Γιατί η Ελλάδα ακολουθεί τα χειρότερα σενάρια διαχείρισης αποβλήτων;

Είναι κοινός τόπος· εδώ και δεκαετίες: Η Ελλάδα φιγουράρει σταθερά στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το χειρότερο στρατηγικό σχέδιο διαχείρισης των αστικών αποβλήτων. Για την ακρίβεια, δεν υπάρχει καν σχέδιο, αφού πάνω από το 80% των αποβλήτων καταλήγουν σε χωματερές, την τελευταία 25ετία (1995-2019) η χώρα έχει αυξήσει την παραγωγή απορριμμάτων κατά 73% ενώ σύμφωνα με τις πρόσφατες ανακοινώσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος το πραγματικό ποσοστό ανακύκλωσης δεν ξεπερνά το 16% – εκτιμώντας ως πλασματικά τα ποσοστά ανακύκλωσης. Δεν ήταν έκπληξη οι τρεις επιστολές που έστειλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ελλάδα από το 2018 επισημαίνοντας την παταγώδη αποτυχία της στη διαχείριση των απορριμμάτων.

Από το 1995-2019, η χώρα έχει αυξήσει την παραγωγή απορριμμάτων κατά 73%. @Evan Demicoli/Unsplash

Κι ενώ όλα τα παραπάνω κατατάσσουν την Ελλάδα στην πέμπτη χειρότερη θέση μεταξύ των κρατών της ΕΕ, η παρωχημένη – εδώ και δεκαετίες – λύση της καύσης προωθείται από το ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ως η κεντρική επιλογή διαχείρισης του προβλήματος.

Αγνοώντας συνάμα και τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μην γίνουν επενδύσεις στην καύση – εφόσον οποιοσδήποτε νέος αποτεφρωτήρας ταυτίζεται με την πρόκληση σημαντικής βλάβης.

H καύση αποβλήτων έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. @Frederic Paulussen/Unsplash

Συγκεκριμένα, η καύση απορριμμάτων είναι απολύτως ασύμβατη με τους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης καθώς προκαλεί την έκλυση τοξικών αέριων ρύπων (διοξίνες, πτητικά βαρέα μέταλλα, υπερφθοριωμένα χημικά). Είναι χαρακτηριστικό πως για την καύση ενός τόνου αποβλήτων εκλύεται στην ατμόσφαιρα ένας τόνος CO2 τη στιγμή που μέσω της διαδικασίας ανακύκλωσης εκλύεται το ¼ των ρύπων.

Ταυτόχρονα, όπως υπογραμμίζουν και από την WWF Ελλάς, που ασκούν δριμεία κριτική στο σενάριο της καύσης, καταστρέφονται οριστικά πόροι και ακυρώνεται η κυκλική αξιοποίησή τους. Η απόφαση αυτή «δίνει το λάθος στίγμα σε όλους τους συμβαλλόμενους στη διαχείριση των αποβλήτων και συντελεί στην παγίδευση σε ένα αναποτελεσματικό μοντέλο που προκαλεί ανεπανόρθωτη ζημιά στην πρόληψη και στην ανακύκλωση, τη στιγμή που η κυκλική οικονομία προβλέπει την ακριβώς αντίθετη πορεία» εξηγούν.

Την ίδια ώρα, η κατασκευή και λειτουργία μιας μονάδας καύσης είναι και ιδιαιτέρως κοστοβόρα λύση αφού πρόκειται για επένδυση που δεν καλύπτεται από ευρωπαϊκή χρηματοδότηση αλλά θα τεθει σε λειτουργία σε συνεργασία με ιδιωτικά, ακριβά και δεσμευτικά (σε βάθος χρόνου) κεφάλαια, αυξάνοντας δραματικά το κόστος για τους δήμους και τους πολίτες.

Η κυκλική οικονομία ως βιώσιμο σενάριο. @Pawel Czerwinski/Unsplash

Στον αντίποδα στέκεται ο απώτερος στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία μηδενικών αποβλήτων έως το 2050. Παρακολουθώντας τα βέλτιστα παραδείγματα σχετικών στρατηγικών στην Ευρώπη, η WWF Ελλάς διατυπώνει ένα σοβαρό αντίλογο στα σχέδια της ελληνικής κυβέρνησης, δια μέσου σχετικής μελέτης που καταθέτει άμεσα σε όλα τα κέντρα αποφάσεων σε Ελλάδα και Ευρώπη.

Βάσει αυτής, όπως εξηγεί ο υπεύθυνος αποτυπώματος της περιβαλλοντικής οργάνωσης, Αχιλλέας Πληθάρας, «πρέπει να τηρηθεί η ιεραρχία στη διαχείριση των αποβλήτων μέσα από πέντε βασικούς άξονες: Την πρόληψη, την ανακύκλωση, την διαχείριση του υπολείμματος και ως έσχατη λύση την καύση ή ταφή για τα απορρίμματα που δεν έχουν περάσει από τα προηγούμενα στάδια».

Με ορίζοντα το, καθόλου μακρινό, 2040 η WWF θεωρεί πως η Ελλάδα, μέσα από ένα οργανωμένο σχέδιο αρχών, μέτρων και πολιτικών (με την ίδρυση ανεξάρτητης αρχής για τη διαχείριση των αποβλήτων, με τη θέσπιση Παρατηρητηρίου για τον έλεγχο αποτελεσματικότητας των μέτρων και φυσικά με τη γενναία ενίσχυση των κατάλληλων υποδομών) είναι εφικτό να επιτύχει:

• Τη μείωση των παραγόμενων αστικών αποβλήτων κατά 35% σε σχέση με σήμερα.
• Την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση του 90% των αστικών αποβλήτων.
• Την εκτροπή από την ταφή του 92% των παραγόμενων αστικών αποβλήτων.
• Τη χωριστή συλλογή του 85% των αποβλήτων τροφίμων, που θα οδηγείται κυρίως για κομποστοποίηση.
• Τη μεγάλη καθαρότητα στα ρεύματα ανακυκλώσιμων υλικών που μπορεί να φτάσει στο 95%.
• Τη μείωση της σπατάλης τροφίμων κατά τουλάχιστον 50%, το οποίο μεταφράζεται σε, τουλάχιστον, 80 κιλά ανά κάτοικο, δίνοντας ανάσα στο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων και στα οικονομικά των νοικοκυριών – εκτιμάται πως η σπατάλη τροφίμων σε μια τετραμελή οικογένεια κοστίζει πάνω από 1.000 ευρώ το χρόνο.
• Την εξοικονόμηση άνω των 3 δισεκατομμυριών ευρώ εθνικών πόρων σε βάθος 15ετίας, ποσό που θα αποφευχθεί να δοθεί σε δαπανηρές επενδύσεις όπως η καύση. Παράλληλα δε, με την εξασφάλιση ευρωπαϊκών πόρων για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία και τη δημιουργία χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας με αντικείμενο την πρόληψη και τα μοντέλα επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης. Για την ακρίβεια οι θέσεις εργασίας που θα προκύψουν μέσα από τους όρους της κυκλικής οικονομίας υπολογίζεται πως θα είναι είναι τρεις φορές υψηλότεροι από τις θέσεις εργασίας μέσω της οδού των μονάδων καύσης

Η ΕΕ ζητά την επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση του 90% των αστικών αποβλήτων. @Zibik/Unsplash

Το κλειδί επιτυχίας για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι – εκτός από την πολιτική βούληση προς τις ορθές αποφάσεις – είναι η συμπερίληψη των πολιτών στην εξίσωση, η εξοικείωση τους με τις νέες πρακτικές «αντί να αφεθούμε στο αφήγημα του απείθαρχου Έλληνα», σημειώνει ο κ. Πληθάρας. Αυτό προϋποθέτει και τη θέσπιση αντι-κινήτρων, κάτι που σημαίνει πως ο παραβάτης, ο ρυπαίνων πρέπει να πληρώνει το τίμημα, δηλαδή να του επιβάλλεται πάντα πρόστιμο.

Πολλές γειτονικές μας χώρες έχουν πραγματοποιήσει άλματα προς τη βιώσιμη κατεύθυνση, όπως λόγου χάρη, το σύστημα της συλλογής «πόρτα-πόρτα», η μέθοδος όπου οι πολίτες βγάζουν τα απορρίμματά τους στο δρόμο σε συγκεκριμένες μέρες ή σε ειδικούς κάδους. Η μέθοδος αυτή στην Καταλονία έχει οδηγήσει σε τριπλασιασμό των ποσοτήτων βιοαποβλήτων που συλλέχθηκαν σε σχέση με τη συλλογή σε μεγάλους καφέ κάδους (112 κιλά ανά χρόνο έναντι 42 κιλά/χρόνο). Επίσης, η καθαρότητα των συλλεχθέντων βιοαποβλήτων ήταν πολύ καλύτερη σε σχέση με τα βιοαπόβλητα που συλλέγονται σε κεντρικούς κάδους (5% υπόλειμμα έναντι 14%).

Στην Ιταλία, η διαλογή στην πηγή έφτασε στο 87% στην επαρχία του Τρεβίζο. Σε ακόμα πιο οργανωμένες χώρες, όπως στη Γερμανία, το σύστημα επιστροφής εγγύησης φιαλών λειτουργεί εδώ και πολλά χρόνια, με χρέωση 25 σεντς ανά φιάλη, πετυχαίνοντας επιστροφή φιαλών κατά 98%.

Το σύστημα της συλλογής «πόρτα-πόρτα», η μέθοδος όπου οι πολίτες βγάζουν τα απορρίμματά τους στο δρόμο σε συγκεκριμένες μέρες ή σε ειδικούς κάδους αποδίδει ακόμα και σε χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. @Patricia Valerio/Unsplash

Φυσικά, αυτές οι περιπτώσεις δεν κάνουν υπερβάσεις, παρά συμμορφώνονται με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί βιωσιμότητας για την επόμενη δεκαετία. Σύμφωνα με αυτές:

• Η επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση πρέπει να αγγίξει το 65% έως το 2035 ή έως το 2040 για κράτη όπως η Ελλάδα.
• Η ανακύκλωση των αποβλήτων συσκευασίας πρέπει να φτάσει 70% ως το 2030.
• Η ποσότητα αστικών αποβλήτων σε ΧΥΤΆ/ΧΥΤΥ δεν πρέπει να υπερβαίνει από το 10% το 2035 ή έως το 2040 για κράτη όπως η Ελλάδα.
• Τα υπολειμματικά απόβλητα πρέπει να μειωθούν κατά 50% ως το 2030.
• Τα πλαστικά απορρίμματα στη θάλασσα πρέπει να μειωθούν κατά 50% και κατά 30% τα μικροπλαστικά που απελευθερώνονται στο περιβάλλον κατά 30%.
• Η διάθεση πλαστικών μιας χρήσης (καλαμάκια, πιάτα, μαχαιροπή- ρουνα, κλπ) πρέπει να απαγορευτεί ρητά.
• Οι συσκευασίες πρέπει να καταστούν πλήρως ανακυκλώσιμες μέχρι το 2030 και οι νέες πλαστικές συσκευασίες πρέπει να περιέχουν ανακυκλωμένο περιεχόμενο.
• Τα απόβλητα τροφίμων πρέπει να μειωθούν κατά 30% στην ποσότητα που παράγεται συνολικά από λιανεμπόριο, εστίαση και νοικοκυριά και κατά 10% από την επεξεργασία και μεταποίηση ως το 2030.

H Ελλάδα δεν γνωρίζει τελικά πόσα απόβλητα παράγει. @Patricia Valerio/Unsplash

Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι απογοητευτική: Η κομποστοποίηση δεν ενθαρρύνεται και κατά συνέπεια δεν αποδίδει ενώ οι μονάδες επεξεργασίας τους δεν είναι αρκετές, η ανακύκλωση έχει υπόλειμμα κατά 40% στον μπλε κάδο ενώ στο σύνολο τους η χώρα δεν γνωρίζει τελικά πόσα απόβλητα παράγει – για την ποιοτική τους σύσταση ούτε λόγος.