτο για βιολί σε λα ελάσσονα του Μπαχ απλώθηκαν στη στενή κοιλάδα που στα σπλάχνα της φιλοξένησε για αιώνες την αρχαία Μεσσήνη, πολλοί ήταν αυτοί που συμμερίζονταν τη μεταφυσική αίσθηση ότι από κάποιο απροσδιόριστο σημείο ο Πέτρος Θέμελης χαμογελούσε ικανοποιημένος: τόσο ο Λεωνίδας Καβάκος, που σαν αρχαίος ιεροφάντης στεκόταν στο κέντρο του Εκκλησιαστηρίου, όσο και οι μουσικοί που μαζί του σχηματίζουν το Apollωn Ensemble, καθώς και οι τυχεροί ακροατές, που σαν άλλοι μύστες παρακολούθησαν τη μουσική βραδιά που το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών αφιέρωσε στη μνήμη του σπουδαίου αρχαιολόγου και ανασκαφέα της αρχαίας πολιτείας.

Όπως εξομολογήθηκε στο κοινό, λίγο πριν αγγίξει με το δοξάρι του τις χορδές, ο διεθνούς φήμης βιολονίστας, η συναυλία που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 11 Ιουλίου αποτελούσε εξόφληση ενός χρέους προς τον Πέτρο Θέμελη, αφού ο ίδιος είχε ζητήσει τη διοργάνωσή της, σε συζητήσεις του με τον πρόεδρο του ΟΜΜΑ και τον ίδιο τον Λεωνίδα Καβάκο. Καθώς όμως μεσολάβησε η πανδημία, η υλοποίηση αυτών των σχεδίων καθυστέρησε  και, αργότερα, η μοιραία ασθένεια εμπόδισε τον σπουδαίο αρχαιολόγο να δει την ιδέα του να γίνεται πραγματικότητα…

Στον αρχαιολογικό χώρο, λίγες δεκάδες μέτρα από εκεί που βρίσκεται το μνήμα του, 650 θεατές είχαν γεμίσει ασφυκτικά τις κερκίδες του αρχαίου Ωδείου. Μέσα στο λυκόφως μιας αφόρητα ζεστής ημέρας, που, για να κάνει τα πράγματα χειρότερα, είχε συνοδεύσει μια σύντομη βροχή, οι μουσικοί, που είχαν κάνει ηρωικές προσπάθειες για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που προκαλούσαν οι καιρικές συνθήκες στα όργανά τους, κουρδίζοντας ξανά και ξανά με υπομονή, πήραν θέση στο κέντρο της ορχήστρας, γύρω από το τσέμπαλο.

Οι βιολιστές Noé Inui και Αλέξανδρος Σακαρέλλος, ο Ηλίας Λιβιεράτος στη βιόλα και ο Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν στο βιολοντσέλο, ο κοντραμπασίστας Μιχάλης Σέμσης και ο τσεμπαλίστας Ιάσων Μαρμαράς, με επικεφαλής τον Λεωνίδα Καβάκο, ερμήνευσαν, μέσα σε αυτήν την ώρα που το λυκόφως έδινε τη θέση του στο σκοτάδι, τέσσερα κονσέρτα για βιολί του Μπαχ.

Το πρόγραμμα ξεκίνησε με τα έργα υπ’ αριθμόν BWV 1041 και 1042, καθώς και τα 1056R και 1052R, τα οποία έχουν αναπλαστεί (αφού τα πρωτότυπα έχουν χαθεί) με βάση την κατοπινή μεταγραφή τους από τον ίδιο τον Μπαχ σε κονσέρτα για τσέμπαλο. Πρόκειται για έργα κοσμικής μουσικής, γραμμένα, πιθανότατα, κατά τη διάρκεια της παραμονής του Μπαχ στο Καίτεν (1717-1723), πριν, δηλαδή, εγκατασταθεί στη Λειψία και αναλάβει τη θέση του κάντορα. Τα κονσέρτα για βιολί, ειδικά το πρώτο (BWV 1041), και σε κάποιο βαθμό το δεύτερο (BWV 1042), ανακαλούν τον απόηχο της μουσικής του Βιβάλντι, μουσουργού που είχε αναδείξει το κονσέρτο για σόλο βιολί σε ένα από τα σημαντικότερα είδη οργανικής μουσικής, το έργο του οποίου ο Μπαχ είχε μελετήσει επισταμένως.

Με ένα εξόχως λυρικό παίξιμο, που στα αργά μέρη γινόταν σχεδόν συγκινητικό, ο Λεωνίδας Καβάκος και οι νεαροί μουσικοί του Apollωn Ensemble ερμήνευσαν με τρόπο εξαιρετικό τα τέσσερα κονσέρτα. Η μουσική, με τρόπο φυσικό, χωρίς την ανάγκη τεχνητών ενισχύσεων, έφτανε όχι μονάχα σε ολόκληρο το Ωδείο, που διαθέτει άρτια ακουστική, αλλά και σε μεγάλο μέρος του αρχαιολογικού χώρου που καλυπτόταν πια σιγά-σιγά από το σκοτάδι.

Μόλις έσβησαν και οι τελευταίες νότες του Κονσέρτου σε ρε ελάσσονα, που κατέλαβε ολόκληρο το δεύτερο μέρος της συναυλίας, ο Λεωνίδας Καβάκος και οι επτά μουσικοί αποθεώθηκαν από το κοινό, το οποίο, αφού με το χειροκρότημά του τους κάλεσε τρεις φορές στη σκηνή, ανταμείφθηκε με δύο ανκόρ. Το Apollωn Ensemble και ο Λεωνίδας Καβάκος αρχικά επανέλαβαν το αργό δεύτερο μέρος του Κονσέρτου BWV 1056R και, στη συνέχεια, αφού επανήλθαν στην ορχήστρα του Ωδείου, ερμήνευσαν την Άρια από την Ορχηστρική Σουίτα υπ’ αριθμόν  3 του Μπαχ (BWV 1068).

Η επιτυχία με την οποία συνοδεύτηκε η συναυλία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στην Αρχαία Μεσσήνη, παρά τις δυσκολίες που συνάντησε (ο χορδιστής αναλάμβανε να «συνεφέρει» το τσέμπαλο μετά από κάθε κονσέρτο), έκανε τον πρόεδρο του ΟΜΜΑ Νίκο Πιμπλή, σε συνομιλία του με τους δημοσιογράφους μετά το πέρας της συναυλίας, να εκφράσει την πρόθεσή του η εκδήλωση, που φέτος πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Γεωργίου και Βικτωρίας Καρέλια και την υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, να επαναληφθεί, με την ίδια ή κάποια άλλη μορφή, και το επόμενο καλοκαίρι.

Άλλωστε και ο ίδιος ο Λεωνίδας Καβάκος είχε δηλώσει στους δημοσιογράφους ότι η αρχική του πρόθεση, στις συνομιλίες του με τον Πέτρο Θέμελη, ήταν να διοργανωθεί «όχι μια απλή συναυλία αλλά κάτι πιο πολυδιάστατο, κάτι σαν φεστιβάλ». Εξηγώντας την επιλογή έργων του Μπαχ για τη συγκεκριμένη συναυλία, ο διάσημος βιολιστής τόνισε: «Η μουσική του Μπαχ είναι κοντά στο πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων. Η αρχιτεκτονική της είναι εφάμιλλη των αρχαίων ναών και των θεάτρων, βάση των οποίων είναι τα μαθηματικά. Συνδυάζει τον αυτοσχεδιασμό με την απόλυτη μαθηματική κατανομή του υλικού και την οργάνωση σε συμμετρία εφάμιλλη των αρχαίων μνημείων. Έτσι, επιλέξαμε το ρεπερτόριο γιατί θα ταίριαζε στον Θέμελη αλλά και στον αρχαιολογικό χώρο».

To Apollωn Ensemble είναι το «καλλιτεχνικό παιδί» του Λεωνίδα Καβάκου, αφού αποτελείται από μουσικούς γύρω στα 30 τους χρόνια, που «τους ξέρω από παιδιά ή τους γνώρισα αργότερα και με ενέπνευσαν να φτιάξω αυτό το σύνολο». Με κάποιους (Ηλίας Λιβιεράτος, Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν) συνέπραξε στη συναυλία για την Ουκρανία, που δόθηκε στο Μέγαρο Μουσικής της Αθήνας τον Απρίλιο του 2022, ενώ η πρώτη συναυλία του συνόλου δόθηκε στο Ηρώδειο, το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς. Τα τέσσερα κονσέρτα του Μπαχ που ερμήνευσαν στην Αρχαία Μεσσήνη περιλαμβάνονται στο νέο CD του Λεωνίδα Καβάκου και του Apollωn Ensemble, το οποίο ηχογραφήθηκε στο Μέγαρο τον Σεπτέμβριο του 2023 για την Sony.

Πολλοί από τους επτά μουσικούς του Apollωn Ensemble εργάζονται μόνιμα στο εξωτερικό. Για τον Λεωνίδα Καβάκο, αλλά και για τους συνεργάτες του, η μη διαβάθμιση των διπλωμάτων που αποκτούν μετά από δώδεκα χρόνια σπουδών (σήμερα εξισώνονται με απολυτήριο Λυκείου) αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα που πλήττει την αυτοεκτίμηση των παιδιών που σπουδάζουν μουσική. Μολονότι πιστεύει ότι σύντομα το πρόβλημα θα λυθεί, ο μεγάλος μας βιολονίστας υπογραμμίζει ότι «το δίπλωμα είναι ουσιαστικά άχρηστο, είναι μόνο για να το κολλήσεις στον τοίχο».

Σε ερώτησή μας για το αν σκέπτεται τη διεύρυνση του μουσικού συνόλου, ο Λεωνίδας Καβάκος επισήμανε ότι η νομοθεσία που απαγορεύει τη μισθοδότηση ενός μουσικού και από δεύτερη ορχήστρα, π.χ. δωματίου, ουσιαστικά «δεν μας επιτρέπει να κάνουμε το πρόγραμμά μας όπως θέλουμε – εξαιτίας αυτού το νόμου δεν μπορούμε να δουλέψουμε και να ερμηνεύσουμε, π.χ., τα Βραδεμβούργια κονσέρτα».