Η Ελλάδα της Nelly’s στα Χανιά
Μοναδικές εκτυπώσεις, με τη σφραγίδα και την υπογραφή μιας από τις σημαντικότερες Ελληνίδες φωτογράφους του Μεσοπολέμου, της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, φιλοξενούνται μέχρι το τέλος του φθινοπώρου στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, προσφέροντας στον Έλληνα και ξένο επισκέπτη μια πανοραμική εικόνα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου.
Με άρωμα… Ελλάδας του Μεσοπολέμου πλημμύρισε η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, όπου το Σάββατο 13 Ιουλίου εγκαινιάστηκε η μεγάλη έκθεση «Nelly’s», με φωτογραφίες της διάσημης Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη από τη Συλλογή Τίνας και Μιχάλη Κρασάκη.
Οι τρεις όροφοι της Πινακοθήκης καλύφθηκαν, σε αρκετά πυκνή διάταξη, από τις 150 περίπου πρωτότυπες εκτυπώσεις που επέλεξε ο συλλέκτης σε συνεργασία με την εικαστικό Στέλλα Κουκουλάκη, η οποία δημιούργησε μια ενιαία αφήγηση, με θεματολογικά διακριτά μέρη, στα οποία ο επισκέπτης οδηγείται ομαλά, αφού η επιμελήτρια κατόρθωσε να σχηματίσει μια ρέουσα διαδρομή, όπου το κάθε θέμα κυλά μέσα στο άλλο.
Από τις αρχαιότητες στο ελληνικό τοπίοΤον επισκέπτη της έκθεσης υποδέχονται στο ισόγειο της Πινακοθήκης φωτογραφίες των ελληνικών αρχαιοτήτων: λήψεις των Προπυλαίων, του Παρθενώνα και του Ερεχθείου, της Ακρόπολης, της Ολυμπίας, των Δελφών και του Μυστρά, φωτογραφημένες μεταξύ 1925 και 1939. Ανάμεσά τους, ένα καλντερίμι από τα Αναφιώτικα, που μοιάζει περισσότερο με πίνακα πουαντιγιστικής ζωγραφικής, όπως επισημαίνει και η επιμελήτρια της έκθεσης.
Στη συνέχεια, μια μεγάλη ενότητα είναι αφιερωμένη στις Δελφικές Εορτές του 1930, επίσημη φωτογράφος των οποίων ήταν η Nelly’s. Σε αυτές αποτυπώνονται στιγμιότυπα από τις παραστάσεις του «Προμηθέα δεσμώτη» (της παράστασης του 1927 που επαναλήφθηκε το 1930) και των «Ικέτιδων», τραγωδία που σκηνοθέτησε η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού. Ανάμεσα στις φωτογραφίες αυτού του μέρους αναγνωρίζουμε τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Θάνο Βελούδιο, αλλά και γνωστούς ηθοποιούς της εποχής.
Η έκθεση συνεχίζεται με μια ομάδα φωτογραφιών της Σαντορίνης, που χρονολογούνται στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920. Η αυστηρότητα του κυκλαδικού τοπίου που αποτύπωσε η Nelly’s δεν θυμίζει σε τίποτε το τουριστικό υπερθέαμα στο οποίο θα μεταβληθεί το νησί έναν αιώνα αργότερα.
Οι λήψεις αυτές έμελλε να αποτελέσουν τον πυρήνα μιας φωτογραφικής συλλογής που με τα χρόνια θα συγκέντρωνε ένα μεγάλο μέρος των πρωτότυπων εκτυπώσεων, αργυροτυπιών και βρομιοελαιοτυπιών, της φωτογράφου: «Έπεσα πάνω στις πρώτες φωτογραφίες της Νέλλης εντελώς συμπτωματικά, πριν από πενήντα ακριβώς χρόνια, στην Κολωνία, όπου σπούδαζα. Μπήκα σε ένα παλαιοπωλείο ψάχνοντας για παλιούς χάρτες της Κρήτης, τους οποίους συνέλεγα τότε. Χάρτες δεν είχε, αλλά καθώς αναζητούσα ελληνικά θέματα, ο παλαιοπώλης μού είπε να κοιτάξω σε κάποια γωνία, όπου ανακάλυψα δύο θαυμάσιες φωτογραφίες της Σαντορίνης, οι οποίες παρουσιάζονται στην έκθεση».
Αυτό το τυχαίο εύρημα αποτέλεσε και την πρώτη γνωριμία του Μιχάλη Κρασάκη με το έργο της Nelly’s: «Το όνομα, γραμμένο με όμορφα καλλιτεχνικά γράμματα, δεν μου έλεγε τίποτε, αλλά τις αγόρασα. Λίγες μέρες αργότερα, όταν το είπα σε κάποιο φίλο, συλλέκτη φωτογραφιών, έμεινε με το στόμα ανοιχτό… Από αυτές τις δύο φωτογραφίες ξεκίνησε η ενασχόλησή μου με την καλλιτεχνική φωτογραφία. Σταδιακά συνέλεξα από δημοπρασίες σε όλο τον κόσμο περί τις 300 φωτογραφίες της Nelly’s, αλλά και πάρα πολλές του Σπύρου Μελετζή, του σμυρνιού φωτογράφου Νίκου Ζωγράφου, του Fred Boissonnas, της Βούλας Παπαϊωάννου κ.ά.» Δείχνοντας, μάλιστα, με καμάρι μία από τις φωτογραφίες, μας λέει να προσέξουμε τις άκρες της εκτύπωσης, όπου διακρίνεται ο άργυρος: «Η αργυροτυπία έχει ζωή μέσα της…».
Εκδόσεις και ανέκδοτες επιστολέςΠροχωρώντας, σε μια γωνιά στον πρώτο όροφο της Πινακοθήκης ο επισκέπτης θα συναντήσει μια προθήκη όπου βρίσκονται βιβλία και λευκώματα για τη Nelly’s που καλύπτουν ένα ακριβώς αιώνα: το παλαιότερο είναι μια αφιερωμένη σε αυτήν γερμανική έκδοση του 1923, όταν είχε μόλις τελειώσει τις σπουδές της στη Δρέσδη, ενώ το τελευταίο είναι ο κατάλογος της μεγάλης έκθεσης του Μουσείου Μπενάκη, του 2023. Ανάμεσά τους, ένα τεύχος του αμερικανικού περιοδικού Life, που όπως λέει ο ηρακλειώτης συλλέκτης προστέθηκε στη συλλογή του ελάχιστες μέρες πριν τα εγκαίνια της έκθεσης. Σε κάποια άλλη προθήκη, στον ίδιο χώρο, εκτίθενται αδημοσίευτες μέχρι σήμερα επιστολές της Νέλλης (όπως βλέπουμε να υπογράφει, σπανιότερα, κάποιες από τις φωτογραφίες της) ή επιστολές που της απευθύνονται.
Η Νικόλσκα γυμνή στην ΑκρόποληΡωτάμε τον Μιχάλη Κρασάκη ποια από όλες αυτές τις φωτογραφίες ξεχωρίζει, ποια είναι αυτή που αγαπά περισσότερο. «Είναι η μοναδική λήψη που γνωρίζουμε με τη ρωσίδα χορεύτρια Νικόλσκα σε στάση ικεσίας, από την πολύ γνωστή σειρά φωτογραφιών που τράβηξε στην Ακρόπολη στα 1929-1930. Είναι μοναδική, καθώς δεν υπάρχει πουθενά, απ’ όσο γνωρίζουμε, το αρνητικό. Πιθανόν να έχει καταστραφεί», μας λέει, ενώ η επιμελήτρια Στέλλα Κουκουλάκη προσθέτει: «Είναι ένα αριστούργημα, που πλέει σε ασήμι και πράσινο».
«Είμαι τυχερός γιατί μάλλον βρήκα τον “Μπλε Μαυρίκιο”», λέει χαμογελώντας ο Μιχάλης Κρασάκης – μια αναφορά στο σπανιότατο γραμματόσημο με αυτό το όνομα. Εξίσου σπάνια, βέβαια, είναι και το τεύχος του περιοδικού «Voilà», όπου δημοσιεύτηκαν οι ημίγυμνες φωτογραφίες της Νικόλσκα στον Παρθενώνα, αλλά και μια διαφημιστική αφίσα του ΕΟΤ, διακοσμημένη με την ίδια φωτογραφία της χορεύτριας με το αραχνοΰφαντο πέπλο, του 1940, που καλούσε τους Γερμανούς να επισκεφθούν την Ελλάδα…
Έγχρωμη φωτογραφία και πικτοριαλισμόςΠλάι στις φωτογραφίες της Νικόλσκα παρατίθενται κι άλλες γυμνές φωτογραφίες γυναικών, οι περισσότερες από τα χρόνια των σπουδών της στη Γερμανία, όπου ο δάσκαλός της Φραντς Φίντλερ την ενθάρρυνε να ασχοληθεί με παρόμοια θέματα, ενώ αργότερα την ώθησε να μάθει να δουλεύει την έγχρωμη φωτογραφία – ελάχιστα δείγματα μπορεί κανείς να δει στην έκθεση, καθώς ήταν η πρώτη που έφερε στην Ελλάδα αυτή την καινοτομία, λέει η επιμελήτρια της έκθεσης.
Επηρεασμένη από τους δασκάλους της, τον Χούγκο Έρφουρτ, αρχικά, και τον Φίντλερ, στη συνέχεια, η Nelly’s εφάρμοσε στην τέχνη της τις αρχές του πικτοριαλισμού, που επιδίωκε, με διάφορες τεχνικές, «τη δημιουργία φωτογραφικών εικόνων που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής», όπως επισημαίνει η Στέλλα Κουκουλάκη, στον πολυσέλιδο κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση. Μία από τις τεχνικές που έδιναν ένα τέτοιο αποτέλεσμα ήταν και η βρομιοελαιοτυπία, που τη χρησιμοποιούσε προκειμένου να έχει ένα περισσότερο «ζωγραφικό» αποτέλεσμα, όπως μας λέει η επιμελήτρια της έκθεσης.
Το τελευταίο τμήμα της έκθεσης αποτελείται από προσωπογραφίες ανδρών και γυναικών, προφανώς μελών της «καλής κοινωνίας» της εποχής, άγνωστων σε εμάς σήμερα, αλλά και μια σειρά φωτογραφιών ιστορικών προσωπικοτήτων, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, σε μια γλυκύτατη πόζα, ο Κονδύλης, ο Γεώργιος Β’, αλλά και μια σπανιότατη φωτογραφία από τον γάμο του μετέπειτα βασιλιά Παύλου με τη Φρειδερίκη.
Από όλα αυτά τα πορτρέτα, ξεχωρίζει μια σειρά τριών λήψεων του ιστορικού της Αθήνας Δημητρίου Καμπούρογλου, ο οποίος βρήκε την ευκαιρία να… κάνει κόρτε, γράφοντας κάτω από τη μια φωτογραφία: «Δεν γράφω, όπως φαίνομαι, αλλά θαυμάζω την κυρίαν Ιουλίαν», εννοώντας την Έλλη Σεραϊδάρη!
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
- Χανιά